Binark, İsmet

Türk Kütüphaneciliği

Turkish

Türk Kütüphaneciliği / Turkish Librarianship (Turkish Librarians’ Association)

İNGİLTERE KÜTÜPHANELERİ : 3ZENGİN ŞARK YAZMA KOLEKSİYONLARINA SAHİP OXFORD ' ÜNİVERSİTESİ BODLEIAN KÜTÜPHANESİİsmet BİN ARKMillî Kütüphane Okuyucu Hizmetleri1 Şube MüdürüZengin şark yazma koleksiyonlarına sahip, Oxford Üniversitesi Bodleian Kütüphanesi'nde 1971 ve 1972 yıllarında değişik tarihler ve süreler içersinde incelemelerde bulunmak ve kütüphane koleksi­yonları içersinde yer almış. Türk yazmalarını ■ görmek imkânımız oldu. Bu yazımızda Bodleian Kütüphanesi'ni kısaca, tarihçesi ile bir­likte tanıtmak istiyoruz.Oxford Üniversitesi Bodleian Kütüphanesi Avrupa'mın en eski kütüphanelerinden biridir. Ingiltere'de kuruluş tarihi olarak Bod­leian Kütüphanesi gibi, ikinci eski kütüphane ise British Museum'- dur. Bodleian Kütüphanesi'nin tarihî gelişimi 1602'den sonra olmuş­tur. Ancak Oxford Üniversitesi'nin bu ilk kütüphanesi 14. yüzyılda Worcester Piskoposu Thomas Cobham tarafından, yaklaşık olarak 1320 tarihlerinde Congregation House içersinde ve St. Mary Üniver­site Kilisesi'nin kuzey tarafında, kilisenin papazlara ayrılmış kıs­mına ' bitişik bir odada kurulmuştur.Piskopos Cobham tarafından kurulan kütüphaneye kitap bağış- lıyanlar arasında sırasiyle IV. Henry, ' istikbalin V. Henry'si Prens Henry, onun kardeşi Thomas John ile Gloucester Dükü Humfrey bulunmaktadır. Bunlar arasında Dük Humfrey'in üniversiteye yap­tığı para yardımı ile, kütüphaneye bıraktığı zengin yazma koleksi­yonu bilhassa zikre değerdir. Dük tarafından kütüphaneye bağışla­nan kitaplar arasında, o tarihlerde İngiltere'de nadir eser olarak bi­linen klâsik metin kitapları da bulunmaktaydı. Dük Humfrey'in zengin kitap bağışından sonra, eski kütüphane odasının kitap kolek­siyonları için yetersiz olduğu görülmüş ve dük yeni bir ilâhiyat mektebi (Divinity School) ile, onun üstünde, ileride kendi adı ilö anılacak olan kütüphane odasını inşa ettirmeğe başlamış, fakat bi­267nanın ■ tamamlandığını göremeden 1447'de vefat etmiştir. Yeni bina­nın inşaatı 1489 tarihinde tamamlanmış ve yazma eserler koleksiyo­nu bu yeni kütüphane odasına nakledilmiştir. Bugün Divinity ' Sch- ool’un giriş katı kütüphanenin sergi salonu olarak kullanılmaktadır. Bodleian Kütüphanesi içersinde Dük Humfrey’in adı ile anılan (Du­ke Humphrey's Library) kütüphane, değişik tarihlerde çeşitli . resto­rasyonlar geçirmiş olmasına rağmen, ilk inşa tarzına sadık kalına­rak bugüne kadar muhafaza edilmiştir.İngiltere’nin bu ilk üniversite kütüphanesinin koleksiyonu, 1530­1556 yılları arasında süre gelen politik ve dinî çekişmeler sırasında dağılmış, orijinal kitap rafları ve kütüphane ■ sıraları satılmış ve bu yüzden de üniversite elli yıl gibi uzun bir müddet kütüphanesiz kal­mıştır. Bu ' arada dağılan kitap koleksiyonu içersinde Dük . Humf­rey’in de bağış kitapları bulunmakta olup, bunlar değişik ellere geç­miş ve pek az bir kısmı tekrardan Bodleian Kütüphanesi koleksi­yonlarına katılmıştır.1598 yılında, bugünkü kütüphaneye adını veren Sir Thomas Bodley, kütüphane odasını, Dük Humfrey Kütüphanesi tarzında res­tore ettirmeğe başlamış, kütüphanenin tekrar istifade edilebilecek bir hale getirilmesi ' için başlanan bu restorasyon çalışmaları iki yıl sürmüştür. Bundan sonra kütüphane, . ■ kısmen Sir T. Bodley’in şah­sen satın almış olduğu kitaplarla, kısmen de ' çeşitli bağışlardan sağ­lanan paralarla satın alınan kitaplarla' yeniden kurulmuştur.' Yeniden kurulan kütüphane 8 Kasım 1600 tarihinde, ilk kütüp­hanesi Thomas James idaresinde hizmete girmiştir. Ancak bu tarih­ten sonraki ilk yirmi yıl, kütüphaneye satın alman veya bağış yolu ile temin edilmiş zengin kitap koleksiyonlarına yer temini ile geç­miş ve bu maksatla da kütüphaneye ilk ilâve 1612 yılında yapılmış­tır. 1613-1619 yılları arasında Sir Bodley’in . maddî desteği ilk Dük Humfrey Kütüphanesi’ne Arts End Salonu ilâve edilmiş ve kütüp­haneye bitişik olarak, Arts End'in doğusuna düşen kısmında Schöols Quadrangle inşa edilmiştir. Arts . End güzel sanatlar fakültesinin kü­tüphanesi olarak, Schools Quadrangle ise akademik çalışmalar için inşa edilmiştir. Okulun ilk iki katı üniversitenin ders odaları ola­rak, en üst kat da kitap deposu olarak ayrılmıştır. O tarihlerde okul­da Seven Liberal Arts denilen Trivium (Orta Çağ Üniversitelerinde liberal arts denilen yedi serbest fen dalının aşağı sınıfı); Grammar (gramer), Syntax (söz dizimi), Rhetoric (güzel söz söyleme ve yaz-268 ma sanatı), Logic (mantık); Quadrivium (aritmetik, geometri, mü­zik ve astronomi'den ibaret fen ve sanat dalı); Yunanca ve İbranî- ce; Tabiî, Moral ve Metafizik felsefesi; Teoloji, Tıp ve Hukuk eği­timi yapılmaktaydı.Bugün ziyaretçiler müsaade ile Arts End’i dolaşabilmekte ve buradan Dük Humfrey Kütüphanesini de görebilmektedirler. Sc­hools Quadrangle’in alt ve üst katlarındaki ■ okuma odaları ise ziya­retçilere kapalı tutulmaktadır.1610 yılında Sir Bodley kütüphaneye kitap temini için Statio­ners’ Campany ile karşılıklı bir andlaşma yapmış, bu andlaşmaya bütün naşirler katılmışlar ve her neşredilen yeni kitaptan bir ade­tini Bodleian Kütüphanesine göndermişlerdir. Nâşirlerin basılan her yeni kitaptan bir ■ adetini kütüphaneye göndermeleri hususu, 1637 yılında Star Chamber (Ticaret Odası)’ın emri ile basılı olarak, kü­tüphanenin kanunî derleme hakkı şeklinde tanzim ' ve tasdik edil­miştir.Kütüphaneye bu şekilde ilk gelen eserleri ihtiva eden bir kitap sergisi 1971 yılı Mart ayında Divinity School’da açılmıştı. Gezdiği­miz sergide bu eserlerin dışında, minyatürlü batı yazmaları, en er­ken Avrupa basmaları (Bunlar arasında yaklaşık olarak 1455 tarih­lerinde Gutenberg tarafından basılmış 42 satırlık Incil’de bulunu­yordu.), Shakespeare’nin basılmış eserlerinin ilk nüshaları, 1493 yı­lında Amerika'nın keşfine dair basılmış bir eser, Amerika devlet başkanlarmdan George Washington'un tarihî kıymeti haiz bir mek­tubu, bir Meksika kodeksi, basılmış ilk çocuk kitapları (Bunlar ara­sında Robinson Crusoe 1719, Gulliver's Travels 1726, Alice in Won­derland 1866'm ilk baskıları yer almıştı.), kütüphanenin 1605 yılın da basılmış ilk katalogu ile 1971 yılında basılmış son katalogu bulu­nuyordu.1629 yılında, o tarihlerde üniversitenin rektörü olan William Herbert (1617-1630 yılları arasında Oxford Üniversitesi’nin rektör­lüğünü yapmıştır.), kütüphaneye Shakespeare’nin basılmış eserle­rinin ilk baskılarını bağışlamıştır. Bugün Schools Quadrangle’in ba­tı tarafında, heykeltraş Hubert le Sueur tarafından, Rubens’in Wil­liam Herbert’e ait bir portresinden mülhem olarak yaptığı bronz bir heykel yer almış olup, 1723 yılında sanatkâr tarafından üniversite­ye hediye edilmiştir.269Oxford Bodleian «Duke Humphrey» Kütüphanesinin Batı Bölümü2701630 yılında Başpiskopos Laud kütüphaneye ikiyüz elli adet Yu­nan yazması bağışlamıştır. Aynı yıl Dük Humfrey Kütüphanesinin batı tarafının son kısmına, gittikçe zenginleşmekte olan yazmaları yerleştirebilmek için Selden End kısmı ek olarak ilâve edilmiştir. Bu kısım, adını ■ kütüphaneye büyük maddî yardımlarda bulunmuş John Selden’dan ■ almıştır .Kütüphaneye satın alma' ve bağış yoluyla kazandırılan basma ve yazma eserler, 1860 tarihinde yeniden yer temini güçlüğünü orta­ya çıkarmış ve ■ bu tarihte Bodlein Kütüphanesi’nin bitişiğinde 18. ' yüzyıla ait yüksek bir mimarî sanat eseri olan Radcliffe Camera binası kütüphaneye ■ katılmış, bu suretle yeterli bir depo ile, okuma salonlarına kavuşulmuştur. Bu bina 1650-1714 yılları arasında yaşa­mış tanınmış fizikçi Dr. John Radcliffe'in .vasiyeti üzerine, mimar James Gibbs tarafından 1737-1749 yılları arasında inşa edilmiştir. Radcliffe Camera, 1912’de yer altından bir yolla eski kütüphane bi­nasına bağlanmıştır.1789 ve 1884 yıllarında sırasiyle Schools Quadrangle’in giriş ka­tı ile, birinci katı kütüphaneye depo olarak tahsis edilmiş, ancak bu­radaki kitaplar 1940 yılında ileride bahsedeceğimiz Yeni Kütüpha­neye (New Library) nakledilmiştir. İkinci Dünya Harbi’ni mütea­kip, okulun üstten iki katı okuma salonları, giriş katı da kütüphane idarehanesi olmak üzere yeniden inşa ve tefriş edilmiştir.1860'da Dr. Radcliffe'nin tabiî ilimler konusunda yapmış oldu­ğu bütün çalışmaları üniversite ■ müzesine devredilmiştir. Bugün bu çalışmalar Radcliffe İlimler Kütüphanesi (Radcliffe Science Lib­rary) ’ndedir.1920'den sonra özel kütüphaneler olan; Radcliffe İlim Kütüpha­nesi, Hindistan Enstitüsü Kütüphanesi (Indian Institute Library) ve Rodos Evi Kütüphanesi (Rhodes House Library) kilit kütüphane sistemi adı altında Bodleian Kütüphanesi'yle birleştirilmişlerdir. Kü­tüphanelerin bu şekilde bir sistemle birbirlerine bağlanmalarının sebeplerinden birisi, akademik çalışmalarda ■ gerekli kolaylığın te­mininin sağlanmasıdır. Ancak, bu kütüphaneler bugün Bodleian Kü- tüphanesi’ne bağlı olmakla beraber, sağlanan bir takım müsaadeler­le yarı ■ muhtariyet arzeden bir idare şekline ■ sahiptirler.Bugün Oxford Üniversitesinin merkez kütüphanesi olan Yeni Bodleian Kütüphanesi (New, Bodleian Library), eski kütüphanenin271kuzey kısmına düşen tarafında, 1936-1939 yılları arasında Sir Giles Gilbert Scott tarafından inşa edilmiştir. Ancak İkinci ■ Dünya Harbi sebebiyle kütüphanenin açılışı harbin sonuna bırakılmış, kütüphane İngiltere Kralı VI. ■ George tarafından 24 Ekim ' ' 1946 tarihinde hiz­mete açılmıştır. Kütüphanenin esas giriş kapısının üstünde ■ Sir Tho­mas Bodley’in büstü vardır. Kütüphanenin onbir katı kitap ■ deposu olarak kullanılmaktadır. Depolar ■ yer ■ altından Conveyers (tagiyidar), lerle eski kütüphaneye balğanmıştır. ■ Kütüphanede araştırıcılar için araştırma ve çalışma odaları, bir okuma . ve ■ harita odası . ve bir ser­gi salonu bulunmaktadır. Kütüphanenin sadece sergi salonu bugün ziyaretçilere açık tutulmaktadır. Eski kütüphanenin ■ birinci ve ikinci katları, bugün okuma ■ odası olarak kullanılmaktadır. Üst kattaki oku­ma odası, 17. ■ yüzyıl tezyinatı ile süslenmiştir. . ■ Tavanda 1618 yılına ■ ait ondört adet orijinal . tavan resmi bulunmaktadır. Bu kı­sım en son 1963 yılında , restorasyon ■ görmüştür. Divinity School, Arts End, Dük Humfrey Kütüphanesi mimarî inşa tarzı, okuyucu sıraları, kitap rafları ile orijinal bir orta çağ kütüphanesinin bütün hususiyetlerini taşımaktadır. .Kanunî derleme hakkından faydalanan Bodleian Kütüphanesi ay­nı zamanda satın alma yolu ile de, yabancı, özellikle şark milletle­rinin kitaplarını temin etme yoluna gitmektedir. Bodleian ■ Kütüpha- nesi’nin şarkiyatçıların çalıştığı Rawlinson adlı okuma salonunda, şark yazma ve ■ basma eserlerine müracaat edilebilir. Bu salonda yaz­ma ■ ve basma eserlerin kataloglarının yanısıra, belli başlı müracaat eserleri ile, şark tetkikleri ile ilgili süreli ■ yayınlar da bulunmakta­dır. 1948'den bu yana şark tetkikleri ile ilgili süreli yayınların kart indeksi tutulmuştur .Kütüphanenin şark yazmalarına ait basılmış katalogları şunlar­dır :Bibliotheca Bodleianae codicum manuscriptorum orientalium ■ catalogus. Pars I ■ [a j. Un], Oxonii 1787. ■ Pars II [a ■ A. Njcoll et E. B. ■ Pussy], Oxonii 1821-1835.Smith, R. Payne Catalogus codicum manuscriptorum Bibliot­hecae Bodleianae. Pars ■ Sexta, Cödeces Syriacos, ■ carhunicos et man- daes complecteus. Oxonii 1864.^ (mss. arabess passim).Ethe, Hermann : Catalogu of ■ the Persian, Turkish, Hindûstânî, and Pushtû manuscripts in the Bodleian Library. Begun by Ed. Sa- chan, continued, completed and edited by Hermann Ethe. Oxford, 1889-1930.272Tamamı iki cilt olan bu kataloğun ikinci cildi, Türk yazmaları­na ayrılmıştır.Bu arada kütüphanede yaptığımız çalışmalar sırasında şarkiyat­la ilgili dergileri gözden geçirirken, Journal of the Royal Asiatic Society'de gördüğümüz ve kütüphanedeki arapça müzik yazmaları­na ait bir tanıtma yazısını, bu konuda araştırma yapacakların dik­katine sunmayı faydalı buluyoruz :Farmer, H. G.: Arabic musical manuscripts in the Bodleian Lib­rary. JRAS, 1925, 639-654. S.Kütüphane koleksiyonunda yazmaların hangi dil gruplarında olduğunu gösterir istatistikler, kütüphanenin ilgili bölümlerince tu­tulmaktadır. Kütüphanede şark yazma ve basmaları ile, garp yazma ve basmaları iki ayrı bölüm halinde olup, bu bölümlerde çalışan kü­tüphaneciler ve mütehassıs elemanlar, kendi bölümlerinde bulunan kütüphaneciler ve mütehassıs elemanlar, kendi bölümlerinde bulu­nan kitaplarla ilgili dillerden en az birini bilmektedirler.Kütüphanede defter kataloğu kullanılmaktadır. Sadece üniver­site tezleri ve müzik neşriyatı için fiş kataloğu kullanılmaktadır. Basma kitapların (Türkçe de dahil) defter katalogları son yıllarda hazırlanmış olup, yazar adına göre alfabetik olarak düzenlenmişler­dir.Yazma ve basmalarla birlikte iki milyonun üstünde bir kolek­siyona sahip Bodleain Kütüphanesinden dışarıya kitap verilmez. Araştırıcılar kitaplardan kütüphane içinde yararlanabilirler. Kitap­lardan fotokopi alınması ve mikrofilm çekilmesi hususu da, kütüp­hane yönetmeliği esaslarına göre yürütülür. Kütüphaneden dışarıya kitap verilmemesi hususu, kütüphanenin kurucuları ve kütüphane­ye kitap bağışında bulunmuş olanlar tarafından, kütüphanenin ku­ruluş ve kütüphaneye kitap bağışı şartları arasında özellikle belir­tilmiştir.Kuruluşundan bu yana Bodleain Kütüphanesinde kütüphaneci­lik yapmış olan, içlerinde çok tanınmış şarkiyatçılar da bulunan kü­tüphaneciler, kütüphanede hizmet gördükleri yıllara göre şunlardır:1600 Thomas James, 1620 J. Rous, 1652 T. Barlow, 1660 T. Loc- key, 1665 Thomas Hyde, 1701 J. Hudson, 1719 J. Bowles, 1729 R. Fysher, 1747 . H. Owen, 1768 J. ■ Price, 1813 B. Bandinel, 18601 h. O. Coxe, 1882 E. W. B. Nicholson, 1912 F. Madan, 1919 Sir Arthur Cow­ley, 1931 Sir E. Craster, 1945 H. R. Creswick, 1948 J. N. L. Myres, 1966 R. Shackleton.

ZENGİN ŞARK YAZMA KOLEKSİYONLARINA SAHİP OXFORD ÜNİVERSİTESİ BODLEIAN KÜTÜPHANESİ

İsmet Binark

Directory of Open Access Journals

http://www.tk.org.tr/index.php/TK/article/download/1790/1770

ZENGİN ŞARK YAZMA KOLEKSİYONLARINA SAHİP OXFORD ÜNİVERSİTESİ BODLEIAN KÜTÜPHANESİ

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Türk Kütüphaneciliği / Turkish Librarianship (Turkish Librarians’ Association)

Directory of Open Access Journals