Sartre, Jean-Paul

Gogoa

Basque

Archivo Digital para la Docencia y la Investigación

Husserlen fenomenologiaren oinarrizko ideiabat: intentzionalitatea*JEAN-PAUL SARTRE«Gizonezko hark begiekin jaten zuen emakumezko hura.» Esaldi honeketa beste zeinu askok nahikoa markatzen dute errealismoari eta idealismoaribatera dagozkien ilusioa, zeinaren arabera ezagutzea jatea baita. Ehun urteakademizismoan pasa eta gero, frantses filosofia oraindik horretan da. Gukdenok Brunschvicg, Lalande eta Meyerson irakurri ditugu, guk denok Izpiri-tu-Armiarmak gauzak bere sarera erakarri, lerde zuri batez estali eta polikiirentsi eta bere substantzia propiora erreduzitzen zituela uste izan dugu. Zerda mahaia, harkaitza, etxea? «Kontzientzia edukien» bildumaren bat, edukihorien orden bat. O janari filosofia! Hala ere, ez zen begien-bistakoagorikezer: mahaia ez ote da nire pertzepzioaren eduki erreala, eta nire pertzepzioaez ote nire kontzientziaren oraingo egoera? Elikadura, asimilazioa. Lalandekzioenez, asimilazioa, ideiek gauzena, ideiek beren artekoa eta izpirituek be-ren artekoa. Munduaren ertz sendoak pixkanaka jaten zituzten diastasi arre-tatsu hauek: asimilazioa, bateratzea, identifikazioa. Alferrik, gure arteko sin-pleenek eta landugabeenek zerbait mamitsua bilatzen zuten, zerbait, finean,izpiritua ez zena; edonon ez zuten hauxe besterik aurkitzen, laino heze etaongi bereizia: beren buruak.Enpiriokritizismoaren nahiz neokantismoaren liseriketa-filosofiaren aur-ka, «psikologismo» guztien aurka, Husserlek nekatu gabe dio gauzak ezin di-* Jean-Paul Sartre (1905-1980) jaio zela ehun urte eta hil zela hogeita bost urte betetzen diraaurten. Haren omenez itzuli dut Husserlen fenomenologiari buruzko testu labur hau, 1939an le-hen aldiz La Nouvelle Revue Française aldizkarian argitaratua, Sartreren idazkera, paragrafoen oso-tasuna eta egitura errespetatuz. Eskerrik asko Kepa Korta irakasle eta lankideari. Itzulpenari egin-dako oharrak balio handikoak izan dira. Itzulpena Anton Artamendi irakasle eta adiskidearieskaintzen diot, duela 35 urte Donostiako basamortu filosofikoan, besteak beste, Husserlek etaSartrek idatzitakoa gogoeta iturri bihurtu zuelako.GOGOA, V-1: 51-53, 2005rela kontzientzian urtu. Ikusten duzue zuhaitz hau, ea ba. Baina ikusi dagoentoki horretan bertan dakusazue: errepidearen bazterrean, hauts multzoarenerdian, beropean bakarrik eta okertua, Mediterraneoko itsasertzetik hogeilegoara. Ezingo luke zuen kontzientzian sartu, haren izaera eta honena ezbaitira berdinak. Bergson eta bere Materia eta Oroimenaren lehen kapituluaetorriko zaizue gogora. Baina Husserl ez da batere errealista: lur pusketa za-rrakatu horretan dagoen zuhaitz horrek ez du absoluturik osatzen, gurekin,gerora, komunikazioan sartuko litzatekeen absoluturik. Kontzientzia etamundua aldi berean ematen dira: mundua, esentziaz kontzientziatik kanpodena, esentziaz honekiko erlatiboa da. Izan ere, Husserlek kontzientzia gertae-ra erreduziezintzat hartzen du, eta ez dago inolako irudi fisikorik hura emandezakeenik. Beharbada, leherketaren irudi azkar eta iluna, salbu. Ezagutzea«norabait lehertzea» da, intimitate gastriko hezetik urrundu eta haruntza joan,norberaren gainetik, norbera ez denera, haruntza, zuhaitzaren ondora eta, haa-tik, hartatik kanpo, niregandik ihes egin eta atzera bultzatzen nauenera, etaezin naiteke galdu ni harengan, hura niregan urtzen ez den modu berean: ha-rengandik kanpo, niregandik kanpo. Ez ahal dituzue deskribapen honetanzeuen esijentziak eta zeuen aitzinsentimenduak antzematen? Bazenekiten ongizuhaitza ez zela zeuek zaretena, ezin zenutela zeuen urdail ilunetan sartuarazieta, ondradu izateari laga gabe, ezagutza ezin zela jabetzarekin konparatu. Bidebatez, kontzientzia garbitu egin da, garbia da haize handi baten antzera, ezdago jada ezer bere baitan, ez bada berarengandik ihes egiteko mugimendua,berarengandik kanpoko irrista; inposiblera jota, kontzientzia baten «barruan»sartuko bazinate, zurrunbilo batek hartu eta kanpora jaurtikiko zintuzkete,zuhaitzaren albora, hauts-lekuaren erdira, kontzientziak ez baitu «barru»rik; ezda ezer bere baitatik kanpokoa baino eta ihes absolutu horrek, substantzia ezizateko arbuio horrek osatzen dute kontzientzia gisa. Demazue orain geuregan-dik aterako gintuzkeen leherketa segida lotu bat, beraien ondotik «gu geu» era-tzea lagako ez gintuzkeena, aitzitik hortik kanpora botako gintuzkeena, mun-duaren hauts lehorrera, lur gogorrera, gauzen artera; jo ezazue horrela, geureizaera beraz, alboratuak, abandonatuak garela mundu indiferente, areriozkoeta egoskor batean; orduan Husserlek esaldi famatu honetan adierazten duenaurkikuntzaren zentzu sakonaz jabetuko zarete: «Kontzientzia oro zerbaitenkontzientzia da.» Ez da besterik behar guztia konpromiso bidez, truke proto-plasmikoen bidez, zelula-kimika epel baten bidez egiten denaren aldeko inma-nentziaren filosofia biguntxoari bukaera emateko. Transzendentziaren filoso-fiak errepide zabalera botatzen gaitu, mehatxuen erdira, itsuarazteko erakoargiaren menpe. Izatea, Heidegerrek dio, munduan-izatea da. Uler ezazue «-an-izatea» mugimenduaren zentzuan. Izatea munduan lehertzea da, munduareneta kontzientziaren ezerezetik abiatu eta derrepente munduan-kontzientzia-le-hertzea. Kontzientzia berriro bere buruari lotzen saiatzen bada, berotasunean,leihoak itxita, azkenik bere buruarekin bat egiten saiatzen bada, orduan ezerez-tu egiten da. Kontzientziak beste zerbait denaren kontzientzia moduan esisti-tzeko duen premiari Husserlek «intentzionalitate» esaten dio.52 JEAN-PAUL SARTREHobeto ulertua izan nadin hitz egin dut lehenik ezagutzaz: gu hezi gai-tuen filosofia frantsesak ez du gaur epistemologia besterik ezagutzen. Husserleta fenomenologoentzat, ordea, guk hartzen dugun gauzen kontzientzia ezda inola ere ezagutzara mugatzen. Ezagutza edo «errepresentazio» soilazuhaitz horren nire kontzientziaren forma posibleetako bat besterik ez da;nik hura maitatu, hari beldur izan, hura gorrotatu dezaket baita ere, eta «in-tentzionalitate» deritzon kontzientziaren haraindi jotze hori, kontzientziaberaren bidez, beldurrean, gorrotoan eta maitasunean kausitzen da. Norbaitgorrotatzea harengana oraino lehertzeko modu bat da, kanpoko egiten zai-gun norbaiten aurrean kolpetik geure burua aurkitzea, nagusiki haren «gorro-tagarri» kualitate objektiboa bizi, sufritzen dugula. Horra ba, bat batean, nolaerreakzio «subjektibo» famatu horiek, gorrotoa, maitasuna, beldurra, sinpa-tia, Izpirituaren usai txarreko gatzunetan flotatzen zutenak, hortik ateratzendiren; ez dira mundua aurkitzeko erak besterik. Gauzak guri gorrotagarri, be-giko, ikaragarri, maitagarri azaltzen zaizkigu kolpetik. Maskara japoniarrarenezaugarria da izugarri izatea, haren izaera bera osatzen duen ezaugarri agorte-zina, erreduziezina, -eta ez egur puska zizelduaren aurrean ditugun geureerreakzio subjektiboen bilduma. Husserlek izua eta xarma gauzetan jarri dituberriro. Artisten eta profeten mundua bueltatu digu: beldur emailea, arerioz-koa, arriskutsua, grazia eta maitasun portuekin. Gure errefinatuek hain sa-konki ezezagutu duten eta hain sinplea den egia honetaz inspiratutako pa-sioen tratatu berri batentzako leku garbia eskaini du: emakume bat maitebadugu, maitagarria delako da. Hona Proustengandik askatuak. Aldi berean,«barne bizitzatik» askatuak; alferrik ibiliko ginateke, Amielen eran, ume ba-tek bere sorbalda besarkatzen duen eran, geure intimitatearen laztanen, ba-rrukotasunen bila, azkenean dena kanpoan baitago, dena, geu ere bai: kan-poan, munduan, besteen artean. Ez ditugu geure buruak aurkituko batekdakien halamoduko erretiroan: bai, errepidean bai, herrian, jendetzaren er-dian, gauza gauzen artean, gizakia gizakien artean.HUSSERLEN FENOMENOLOGIAREN OINARRIZKO IDEIA BAT: INTENTZIONALITATEA 53

Husserlen fenomenologiaren oinarrizko ideia bat: intentzionalitatea

http://addi.ehu.es/bitstream/10810/46404/1/3942-13736-1-PB.pdf

Husserlen fenomenologiaren oinarrizko ideia bat: intentzionalitatea

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Archivo Digital para la Docencia y la Investigación