'Anemon Mus Alparslan Universitesi Sosyal Bilimler Dergisi'
Abstract
dinbilBir düşünce olarak felsefenin neliğinebakıldığında, genellikle “analitik”, “sentetik”, “spekülatif”, “kümülatif”, “gerekçeli” ve “eleştirel” gibi nitelikler üzerinden tanımlama ya da resmetmeyoluna gidildiği görülür. Şüphesiz bu kavramlar, belli içeriklerle diğerdüşünce alanlarının; mesela bilimin de nitelikleri olan anlamlardır. Felsefeninkabul gören genel niteliklerinin yanı sıra bilhassa “eleştirellik”, felsefenintemel niteliği olarak kabul edilir. “Töz/cevher” kuramıyla ifade edecekolursak, nasıl ki ilinek/araz olarak bir nitelik, söz gelimi bir “uzuv”;örneğin bir “yüz”, bir hayvan tözüne yüklendiğinde başka, bir insan tözüneyüklendiğinde başka bir “suret” oluyorsa, anılan nitelikler de felsefe“cevherine” yüklendiğinde anlam genişlemesi ya da farklılaşmasıkazanabilmektedir. Buradan hareketle denebilir ki, araz olarak nitelikler, yüklendikleri cevher olmadan anlaşılamazlar. Zaten cevher-araz teorisiaçısından, onların kendi başlarına bir varlığından bile söz etmek mümkündeğildir. Kısaca “eleştirellik” hangi düşünceye yüklem olmuşsa ve hangidüşünceyi “resm” ediyorsa, ona göre de bir içerik kazanmaktadır. Felsefe söz konusu olduğunda da “eleştirellik”felsefenin en ayırıcı niteliği olmaktadır. Mantık diliyle ifade edecek olursak“eleştirellik” felsefenin “faslı” gibidir ve neredeyse felsefenin mahiyetinibelirleyecek bir nitelik olarak anlaşılmıştır. İslam felsefesinde de “felsefe”böyle anlaşılmıştır. Nitekim biz de, bu anlayışa, yani İslam felsefesinde“felsefe”nin bir “eleştirel düşünce” olarak algılanmış olduğuna, “felâsife”ninilki olarak kabul edilen Kindî’nin görüşlerinden hareketle dikkat çekmeyeçalışacağız. Kısaca acaba Kindî felsefeden ne anlamaktadır ve onun felsefeanlayışında eleştirellik’in yeri nedir?When we look at the quality of philosophy as a thought, it is generallyseen that the way to define or illustrate is based on qualities such as“analytical”, “synthetic”, “speculative ”, “ cumulative ”, “ reasoned ”and“critical ”. Without a doubt, these concepts, with certain contents, are theattributive meanings of other areas of thought; for example, they are the attributivemeanings of science as well. On the other hand, of these, “criticality” is aleading quality of philosophy along with “speculative”, “cumulative”, and“rationally justified”. if it is expressed by the “substance / ore” theory, howdoes a quality as an accident or attribute, for example a “limb”; for example, if a “face” becomes another when it is loaded into an animal substance, another“image” when it is loaded into a human substance, the aforementioned qualitiescan gain meaning expansion or differentiation when loaded into the ore ofphilosophy. It can be said from this point that the qualities as accident orattribute cannot be understood without the ore they are loaded with. What ismore, according to the theory of ore-accident, it is impossible to accept thesole existence of these concepts. In short, the quality of “criticality” gainsa content depending on which sentence it is a part of or which thought it“pictures”. When it comes to philosophy, “criticality” is the most distinctive featureof philosophy. To put it in logical language, “criticality” is like the“chapter” of philosophy and is almost understood as a quality that willdetermine the nature of philosophy. The philosophy is also understood in thisway in Islamic philosophy. As a matter of fact, in this study we will try todraw attention to this understanding, that the “philosophy” is perceived as a“critical thought” in Islamic philosophy, from the views of Al-Kindi, the firstof Islamic philosophers. Briefly, what does Kindi understand from philosophyand what is the place of criticality in his philosophy?62968
