de la Porte, E.J.

Dutch

Porte, E.J. de la

NARCIS 

Verlichte verhalen. De omgang met het verleden in de Nederlandse Verlichting

Al vroeg in de achttiende eeuw omschreven Europese denkers het tijdvak waarin zij leefden als verlicht. Dit besef onderdeel te zijn van een ontwikkelde, beschaafde en commerciële periode in de geschiedenis schiep een nieuwe verhouding tot het verleden. Veel geschiedschrijvers in Europa, onder wie Voltaire en William Robertson, schreven een historisch verhaal van vooruitgang om de verlichte eeuw te verklaren. Dat verlichte verhaal schetste een Europees beschavingsproces dat begon in de klassieke oudheid, en zich na de barbaarse middeleeuwen ontwikkelde tot het moderne Europese statensysteem.In dit proefschrift onderzoekt Eleá de la Porte hoe achttiende-eeuwse Nederlandse schrijvers omgingen met dit verlichte verhaal. Op basis van spectatoren, prijsvragen van genootschappen, recensietijdschriften en geschiedschrijving toont zij aan dat het verlichte verhaal ook in achttiende-eeuws Nederland bestond – maar dat het verlichte verhaal hier een eigen karakter kreeg. Aan de ene kant namen Nederlandse schrijvers het historische narratief van vooruitgang over. Zij meenden dat zij in een verlichte eeuw leefden en onderdeel waren van een verlicht Europa dat was verbonden door internationale handel, politieke verdragen en een gedeelde cultuur. Aan de andere kant worstelden de Nederlandse schrijvers met de constructie en invulling van het verlichte verhaal in de Nederlandse Republiek. Er bestond in achttiende-eeuws Nederland bijvoorbeeld een gelijktijdig vervalsvertoog, omdat eigentijdse schrijvers meenden dat ten opzichte van de Gouden Eeuw achteruitgang had plaatsgevonden. Het proefschrift laat zien hoe tijdgenoten hun weg zochten in het spanningsveld van vooruitgang en verval, en hoe zij zich opnieuw moesten verhouden tot hun nationale identiteit.<br/

International Migration, Integration and Social Cohesion online publications

UvA-DARE is a service provided by the library of the University of Amsterdam (https://dare.uva.nl)UvA-DARE (Digital Academic Repository)Verlichte verhalenDe omgang met het verleden in de Nederlandse verlichtingde la Porte, E.J.Publication date2019Document VersionOther versionLicenseOtherLink to publicationCitation for published version (APA):de la Porte, E. J. (2019). Verlichte verhalen: De omgang met het verleden in de Nederlandseverlichting.General rightsIt is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s)and/or copyright holder(s), other than for strictly personal, individual use, unless the work is under an opencontent license (like Creative Commons).Disclaimer/Complaints regulationsIf you believe that digital publication of certain material infringes any of your rights or (privacy) interests, pleaselet the Library know, stating your reasons. In case of a legitimate complaint, the Library will make the materialinaccessible and/or remove it from the website. Please Ask the Library: https://uba.uva.nl/en/contact, or a letterto: Library of the University of Amsterdam, Secretariat, Singel 425, 1012 WP Amsterdam, The Netherlands. Youwill be contacted as soon as possible.Download date:11 Nov 2022Verlichte verhalen De omgang met het verleden in de Nederlandse verlichtingEleá de la Porte3 juni 2019Verlichte verhalen. De omgang met het verleden in de Nederlandse verlichting. ACADEMISCH PROEFSCHRIFT ter verkrijging van de graad van doctor aan de Universiteit van Amsterdam op gezag van de Rector Magnificus prof. dr. ir. K.I.J. Maex ten overstaan van een door het College voor Promoties ingestelde commissie, in het openbaar te verdedigen in de Agnietenkapel op dinsdag 2 juli 2019, te 12.00 uurdoor Eleá Jacinthe de la Porte geboren te Zaanstad Promotiecommissie: Promotor: Prof. dr. W.R.E. Velema (Universiteit van Amsterdam)Overige leden: Prof. dr. R.A.M. Aerts (Universiteit van Amsterdam)  Prof. dr. L. van Bunge (Erasmus Universiteit Rotterdam)  Prof. dr. I.B. Leemans (Vrije Universiteit)   Dr. M.M. Lok (Universiteit van Amsterdam)  Dr. M. Rutjes (Universiteit van Amsterdam) Faculteit der Geesteswetenschappen Dit onderzoek Enlightenment and history. Changing views of the past in the Dutch Republic, 1715-1795 met projectnummer OND1348659 is gefinancierd door de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) Inhoudsopgave Inleiding.................................................................................................................................................. 5 Een verlichte eeuw ........................................................................................................................... 5 Verlichting en geschiedenis in Europa ................................................................................................ 9 De herwaardering van de verlichting .............................................................................................. 9 Het verlichte verhaal: het zelfbeeld van Europa ........................................................................... 14 De ontstaansgeschiedenis van het verlichte verhaal ..................................................................... 17 Varianten van vooruitgang ............................................................................................................ 25 Verlichting en geschiedenis in Nederland ......................................................................................... 29 Het verlichte verhaal in de nationale context ................................................................................ 29 Het verlichte verhaal in Nederlandse bronnen ............................................................................. 32 Hoofdstukindeling ......................................................................................................................... 39 Hoofdstuk 1: Vooruitgang en verval. De omgang met het verleden in de Nederlandse spectatoren ............................................................................................................................................................... 41 Inleiding ............................................................................................................................................ 41 Het idee van vooruitgang in de spectator .......................................................................................... 46 De ontstaansgeschiedenis van het genre ....................................................................................... 46 De vooruitgang van de menselijke geest in Europa ...................................................................... 49 Het probleem van verval in de Nederlandse Republiek .................................................................... 53 De zedenverbastering in de Nederlandse Republiek ..................................................................... 53 De oorzaken van verval ................................................................................................................. 56 De klassieke geschiedenis als bron ............................................................................................... 60 Beschaafde Bataven .......................................................................................................................... 63 Twee nationale mythes .................................................................................................................. 63 Het ontstaan en verdwijnen van de Bataafse mythe ...................................................................... 64 Het concept van de Gouden Eeuw ................................................................................................. 67 Een nieuw perspectief .................................................................................................................... 69 Historische rolmodellen: de verschuivende voorbeeldfunctie van het verleden ............................... 79 De praktijk van beschaven ............................................................................................................ 79 De grenzen van morele exempla ................................................................................................... 82 Conclusie ........................................................................................................................................... 89 Hoofdstuk 2: Scepticisme en optimisme. De prijsvragen over geschiedenis van Teylers Tweede Genootschap ......................................................................................................................................... 91 Inleiding ............................................................................................................................................ 91 De praktijk van prijsvragen ............................................................................................................... 96 De doelstellingen van Teylers ....................................................................................................... 96 De prijsvragen over geschiedenis ................................................................................................. 99 De waarde van historische kennis ................................................................................................... 104 De groeiende status van geschiedenis ......................................................................................... 104 Een handleiding voor historisch onderzoek ................................................................................ 108 Scepticisme en religie .................................................................................................................. 112 De betrouwbaarheid van Herodotus ........................................................................................... 115 De vooruitgang van de geschiedschrijving ................................................................................. 118 Verlichting en verleden ................................................................................................................... 125 De vooruitgang van de samenleving ........................................................................................... 125 Geschiedenis en religie ............................................................................................................... 135 Conclusie ......................................................................................................................................... 138 Hoofdstuk 3: Bijbel en beschaving. De geschiedenis van Europa in Nederlandse wereldgeschiedenissen ....................................................................................................................... 141 Inleiding .......................................................................................................................................... 141 Een verlichte wereld ........................................................................................................................ 146 Tijd en ruimte in vroege wereldgeschiedenissen ......................................................................... 146 Nieuwe vragen en inzichten ......................................................................................................... 149 De blijvende autoriteit van de Bijbel ........................................................................................... 154 Eruditie en deugd: de Algemene Geschiedenissen (1721-1728) van Suikers en Verburg ............... 156 De eerste Nederlandstalige wereldgeschiedenis ......................................................................... 156 Bijbels verleden en de geschiedenis van Europa ........................................................................ 163 Voorbestemde vooruitgang. Historie der Waereld (1780-1788) van Johannes Martinet ............... 168 De geschiedenis van Europese vooruitgang ................................................................................ 168 Het conflict tussen Bijbel en beschaving ..................................................................................... 174 Universele vooruitgang: De Mensch (1802-1807) van Martinus Stuart .......................................... 182 De beschaving van mens en samenleving .................................................................................... 182 De oorsprong van de mens .......................................................................................................... 187 Conclusie ......................................................................................................................................... 193 Hoofdstuk 4: Klassieken en modernen. De receptie van verlichte geschiedschrijving in Nederlandse recensietijdschriften .................................................................................................... 197 Inleiding .......................................................................................................................................... 197 De klassieke geschiedschrijvers van het moderne Europa .............................................................. 201 Wisselende reputaties ...................................................................................................................... 213 Het belang van taal ..................................................................................................................... 213 De receptie van Voltaire .............................................................................................................. 215 De receptie van Hume ................................................................................................................. 218 De receptie van Robertson .......................................................................................................... 222 De receptie van Gibbon ............................................................................................................... 228 Conclusie ......................................................................................................................................... 233 Conclusie ............................................................................................................................................ 237 Vooruitgang en verval ..................................................................................................................... 238 Europa en Nederland ....................................................................................................................... 245 Verlichte verhalen in Nederland ...................................................................................................... 249 Bronnen .............................................................................................................................................. 253Literatuur ........................................................................................................................................... 258 Samenvatting ..................................................................................................................................... 283 Summary ........................................................................................................................................... 289Dankwoord ........................................................................................................................................ 291

Verlichte verhalen:De omgang met het verleden in de Nederlandse verlichting

https://pure.uva.nl/ws/files/36319142/Front_matter.pdf

Verlichte verhalen:De omgang met het verleden in de Nederlandse verlichting

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

NARCIS

International Migration, Integration and Social Cohesion online publications