Erresilientzia bizitzaren gertakariei aurre egiteko ahalmena da. Azken urteotan, hainbat saio egin dira norberaren gaitasun honi jatorri neurobiologikoa aurkitzeko, eta ikerlan askotan emaitza erabakiorrak lortu dira. Emaitza hauen arabera, faktore genetikoak eta farniliarteko ingurugiroa funtsezko eragileak dira eta oinarri-oinarrian eragiten diote norbanakoak estresari aurre egiteko duen ahalmenari. Gertakari lazgarri baten ondoren trauma ondorengo estresa delako antsietate asaldura pairatzen dute askok baina beste zenbaitzuk ez. Genetikak eta ingurugiroak lagunduta, norberaren baitan da bizitzak jarritako gatazkei aurre egiteko ahalmena

Horrillo Furundarena, Igor

EKAIA Euskal Herriko Unibertsitateko Zientzi eta Teknologi Aldizkaria

Basque

Archivo Digital para la Docencia y la Investigación

EKAIA, 26 (2013) 23Trauma ondorengo estresa eta erresilientziaIgor HorrilloFarmakologia saila. Euskal Herriko Unibertsitatea (UPV/EHU)igor.horrillo@ehu.esJasoa: 2013-03-06 Onartua: 2013-04-08Laburpena: Erresilientzia bizitzaren gertakariei aurre egiteko ahalmena da. Azken ur-teotan, hainbat saio egin dira norberaren gaitasun honi jatorri neurobiologikoa aurki-tzeko, eta ikerlan askotan emaitza erabakiorrak lortu dira. Emaitza hauen arabera, faktore genetikoak eta familiarteko ingurugiroa funtsezko eragileak dira eta oinarri-oinarrian era-giten diote norbanakoak estresari aurre egiteko duen ahalmenari. Gertakari lazgarri ba-ten ondoren trauma ondorengo estresa delako antsietate asaldura pairatzen dute askok baina beste zenbaitzuk ez. Genetikak eta ingurugiroak lagunduta, norberaren baitan da bizitzak jarritako gatazkei aurre egiteko ahalmena.Hitz gakoak: Estresa, antsietatea, erresilientzia, trauma ondorengo estresa.Abstract: Resilience is the ability to cope with life events. In recent years, several studies have focused on the neurobiological support of this capacity and decisive re-sults have been obtained in many them. According to these results, genetic factors and psychosocial environment are key players in the individual’s ability to cope with stress. After a traumatic event many people suffer post-traumatic stress disorder but not others. Resilience is limited by genetics and enviroment, and is own capacity to deal with trau-matic events in the course of our lives.Keywords: Stress, anxiety, resilience, postraumatic stress.1. SARRERADuela 4000 urte inguru Egipton jaiotako sendagile batek lehen aldiz deskribatu zituen trauma ondorengo erreakzio hauek «histeria» gisa. Ha-mabost mende geroago Hipokratesek homeostasiaren teoria proposatu zuen erreakzio hauen jatorria azaltzeko. Honek zioenaren arabera, oreka fisiolo-gikoaren suntsitzeak erreakzio histerikoak eragingo lituzke. XX. mendean, berriz, Sigmund Freud ospetsuaren ikasle zen Abram Kardinerek egun da-rabilgun «trauma ondorengo estresa» definitu zuen, baina hau ez zen gai-xotasun psikiatriko gisa onartu 1980. hamarkadara arte. 24 EKAIA, 26 (2013)Igor Horrillo2. TRAUMA ONDORENGO ESTRESATrauma ondorengo estresa gaixotasun psikiatriko konplexua da eta an-tsietatearen asalduren barnean taldekatzen da. Gertakari traumatiko go-gor baten osteko asaldura hau bereizten dute sintoma espezifikoak, hala nola, beldur sakona eta eutsi ezinezko babesgabetasuna [1]. Kasu gehiene-tan gertakari traumatikoa min fisiko gogor bati edo kontzientziaren horma hausteko gai den min psikologiko bati lotua agertzen da. Gaitz honen diag-nostikoan hiru sintoma mota dira nagusi: gertaera traumatikoa berriro bizi arazterainoko oroitzapenak eta amesgaiztoak, jarrera iheskorra eta emozioak aurkezteko ezintasuna, eta gehiegizko ernetasuna. Sintoma hauek guztiok zenbait asaldura neurobiologikoren ispilu dira; izan ere estresaren aurrean aktibatzen diren hainbat sistemaren asaldurek eragiten dituzte sintomak.Egoera larri bati aurre egiteko lehenago aktibatzen dira sistema nora-drenergiko zentrala (noradrenalina neurotransmisore gisa darabilten neu-ronen sistema) eta ardatz hipotalamo-hipofisiario-adrenala (HHA) dira [2]. Sistema noradrenergikoa da esna eta erne mantentzen gaituen sistema na-gusia. HHA ardatzak berriz, funtzio endokrino, immunologiko eta neurolo-gikoak ditu. Adibidez, glukokortikoideen jariaketaren bidez HHA ardatza, energiaren banaketaz edo sistema immunologikoaren funtzionamenduaz arduratzen da besteak beste. Bi sistema hauen aktibazioak «borrokatu ala ihesean irten» egoeretarako prestatzen du gure gorputza. Horrela, bizirau-penerako ezinbestekoak diren funtzioak sustatzen dira (bihotzaren taupada maiztasuna handitu, muskuluen uzkurketarako ahalmena handitu, arnasteko ahamena handitu…) eta beharrezkoak ez diren funtzioak murrizten dira (hazkuntza, digestioa, etab.). Sistema hauen aktibazioa biziraupenerako sortua bada ere, ezinbestekoa da egoera larria igaro ostean sistema hauek berriro atseden egoerara itzultzea, aktibazio kronikoak gaixotasun ezberdi-nak eragin baititzake, trauma ondorengo estresa esaterako (1. irudia).Trauma ondorengo estresean, aurrerago aipatutako sistemak hiperakti-batuta egoten dira zenbait sistema neurologikoren sentsibilizazioa eraginez. Horregatik estimulu arrunt baten aurrean gertatzen den erreakzioa gehie-gizkoa izaten da trauma ondorengo estresa duten gaixoetan (2. irudia) [3]. Noradrenergikoa, serotonergikoa eta dopaminergikoa dira sentsibilizatuak dauden neurotransmisore sistema nagusiak, baina sentsibilizaturik aurki daitezke beste zenbait neuropeptido sistema ere; hala nola, opioideena, ga-laninarena, kortikotropinaren faktore jariatzailearena (CRFarena) edo Y neuropeptidoarena. Neurotransmisore sistema hauen sentsibilizazioak eral-daketak eragiten ditu garunaren hainbat atalen funtzionamenduan eta hor-tik datoz gaixoetan nabari diren sintoma multzoak. Amigdalan, esaterako, beldurra eta beste zenbait emozio sortzen dira eta frogatu dute trauma on-dorengo estresean amigdalaren aktibazioa handitua aurkitzen dela. Beste alde batetik, hipokanpoak oroimena gordetzen du eta oso sentikorra daEKAIA, 26 (2013) 25Trauma ondorengo estresa eta erresilientzia1. irudia. Estresaren eragin fisiologikoak.26 EKAIA, 26 (2013)Igor Horrillo2. irudia. Trauma ondorengo estresak era-gindako sintomatologiaren irudi grafikoa.glukokortikoideen eraginarekin; horren harira, ikusi dute atal honetan neu-ronen hilkortasuna handitzen dela glukokortikoideen eraginagatik. Era be-rean, aurkitu da trauma ondorengo estresa pairatzen duten gaixoetan gluko-kortikoideen maila handiak gertatzen direla ardatz HHAren sentsibilizazioa dela medio; glukokortikoideen maila altu hauek hipokanpoaren bolumena-ren gutxitzearekin uztartu dira. Hipokanpoaren atrofiatze hau, trauma on-dorengo estresean sarritan deskribatu den kognizio-asaldurarekin uztartu da. Hipokanpoaz gain, garunazala ere lagun osasuntsuetan baino txikiagoa izaten da gaixotasun hau jasaten duten gaixoetan. Honek emozioen proze-samenduan eragiten du behinik behin, garunazala baita jasotzen dugun in-formazioaren prozesatzaile nagusia. Laburbilduz, aldaketa morfologiko hauek azaldu ditzakete nolabait gaixoek egoera arrunten aurrean izan ditza-keten neurriz gaineko erreakzioak, gehiegizko arreta maila eta haserreak, loezina edo bapateko ikaraldiak, esate baterako.3. ERRESILIENTZIAPsikologoen hitzetan, bizitzan zehar gertatu zaizkigun gauza garrantzi-tsuez oroitzeak biziraupena handitzeko ahalmena ematen digu, baina gerta-kari hauek samintasun sakona eragiten dutenean kaltegarri suertatzen dira osasunarentzat. Arrisku egoerek edo esperientzia larriek eta traumatikoek EKAIA, 26 (2013) 27Trauma ondorengo estresa eta erresilientziagaixotasun psikiatrikoak eragiten dituzte pertsona askorengan, eta trauma ondorengo estresa da adibide bat. Beste lagun asko aldiz indartuak atera-tzen dira esperientzia hauetatik. Beraz, zerk ezberdintzen gaitu egoera bera trauma gisa edo esperientzia gisa pairatzerako orduan? (3. irudia)3. irudia. Erresilientziaren interpretazio artistikoa.Psikologian adituak direnek gertakari larriei kementsu aurre egiteko ahalmenari erresilientzia deitu diote metafora gisa. Erresilientzia hitza me-kanikaren arlotik jasotako mailegua da eta honek malguak diren materialek deformatu ostean beren onera itzultzeko duten ahalmena deskribatzen du. Nolabait, psikologia arloan ere pertsona batek gertakari larri bat bizi ostean bere onera itzultzeko gaitasuna izango litzake erresilientzia. Baina zerk ematen dio gizabanakoari erresilientziaren gaitasuna?28 EKAIA, 26 (2013)Igor HorrilloBizitzan zeharreko gertakariek sortutako eraginaren tamaina eta irau-pena norberaren izaerak baldintzatua dago. Izaera, norbanakoak eguneroko-tasunari aurre egiteko «aukeratu» dituen lanabes psikologikoen multzoa da nonbait. Lanabes hauek txiki-txikitatik lantzen ditugu eta Mary Ainsworthen hitzetan, txikitan amarekin sortutako emozio-loturek behin behineko garran-tzia dute haurrak etorkizunean garatuko duen segurtasun mailan [4]. Estatu Batuetan jaiotako psikologo honek hainbat ikerlan egin zituen 1980. hamar-kadan ama eta semearen arteko hartu-emanak aztertzeko. Ikerketa horien emaitzen arabera, haurrak egoera latzen aurrean izandako jarrera estuki lo-tuta dago amak bere haurraren beharrei erantzuteko modua eta haurrarekin izandako kontaktu fisikoa. Hala ere, Emmy Werner psikologoak kalean he-zitako 700 haur hawaiarrekin egindako ikerlan batean bestelako emaitzak lortu zituen [5]. Honek, haurren bizitzak jarraitu zituen 40 urtez, eta ikusi zuen haurren % 28ak bizimodu arrunta zuela. Haur hauek 40 urteren buruan irakurtzen eta idazten zekiten, familia bat osatu zuten eta lan bat manten-tzeko gai ziren inongo asaldura psikiatrikorik pairatu gabe. Badirudi gertakari traumatiko bat bizitzeko baldintzak ez daudela hala-beharraren eskutan soilik, ezta zoriaren menpe ere. Ikerlan askoren arabera, egoera traumatikoak bizitzeko probabilitatea zenbait faktoreren menpe dago [6]. Badirudi gertakari traumatiko bat bizitzeko baldintzak ez daudela halabeharraren eskutan soilik; izaera (oldarkorra izatea, nork bere burua arriskuan jartzeko joera, huts egiteak onartzeko gaitasuna, etab.), gizarte maila, drogen kontsumoa eta faktore genetikoak. Horren harira, senitartean gaixotasun psikiatrikoak dituzten kideak agertzeak halako gertakariak bi-zitzeko probabilitatea handitzen du. Era berean, bikiak diren anaien artean bizipen traumatikoak aztertzean esanguratsua den korrelazioa aurkitu da, eta hau adierazgarriagoa da zama genetiko bera duten bikien artean. 4. ONDORIOAKHorrenbestez, izaerak, faktore genetikoek eta familiarteko ingurugiroak baldintzatuko lukete esperientzia traumatiko bat bizitzeko arriskua. Baina orduan, ez al daukagu eskuartean inolako baliabiderik horrelako gertaka-riei aurre egiteko? Ba antza denez, bai. Eguneroko arazo txikiei aurre egi-teko jarrera baikorra mantentzeak, gertakari berri bat trauma gisa bizitzeko aukerak murrizten ditu [3]. Baikor mantentzeak, egoera larrien aurrean ir-tenbidea bilatzen laguntzen digu eta onek eragin sendagarria izaten du es-tresak ekarritako efektuen gainean. Badirudi gertakari estresagarriak gain-ditzeko jarrera baikorra mantentzeak gure garunaren gainean ere eragin positiboak dauzkala. Estresa naturak sorturiko eta biziraupenerako ezinbestekoa den erreak-zioa dugu. Gertakari estresagarrien aurrean jarrera egokiak aukeratzea ere EKAIA, 26 (2013) 29Trauma ondorengo estresa eta erresilientziaezinbestekoa da, egoera hauek osasunarentzat kaltegarriak izan ez daitezen, eta gertakari traumatikoetatik babesteko. Agian garunaren biologia guk uste baino moldakorragoa da, eta kasu askotan, genetikak zehazturiko ardatzak gogoaren indarrez moldatu ahal izango ditugu. 5. BIBLIOGRAFIA[1] VAN PRAAG H.M., DE KLOET E.R. eta VAN OS J. 2004. «Stress, the Brain and Depression» Cambridge University Press, Cambridge.[2] MARTÍNEZ-SANCHÍS S., ALMELA M., CARRASCO C. et al. 2007 «Hor-monas, Estado de Ánimo y Función Cognitiva» Delta, Publicaciones Univer-sitarias, Madrid.[3] BOWIRRAT A., CHEN T.J., BLUM K. et al. 2010 «Neuro-psychopharmaco-genetics and Neurological Antecedents of Posttraumatic Stress Disorder: Un-locking the Mysteries of Resilience and Vulnerability» Current Neuropharma-cology 8, 335-358[4] AINSWORTH M.S. 1985 «Patterns of infant-mother attachments: Antecedents and effects on development» Bulletin of the New York Academy of Medicine 61(9), 771-91[5] WERNER E.E. 1996 «Vulnerable but invincible: high-risk children from birth to adulthood» European Child and Adolescent Psychiatry 422, 103-5.[6] DICORDIA J.A. eta TRONICK E. 2011 «Quotidian resilience: Exploring mechanisms that drive resilience from a perspective of everyday stress and coping» Neuroscience and Biobehavioral Reviews 35, 1593-1602.

Trauma ondorengo estresa eta erresilientzia

http://addi.ehu.es/bitstream/10810/38834/1/11104-42134-1-PB.pdf

Trauma ondorengo estresa eta erresilientzia

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Archivo Digital para la Docencia y la Investigación