Recenzja monografii Torfowisko Żabieniec:
warunki naturalne, rozwój i zapis zmian paleoekologicznych
w jego osadach

Wójcicki, Krzysztof J.

Przegląd Geograficzny

Polish

Repozytorium Uniwersytetu Śląskiego RE-BUŚ

Title: Torfowisko Żabieniec: warunki naturalne, rozwój i zapis zmian paleoekologicznych w jego osadach - recenzja Author: Krzysztof J. Wójcicki Citation style: Wójcicki Krzysztof J. (2012). Torfowisko Żabieniec: warunki naturalne, rozwój i zapis zmian paleoekologicznych w jego osadach - recenzja. "Przegląd Geograficzny" (2012, nr 1, s. 139-141). J. Twardy, S. Żurek, J. Forysiak (red.) – Torfowisko Żabieniec:warunki naturalne, rozwój i zapis zmian paleoekologicznychw jego osadach, Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań, 2010; 214 s.Monografia poświęcona jest charakterystyce i historii rozwoju torfowiska Żabieniec położonego na wododziale Mrożycy i Mrogi w północnej części mezoregionu Wzniesień Łódzkich. Żabieniec jest niewielkim (około 2,5 ha) torfowiskiem kotłowym zajmującym centralną część obszaru bezodpływowego o powierzchni około 136 ha. Unikatowy cha-rakter torfowiska jako archiwum późnoczwartorzędowej ewolucji środowiska przyrod-niczego środkowej Polski wynika z obecności kilkunastometrowej serii osadów jezior-nych i torfowiskowych wypełniających misę Żabieńca. Potencjał badawczy tych utworów skłonił J. Twardego, J. Forysiaka i Z. Balwierz do zainicjowania u schyłku ubiegłego wieku badań, które zgodnie z sugestią S. Żurka nabrały z biegiem czasu charakteru interdyscyplinarnego. Ich zwieńczeniem jest recenzowane opracowanie, sygnowane przez ponad 20-osobowy zespół specjalistów. Monografia adresowana jest do polskiego czytelnika (brak Summary oraz obcojęzycznych objaśnień do rycin); badacza torfowisk i szerzej – przyrodnika wykazującego zainteresowanie paleogeograficznym kontekstem rozwoju środowiska przyrodniczego.Opracowanie można podzielić na dwie główne części. Pierwsza poświęcona jest cha-rakterystyce środowiska przyrodniczego torfowiska i jego otoczenia. Czytelnik znajdzie tu dane na temat położenia (J. Twardy), budowy geologicznej i paleogeografii (J. Forysiak i J. Twardy), hydrogeologii (M. Walisch i M. Ziułkiewicz), hydrochemii (M. Ziułkiewicz), bilansu wodnego (M. Walisch) i szaty roślinnej torfowiska (D. Michalska-Hejduk i D. Kopeć), historii osadnictwa (P. Kittel i M. Sygulski) i gleb w otoczeniu torfowiska (W. Tołoczko i J. Twardy) oraz przebiegu temperatury powietrza i opadów atmosferycz-nych w regionie łódzkim w ostatnim stuleciu (A. Podstawczyńska). Z punktu widzenia tematyki książki dyskusyjna jest przydatność informacji o pokrywie glebowej i zmia-nach parametrów klimatycznych w ubiegłych dziesięcioleciach. Pozostałe rozdziały sta-nowią cenne dossier poświęcone środowiskowym uwarunkowaniom rozwoju basenu sedymentacyjnego oraz współczesnemu obliczu torfowiska. Druga część opracowania zawiera wyniki badań osadów i oparte na nich rekon-strukcje paleośrodowiskowe. Omówione zostały wyniki badań litologicznych i anali-zy szczątków makroskopowych (M. Kloss i S. Żurek), analizy pyłkowej (Z. Balwierz), szczątków wioślarek (D. Pawłowski), muchówek (M. Płóciennik), okrzemek (J. Żelazna-Wieczorek) oraz cech geochemicznych (R.K. Borówka i J. Tomkowiak) i teksturalnych osadów (R.K. Borówka i K. Brzozowska). Syntezę wyników tych badań zawierają ostat-nie dwa rozdziały opracowania, w których scharakteryzowano fazy rozwojowe zbiornika Żabieniec w późnym glacjale i holocenie.R  E  C  E  N  Z  J  EPRZEGLĄD GEOGRAFICZNY2012, 84, 1, s. 139–141  Monografia jest wewnętrznie spójna, choć rozdziały napisali różni autorzy. Wyniki uzyskane przez poszczególnych specjalistów z reguły są ze sobą szeroko dyskutowane. Na przykład, odnotowano zgodność pomiędzy zubożeniem fauny wioślarek (w szczegól-ności form planktonowych) a zmianą stylu sedymentacji z limnicznej na torfowiskową. Zaobserwowano koincydencję pomiędzy udziałem acydofilnych gatunków Cladocera i Chironomidae. We frekwencji wioślarek nie odnotowano bezpośredniego wpływu czło-wieka na zbiornik, co koresponduje z wynikami badań archeologicznych (w otoczeniu torfowiska nie odkryto śladów rozwoju osadnictwa, co najmniej po okres późnego śre-dniowiecza). Zmiany składu taksonomicznego okrzemek w połączeniu ze wzrostem koncentracji pierwiastków biogennych (szczególnie cynku i miedzi) potraktowano jako wskaźnik pojawienia się w zbiorniku silnie redukcyjnych warunków dystroficznych na początku holocenu. Dzięki staraniom redaktorów tomu i współpracy autorów udało się uniknąć większej liczby drobnych potknięć – jak to na s. 179, gdzie w powołaniu na literaturę możemy się dowiedzieć o występowaniu na Żabieńcu Nymphaea candida, podczas gdy wcze-śniej (s. 84) mowa jest o negatywnym zweryfikowaniu obecności grzybieni północnych na rzecz grzybieni białych (Nymphaea alba). Z drugiej strony w monografii pojawiają się przypadki, gdy uzyskane różnymi metodami wyniki nie wspierają się wzajemnie. Szkoda, że autorzy nie zawsze ustosunkowują się do tych niezgodności. Na przykład, dlaczego w centralnej części torfowiska znaczący udział mają płaty roślinności torfo-wisk niskich (m.in. zbiorowiska zaroślowe i leśne z dynamicznego kręgu olsów), mimo że obraz hydrochemiczny wskazuje na niską mineralizację wód torfowiskowych i ich opadowe pochodzenie?Jako opracowanie interdyscyplinarne, monografia torfowiska Żabieniec może być wzorem dla badań stanowisk czwartorzędowych w Polsce. Badania zostały poprowadzo-ne na szeroką skalę już na etapie prac terenowych. Imponująca jest liczba 107 wierceń ręcznych i mechanicznych o łącznym metrażu ponad 535 m, wykonanych zarówno w obrębie samego torfowiska, jak i jego najbliższym otoczeniu. Dodatkowo wykona-no około 100 sondowań w obrębie torfowiska, dających podstawę do interpolacji izolit i wyznaczenia miejsca do poboru głównego rdzenia do badań paleoekologicznych w stre-fie największej miąższości osadów biogenicznych. Metody badań paleoekologicznych zostały dobrane z myślą o zagwarantowaniu szerokiego wachlarza danych, co zaowoco-wało m.in. konstrukcją krzywych zmian termicznych, troficznych, wilgotności/poziomu wody, odczynu oraz tempa denudacji mechanicznej i chemicznej dla późnego glacjału i holocenu. Nie zawsze jednak zastosowana metodyka badawcza przyniosła oczekiwane efekty, np. wartości zmian retencji (bilans wodny liczony dobowo w roku hydrologicz-nym 2008) nie korespondowały ze zmianami położenia zwierciadła wody na torfowisku stwierdzonymi przy użyciu piezometru. Autorzy musieli zmierzyć się z tradycyjnym problemem metodycznym, z którym boryka się paleogeografia – poprawności oznaczeń wieku osadów w kontekście korelacji wyników datowań 14C z danymi pyłkowymi. Jeśli przyjąć (zgodnie z interpretacją palinologiczną), że w badanym profilu występują hiatu-sy – to podważa to wiarygodność zastosowanego w opracowaniu modelu ‘głębokość–wiek osadów’. Szkoda, że nie zostały przybliżone założenia metody rekonstrukcji średniej temperatury lipca na podstawie ochotkowatych. Dlaczego zrekonstruowane wartości paleotemperatury, a nawet tendencje ich zmian, mogą różnić się istotnie w zależności Recenzje140  od przyjętego zbioru testowego i jak w tym kontekście należy interpretować otrzymane wyniki?Podsumowując należy podkreślić, że monografia o Żabieńcu stanowi istotny wkład w badania nad późnoczwartorzędową ewolucją środowiska przyrodniczego centralnej Polski. Autorzy zaproponowali oryginalny model rozwoju postwarciańskich obniżeń wytopiskowych, których przetrwanie przez okres eemu i vistulianu można wytłumaczyć funkcjonowaniem w otoczeniu systemu zagłębień bezodpływowych izolujących misę torfowiska od stoków. Żabieniec jest jednym z nielicznych stanowisk w obszarze sta-roglacjalnym o tak długiej sekwencji osadów vistuliańsko-holoceńskich. Z uwagi na nieprzerwany od blisko 20 tysięcy lat czas funkcjonowania zbiornika, pozostającego pod znikomym wpływem antropopresji, stanowisko Żabieniec może wypełnić luki m.in. w badaniach nad historią roślinności czy subfosylnymi Cladocera. Z tego stanowiska pochodzi najpełniejszy profil opracowanych palinologicznie osadów późnego vistulia-nu i holocenu w regionie łódzkim. W osadach Żabieńca zidentyfikowano 11 morfoga-tunków Chironomidae niestwierdzonych do tej pory na terenie Polski. Szczątki trzech z nich znaleziono wyłącznie w późnoglacjalnym odcinku profilu, co sugeruje, że gatun-ki te mogą nie występować obecnie na obszarze kraju. Bezodpływowość (zamknięcie) systemu w jakim funkcjonuje Żabieniec pozwoliła na wiarygodne dokonanie bilansu denudacji. Wbrew utartym poglądom badania wykazały, że torfy niskie mogą cechować się niewielką popielnością, analogicznie do torfów przejściowych i wysokich. Dowodzi to, że straty prażenia są wartościowym wskaźnikiem natężenia denudacji mechanicz-nej. W końcu cenne jest zestawienie 17 gatunków chronionych i zagrożonych oraz 4 inwazyjnych, stwierdzonych na torfowisku Żabieniec w toku współczesnych badań florystycznych.Krzysztof J. WójcickiWydział Nauk o Ziemi, UŚ, SosnowiecRecenzje 141  

Torfowisko Żabieniec: warunki naturalne, rozwój i zapis zmian paleoekologicznych w jego osadach - recenzja

https://rebus.us.edu.pl/bitstream/20.500.12128/14972/5/Wojcicki_Torfowisko_Zabieniec_recenzja.pdf

Torfowisko Żabieniec: warunki naturalne, rozwój i zapis zmian paleoekologicznych w jego osadach - recenzja

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Repozytorium Uniwersytetu Śląskiego RE-BUŚ