Zouwen, J. van der

Leiden University Scholary Publications

Boekbespreking van: Sociale methodologie, een inleiding tot de werkwijze van de socialewetenschappenZouwen, J. van derCitationZouwen, J. van der. (1976). Boekbespreking van: Sociale methodologie, een inleiding tot de werkwijze van de socialewetenschappen. Acta Politica, 11: 1976(1), 115-116. Retrieved from https://hdl.handle.net/1887/3451649 Version: Publisher's VersionLicense: Leiden University Non-exclusive licenseDownloadedfrom: https://hdl.handle.net/1887/3451649 Note: To cite this publication please use the final published version (if applicable).Vap 76/1 Boekbesprekingen: 4ïil'..... t' ■ ' ï“" i,1'1 lïiï® '*■ -lit'.bereikt door het passeren van de bureaucratie, zoals in Oakland min of meer ge­schiedde; evenmin door het stellen van de noodzaak tot coördinatie, want coördi­natie is louter een tautologie: ’everybody wants coordination -on his own terms’ (p. 134). De beste remedie bestaat in het opheffen van de scheiding van beleid en implementatie in de beleidsvormende fase. P&W stellen de vraag centraal 'how policy might have been improved by making implementation a part of its essential Conception’ (p. 160). In hoofdstuk VII tenslotte wordt de economische theorie die ten grondslag lag aan het EDA-hulpprogramma aan Oakland gekritiseerd. De ge­volgde strategie was te ingewikkeld. De studie wordt afgesloten met 2 bijlagen, o.a. over de betekenis van het begrip implementatie in de sociale wetenschappen. De kracht van de studie is mijns inziens vooral gelegen in het empirische gedeelte. P&W weten in een betrekkelijk kleine ruimte op vaak humoristische wijze de im­plementatie van het EDA-programma te ontrafelen en ook op belangrijke details inzichtelijk te maken.Het theoretische gedeelte is van minder kaliber. P&W komen nauwelijks aan het formuleren van een implementatie-theorie toe. De implementatie-beperkingen (vgl. Ronge & Schmieg, Restriktionen politischer Planung) zijn niet samengevoegd in één theoretisch model, zodat hun onderlinge samenhang alsmede het abstractie­niveau waarop zij zijn geformuleerd, onduidelijk blijven. Daardoor doet het totale beeld van beperkingen toch wat chaotisch aan. Naar mijn mening zou men al direct verder kunnen komen door de beperkingen in te delen naar niveau waarop zij werkzaam zijn. Bijvoorbeeld: beperkingen op beleidsniveau (het ontbreken van operationele doelen en middelen, interne en externe inconsistenties etcetera); be­perkingen op procesniveau (het aantal beslissingspunten, de opgetreden vertragin­gen die nieuwe vertragingen in de hand werken); beperkingen op actorniveau (rich­ting en intensiteit van preferenties etc.). P&W laten helaas ook de vraag liggen, wat men van een beleid en zijn implementatie mag verwachten in een systeem, waarin het succes grotendeels afhangt van de vrijwillige medewerking van de par­ticipanten in het veld met ieder hun eigen belangen.Tenslotte rijzen een aantal interessante methodologische problemen. De auteurs komen er niet geheel uit bij de vraag, in hoeverre de implementatie van het EDA- programma nu mislukt is. Er speelt hier een aantal problemen. Ten eerste, of het onvoldoende succes of mislukking af te meten is aan de doelstellingen van het be­leid. Deze worden door de participanten meestal verschillend opgevat. Het pro­bleem is dan: ’When perspectives differ, so also do measures of success’ (p. 98). Een eenduidig antwoord is dus onmogelijk. Eenzelfde probleem doet zich voor bij het onderscheid tussen vertraging en mislukking. Ook dit is een kwestie van ge­zichtspunt. Ten derde geldt, dat er geen eenduidige relatie bestaat tussen de kwali­teit van de implementatie en de beleidsresultaten (vgl. Dror, Public policymaking reexamined, deel II). De oorzaken van het mislukken van een beleid behoeven niet (louter) in de implementatie gezocht te worden, maar kunnen ook liggen op het niveau van het beleid zelf. Tenslotte is er dan nog het probleem dat beleid en im­plementatie hun eigen grenzen kennen (zie eind vorige alinea).De studie biedt een goed voorbeeld van een ’case-study’ (door P&W bij gebrek aan voldoende literatuur geprefereerd boven een vergelijkende studie). Oakland is als case gekozen, omdat het mislukken van het EDA-programma in Oakland niet ’self- explanatory’ is. De vooruitzichten voor het welslagen leken gunstig (voldoende middelen, redelijke mate van overeenstemming tussen de participanten in de be­ginfase etc.). Terecht wordt van de veronderstelling uitgegaan, dat het zoeken naar 114de oorzaken van mislukking van een programma meer theoretisch inzicht in de implementatie-beperkingen zal opleveren, wanneer er een redelijke kans op succes aanwezig is dan wanneer het mislukken vanaf het begin voor de hand ligt. De vraag in hoeverre op basis van deze ’case-study’ conclusies mogen worden gegene­raliseerd, blijft voor mij een probleem, waar P&W te licht over denken. De on­zekerheid omtrent het algemene karakter van de implementatiebeperkingen is na één case nog niet weggenomen.De studie van P&W is ondanks alle kritiek geslaagd te noemen. Zij stimuleert zo­wel theoretici als onderzoekers om zich meer met de implementatie-materie bezig te gaan houden. De belangrijkste les is, dat na het (zelfs optimaal) beslissen over de inhoud van een beleidsprogramma nog een moeizame weg moeten worden afge­legd, die waarschijnlijk mede als gevolg van de nadruk op ’beslissen’ ten onrechte in de literatuur is verwaarloosd.J. A. M. MaarseH. A. Becker, Sociale methodologie, een inleiding tot de werkwijze van de sociale wetenschappen. Meppel (Boom), 1974, -244 p., ƒ 24,50Dit boek is door de auteur bedoeld als ’een eerste kennismaking met de werkwijze van de sociale wetenschappen, en een uitnodiging tot het op beperkte schaal zelf experimenteren met deze wetenschappen’ (5).Die uitnodiging is niet alleen gericht tot de (a.s.) beoefenaren van deze wetenschap­pen, maar ook tot diegenen die met hen zullen gaan samenwerken resp. hen op­drachten zullen geven.Het inleidende, eerste hoofdstuk behandelt o.m. het specifieke karakter van weten­schappelijk kennen (toetsend en abstraherend), kenmerken en indeling van de di­verse wetenschappen i.h.b. sociale wetenschappen, en de rol van de methodologie. In de beide volgende hoofdstukken wordt ’een model van het sociaal-wetenschap- pelijk kennen’ beschreven, waarbij vier fasen worden onderscheiden: voorberei­ding, materiaalverzameling, analyse en resultateninpassing.Tot de voorbereidingsfase behoort de keuze van doelstelling, probleemstelling en benadering, het definiëren van begrippen en het vormen van hypothesen. Aan elk van deze werkzaamheden wordt een paragraaf gewijd. De tweede fase behoeft niet besproken te worden omdat deze fase naar het oordeel van de schrijver ’geen me­thodologisch relevante aspecten’ vertoont. De derde fase, die van de analyse, krijgt weer — summiere — aandacht; in afzonderlijke paragrafen wordt ingegaan op het maken van indelingen, het opsporen van verbanden en systemen en het construeren van modellen en theorieën.De vierde fase, de resultaten-inpassing, wordt in dit hoofdstuk in één bladzijde be­sproken, maar op deze kwestie wordt latei weer teruggekomen.Hoofdstuk 4 is gewijd aan de diverse vormen van kennen (in de betekenis van: kennis verwerven) welke in de (sociale) wetenschappen gehanteerd worden: naast het empirisch kennen (met zijn diverse onderzoekstypen: explorerend, beschrij­vend en toetsend onderzoek) is er het discursief kennen, een vorm van ’beredene­rend kennen’ gebaseerd op de op dit moment aanwezige wetenschappelijke kennis over het betrokken probleem. Bij de ontsluiting van een wetenschappelijk en/of maatschappelijk probleemgebied dienen beide vormen van kennen, in een wisse­lende verhouding in een ’strategie’ te zijn opgenomen.115Boekbesprekingenap 76/1In hoofdstuk vijf wordt kort ingegaan op een aantal topics uit de methodologie en de wetenschapstheorie, zoals de relatie tussen feiten en waarden, beeld en werke­lijkheid, oorzaak en gevolg, wet en theorie. De ontwikkelingen in het sociaal-we- tenschappelijk kennen met zijn empirisch-analytische hoofdstroom en zijn metho­dologische- (bijv, fenomenologische) en maatschappij-beschouwelijke nevenstro­men (bijv, neo-marxisme) worden behandeld in hoofdstuk 6. In hoofdstuk 7 wordt de interactie tussen ’kennen, oordelen en handelen in het sociale vlak’ besproken waarbij m.n. ingegaan wordt op de diverse vormen van wetenschapstoepassing en wetenschapsgebruik en de rol(len) die sociale wetenschappers daarbij vervullen. Het laatste hoofdstuk handelt over de maatschappelijke-, wetenschappelijke- en practische verantwoordelijkheden van de sociale wetenschapper.Vier beschrijvingen van gedaan onderzoek (cases), een lijst met definities, een ge­selecteerde literatuurlijst en registers besluiten dit boek.In dit boek komen drie uitgangspunten van de schrijver duidelijk tot uitdrukking: 1 — Naast het ’empirisch kennen’ (dat om nieuw onderzoek vraagt) heeft het ’dis­cursieve kennen’ een legitieme en belangrijke plaats in de beoefening van de so­ciale wetenschappen. Het is dan ook onjuist om zich in een inleiding tot de me­thodologie, alleen tot de methodologie van het (toetsend) onderzoek te beperken.2 — Voorts: ’dat een introductie tot een sociale wetenschap slechts een zeer sum­miere inleiding tot methodologische zaken dient te bevatten’ (34) en tenslotte dat 3 — ’methodologische kennis en methodologisch inzicht het beste zijn te verwerven in een mengverhouding van ’leren’ en ’doen’, waarbij op elke tijdseenheid leren tenminste drie tijdseenheden van zelfwerkzaamheid volgen’.Deze drie uitgangspunten leiden ertoe dat Becker’s boek geen ’doorsnee’ methodo- logie-inleiding is geworden: er komen onderwerpen in voor die men in de inlei­dingen van De Groot, Kruyer, Swanborn, Vercruysse e.a. niet tegenkomt.Anderzijds leidt het tweede uitgangspunt ertoe dat de zojuist genoemde boeken bepaald niet overbodig worden; daarvoor is Becker’s behandeling van methodo­logische vraagstukken veel te summier.Het derde uitgangspunt concretiseert de schrijver in een verzameling bijzonder belangwekkende opgaven die elk hoofdstuk afsluiten.Het zijn opgaven, niet in de zin van ’sommen’, maar in de betekenis van opdrach­ten aan de student. Willen deze opdrachten hun functie vervullen, nl. methodolo­gisch inzicht bieden, dan lijkt mij een hooggekwalificeerde begeleiding een ’must’. Zoals zoveel leerboeken is dit boek ’ontstaan uit teksten van hoor- en werkcolleges voor studenten in de sociologie’. Of andere docenten met dit boek even goed uit de voeten zullen kunnen als de schrijver, is voor een recensent niet te voorspellen. Maar noch de omvang, noch de prijs van dit leerboek verhinderen andere docen­ten om zelf hun oordeel te vellen.I. van der ZouwenMr. L. E. M. Klinkers, Openbaarheid van bestuur, ’s-Gravenhage, VUGA-Boekerij, 1974, 188 p.In zijn boek ’Openbaarheid van bestuur’ probeert L. E. M. Klinkers aan te tonen ’dat juist in die openbaarheid een middel is te vinden tot versterking van de relatie tussen overheid en burger en dientengevolge tot overbrugging van de kloof tussen beide’. Dit laatste wil overigens niet zeggen dat hij het betrachten van openbaar-116j heid van bestuur beschouwt als een panacee voor de opheffing van alle spannin-ij gen. Het heeft meer de funktie van een vergrootglas, waardoorheen de burger ende overheid, elk aan één kant, naar elkaar kunnen kijken en dan kunnen zien wat eerst niet zichtbaar was.Klinkers’ onderzoek is gericht op het openbaarheidsvraagstuk, uitsluitend in relatie ■j tot de bestuurlijke verhoudingen in Nederland. Een vergelijking met openbaar-j heidsstelsels zoals gevestigd in de Skandinavische landen, Engeland en Amerika,’ is buiten de orde gelaten, omdat zulks een studie op zich vergt. In zijn beschouwin-1 gen betrekt de auteur niet alleen het begrip openbaarheid, maar ook de begrippenj openheid en recht op informatie. Hij beziet de relatie tussen overheid en burger; ‘ bij dit alles niet strikt juridisch, maar tevens zoveel mogelijk bestuurskundig.! Het eerste hoofdstuk bevat een onderzoek naar de juridische aspecten van open-) baarheid van bestuur en mondt uit in een plaatsbepaling van dat begrip in de sfeervan het recht. Onder openbaarheid van bestuur verstaat de schrijver de op regels 5 van positief recht gebaseerde feitelijke toestand, waarin een ieder kennis kan ne­men van het besluitvormingsproces in het openbaar bestuur. Hij behandelt uitvoe­rig de vraag waarom er openbaarheid van bestuur moet zijn en tracht aanneme­lijk te maken, dat het openbaarheidsbeginsel beschouwd moet worden als een rechtsbeginsel binnen het geheel van de grondrechten, en meer in het bijzonder een onmisbare voorwaarde is bij het uitoefenen van het recht van vereniging en vergadering en de vrijheid van drukpers. Hij vindt het om verschillende redenen gewenst, dat het openbaarheidsbeginsel uitdiukkelijk in artikel 7 van de Grondwet ; wordt opgenomen.In het tweede hoofdstuk komen de bestuurskundige aspekten van openbaarheid 3 aan de orde. Klinkers bepleit hier openbaarheid en openheid met het oog op heti belang van meer inzicht in de overheidsorganisatie, uit hoofde van dreigende tech-S nokratie (die centraliserend werkt), en omdat inzicht is vereist in de bestuurspro-j cessen en de daaruit voortvloeiende maatschappijstructuur op langere termijn. Hijbesteedt daarbij vooral aandacht aan het non-contentieuze administratieve proces, waarbij de burger aan het begin en aan het eind van dat proces staat, maar niet kan waarnemen wat zich tijdens dat proces afspeelt, en aan wat hij aanduidt als , het non-consciëntieuze administratieve proces, een proces waarin de overheid be­leid voorbereidt, zonder dat de burgers daarvan op de hoogte zijn. Het openbre­ken van dit proces acht Klinkers van het grootste belang. Van de argumenten te­gen openbaarheid behandelt de auteur vooral het streven naar efficiency. De pre­misse dat openbaarheid schadelijk is voor de efficiëncy in het openbaar bestuur5 vindt hij zeer aanvechtbaar.< Het doel van hoofdstuk 3 is na te gaan, met behulp van de criteria uit het vorigehoofdstuk, of men van een open mentaliteit kan spreken bij Thorbecke en de re­cente kabinetten-De Jong en -Biesheuvel. Bij het toetsen van de opvattingen en da­den van de kabinetten-De Jong en -Biesheuvel blijkt dat deze — en van beide in het bijzonder het laatste — niet aan de criteria hebben voldaan.Hoofdstuk 4 beschrijft de relatie tussen openbaarheid en ambtenaar. De ambte­naar immers is het, die inhoud moet geven aan de feitelijke toestand van openbaar­heid. Klinkers stelt in dit verband onder meer dat, terwijl de vrijheid van de ambte­naar de ontwikkeling tot openheid niet zal belemmeren en zijn gelijkheid hem tot openheid zal stimuleren, het besef van zijn externe verantwoordelijkheid hem ertoe zal dwingen, open te zijn.Het slothoofdstuk gaat dan in het bijzonder over de operationalisering van de117

Boekbespreking van: Sociale methodologie, een inleiding tot de werkwijze van de sociale wetenschappen

https://scholarlypublications.universiteitleiden.nl/access/item%3A3451650/download

Boekbespreking van: Sociale methodologie, een inleiding tot de werkwijze van de sociale wetenschappen

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Leiden University Scholary Publications