ÖZETGelir ihtiyacının artması devletin en büyük gelir kaynağı olan vergiler üzerinde daha önemle durulması gereğini doğurmuştur. Bu gereksinim, vergiler kadar eski bir konu olan vergi uyumu üzerinde daha yoğun çalışmalar yapılmasına neden olmuştur.Vergi uyumu, vergi yükümlülüğünün mükellefler tarafından doğru olarak yerine getirilmesi şeklinde tanımlanabilir.Çalışmanın amacı; vergi uyumunu belirleyen faktörleri ve bunlar üzerinde iyileştirici yönde yapılabilecek değişiklikleri kapsamlı bir biçimde incelemek, bu amaca uygun olarak hem devlet hem de birey ölçeğinde yapılabilecek değişiklikler için somut öneriler getirmek ve yapılan teorik çalışmanın uygulaması niteliğinde Türkiye örneğini incelemektir.Çalışmada vergi uyumu üzerinde etkisi olduğu düşünülen faktörler; ekonomik, sosyo-psikolojik ve vergi yönetimi başlıkları altında sınıflandırılmıştır. Bu faktörler, teker teker ve birbirleriyle olan etkileşimleri açısından, hem teorik hem de uygulamadan elde edilen sonuçları da kapsayacak şekilde ayrıntılı olarak incelenmiştir. Bu incelemede; bu faktörlerin vergi uyumu sorununu açıklamadaki rolleri test edilerek, bunların birer birer veya gruplar halinde vergi uyumu sorununu açıklamada yeterli olup-olmadığı veya sorunun çözümünde incelenen faktörlerin hepsine aynı düzeyde ve bir bütün olarak önem verilmesi gereğinin olup-olmadığı sorularına sürekli olarak cevap aranmıştır.Çalışmada ulaştığımız sonuçlar şunlardır:a) Vergi uyumu üzerinde etkide bulunan her bir faktörün önemi ülkelere ve ülkelerin içinde bulunduğu koşullara göre değişebilmektedir.b) İncelediğimiz faktörlerin her biri vergi uyumu üzerinde etkide bulunurken genellikle tek başlarına belirleyici olmamakta, grup halinde veya bir bütün olarak etkili olmaktadırlar. Bu açıdan, vergi uyumunun tam olarak anlaşılabilmesi; standart ekonomik suç yaklaşımının ötesinde psikologlar, sosyologlar ve diğer sosyal bilimciler tarafından önerilen davranış teorilerinin yardımıyla, bireylerin davranışlarını motive eden çok sayıdaki faktörün bilinmesini gerektirmektedir.c) Literatür taraması ve Türkiye değerlendirmesi, incelediğimiz faktörlerin vergi uyumu üzerindeki etkilerinin teorik incelemesi kadar uygulamaya ilişkin sonuçlarının da son derece önemli olduğunu göstermektedir. Buna göre, vergi uyumunun belirleyen faktörler açısından Türkiye'de değişik sorunlar vardır. Türkiye'deki toplam vergi gelirlerine yakın büyüklükteki ek vergi potansiyelinin değerlendirilebilmesi için bu sorunların çözülmesi gerekmektedir.ABSTRACTThe increased need for revenues has created a renewed interest in taxes, which are the most important source of revenue. This need produced many studies on tax compliance, which is a problem that is as old as taxes.Tax compliance can be defined as accurate reporting of tax liability by the taxpayers.The aim of this study is to investigate in detail the factors that determine tax compliance and the changes that improve tax compliance, and to this end, to propose concrete changes that may be done at the level of government as well as individual and study Turkey as an application of the theoretical study.In this study, I classified the factors that affect tax compliance under the headings of economic, socio-psychological, and tax administrative factors. These factors have been studied individually and interactively from the theoretical and empirical points of view.In this examination, the roles of these factors have been tested in explaining tax compliance; constantly seeking answers to the questions of whether these are sufficient in explaining compliance, individually and in groups, and whether it is necessary to give the same weight to all of the factors as a whole.The following are the findings of this study:a) The importance of each factor that affects tax compliance may be different across countries and the specifics of these countries.b) Although all of the factors that I examined have an effect on compliance, generally none of them is decisive individually and they are more effective in groups or as a whole. In this respect, explaining tax compliance requires recognizing myriads of factors that motivate individual behavior, factors that go much beyond the standard economics of crime approach to include the theories of behavior suggested by psychologists, sociologists, and other social scientists.c) Literature review and evaluation of Turkey revealed that the results of these factors in practice are extremely important as is the theoretical examination of the effects of them on tax compliance. Accordingly, there are various problems in Turkey from the perspective of the factors that determine tax compliance. These problems must be solved in order to utilize the additional tax potential that is as much as the total tax revenues in Turkey
