From the history of the reborn Republic of Poland's Eagle

Abstract

W prezentacji rezultatów myślenia o przeszłości, tkwi niebezpieczeństwo przedstawienia zdarzeń w formie łatwo przyswajalnej kompilacji oczywistych ustaleń. Poznawanie historycznych faktów uświadamia, że powtarzane w kolejnych publikacjach ustalenia są niezgodne z zapisem utrwalonym w materiałach tworzonych równolegle z zaistnieniem owych faktów. Podejmując temat tworzenia symboliki państwowej, dokonano próby prezentacji opinii świadków tego procesu, poszerzając standardową bazę źródłową historyka poza ustalenia przyjęte w zaciszu urzędów. Ponad stuletnia nieobecność Państwa Polskiego, a w konsekwencji trwająca przez kilka pokoleń nieobecność jego aparatu godeł i symboli, z Orłem Białym na czele, obnażyła zarówno dotkliwy brak wiedzy w zakresie identyfikacji wizualnej, jak i narodową mentalność. Brak sprecyzowanych i wpojonych reguł zmuszał do spontanicznych sformułowań w ramach doraźnych potrzeb, a także do notorycznego odwoływania się do „wzorców historycznych”. Tworzenie od podstaw systemu naczelnych znaków odrodzonego państwa odbywało się w atmosferze kompletnego chaosu. Ustrój nowo powstającej Polski był kwestią kontrowersyjną, nieokreślone były jej granice, które początkowo obejmowały okupowane tereny tzw. Kongresówki. Istniało poważne zagrożenie trwającą w Rosji i Niemczech rewolucją bolszewicką i związaną z nią aktywnością lokalnych bojówek, jak również roszczeniami tworzących się struktur państw: ukraińskiego, litewskiego, czesko-słowackiego. Na forum międzynarodowym trwała walka o status pozostałych terytoriów, zamieszkałych przez ludność polską. W tej atmosferze dyskusja nad symbolami odradzającej się państwowości, oscylowała wokół dwóch wykładni znaku heraldycznego: zakwestionowania ponad stuletniej nieobecności państwa albo rewitalizowania minionej mocarstwowości. Pierwszy wizerunek Orła Białego jako godła państwowego był inicjatywą władz okupacyjnych, realizujących plan uzupełnienia armii o nowy kontyngent rekruta. Dalszą dyskusję nad kształtem herbu zdominował głos urzędników, pasjonatów i plastyków, natomiast marginalizacji uległo merytoryczne wsparcie specjalistów z dziedziny heraldyki. W konkursach na wzór godła udział brali artyści, którzy realizując formę plastyczną zazwyczaj „malowali” wizerunek Orła, kosztem syntetycznego ujęcia znaku graficznego. Rezultatem były przewlekłe dyskusje nad kolejnymi poprawkami oraz rozpowszechniane epitety, zaczerpnięte z retoryki fanatycznych przeciwników narodowych symboli i związanego z nimi systemu wartości, nielicujące z powagą naczelnego znaku odrodzonego państwa. Brak jednoznacznej regulacji prawnej doprowadził do zaistnienia kilku wzorów godła, pozbawionego podstawowego atrybutu – tarczy herbowej. Postęp prac legislacyjnych ujawnia stopniowy spadek prestiżu problematyki naczelnego symbolu: od najwyższego organu władzy ustawodawczej, poprzez organ administracji państwowej, jednostkę organizacyjną tegoż organu, po werdykty sądów konkursowych i zaimprowizowane inicjatywy zainteresowanych podmiotów.The article is devoted to the image of the Coat of arms of Poland since 1916 when the Regency Council of the Kingdom of Poland was established, through a sign established by the Act of 1919 to the model in force from 1927. The author emphasizes the role of the emblem as a symbol of statehood, however clearly indicates that the lack of Poland on the political map of the world for over 100 years disrupted the natural heraldic processes in Polish national and state symbolism