Nuyten-Edelbroek, E.G.M.

Leiden University Scholary Publications

Boekbespreking van: Sociaal-wetenschappelijk onderzoek en beleidNuyten-Edelbroek, E.G.M.CitationNuyten-Edelbroek, E. G. M. (1976). Boekbespreking van: Sociaal-wetenschappelijk onderzoek en beleid. Acta Politica, 11:1976(4), 564-567. Retrieved from https://hdl.handle.net/1887/3451699 Version: Publisher's VersionLicense: Leiden University Non-exclusive licenseDownloadedfrom: https://hdl.handle.net/1887/3451699 Note: To cite this publication please use the final published version (if applicable).ap 76/4een land als Nederland. Deze verschijnselen roert De Vree echter niet of nauwe­lijks aan, hoewel hij wel wijst op de impasses waarin de besluitvorming binnen een staat kan geraken. Die verklaart hij dan hoofdzakelijk uit verschuivende krachts- en afhankelijkheidsverhoudingen. Verschuiving in waardepatronen lijkt mij even belangrijk, zo niet belangrijker.Veel zou nog te zeggen zijn over andere aspecten van deze stimulerende rede. Met deze opmerkingen over het centrale thema wil ik hier echter volstaan.P. 1. G. KapteynSociaal-wetenschappelijk onderzoek en beleid, rapport van de Verkenningscom­missie Sociaal Onderzoek, Nijmegen, 1975, -83 p.Dit rapport is de neerslag van een onderzoek, verricht door de Verkenningscom­missie Sociaal Onderzoek, in opdracht van de Ministers van Sociale Zaken en van Wetenschapsbeleid. De Verkenningscommissie had tot taak een inventarisatie te maken van ’de doelstellingen, het werkterrein, de aard van de werkzaamheden, de opvattingen over de beleidsrelevantie daarvan en de externe relaties van een aan­tal instellingen, die uit hoofde van hun primaire statutaire doelstellingen of maat­schappelijke taak hetzij sociaal-wetenschappelijk onderzoek verrichten op het ter­rein van de sociale voorzieningen en de maatschappelijke ontwikkelingen, hetzij aktiviteiten verrichten ter bevordering, koördinatie of financiering van zodanig onderzoek’ (p. 7).Op basis van een schriftelijke enquête onder 280 wetenschappelijke onderzoekers en 121 hoofden van onderzoeksinstellingen alsmede van gesprekken met deskundi­gen en van een analyse van nota’s over onderzoek en onderzoeksbeleid worden, naast een beschrijving van de bestaande situatie, aanbevelingen gedaan met be­trekking tot het onderzoek op bovengenoemde terreinen. Met name op de formu­lering van aanbevehngen ligt het zwaartepunt in dit rapport.In haar analyse kiest de Verkenningscommissie voor de systeembenadering. Het sociaal-wetenschappelijk onderzoeksterrein wordt gezien als een sociaal systeem van wetenschappelijke onderzoekers met hun onderzoeksdoeleinden en onder­zoeksmiddelen. De analyse van dit sociale systeem richt zich op de inputs ,d.i. de doeleinden en middelen die het sociale systeem binnenkomen), de outputs (d.i. de produktie van de wetenschappelijke kennis), de outcomes (d.i. de positieve en ne­gatieve bijdragen van het sociale systeem aan de formulering en oplossing van maatschappelijke problemen) en op de feedback (d.i. de informatie over weten­schappelijke en maatschappelijke bijdragen van het onderzoek voorzover deze in­formatie het systeem binnenkomt).De situatie van het sociaal-wetenschappelijk onderzoek resulteert in de formulering van de aanbevelingen dat:- er gestreefd moet worden naar een grotere concentratie van onderzoek; dat er overgegaan moet worden tot het oprichten van ’centres of excellence’ in de vorm van universitaire instituten binnen een bepaalde wetenschappelijke discipline als­mede in de vorm van para-universitaire ’sectorinstituten’ binnen bepaalde beleids- sektoren.- de communicatie tussen onderzoek en beleid bevorderd en verbeterd moet wor­den.Boekbesprekingen- de coördinatie tussen de disciplines en de sectoren binnen het sociaal-weten­schappelijk onderzoek verbeterd moet worden middels organen voor de planning van onderzoek op diverse niveaus.- het sociaal-wetenschappelijk onderzoek een groter aandeel in de eerste, tweede en derde geldstroom dient te krijgen.De conclusies van de Verkenningscommissie is dat de situatie op het terrein van het sociaal onderzoek veel verbetering verdient. Het sociaal onderzoek wordt gekenmerkt door veel kleine projecten met slechts geringe onderlinge coördinatie. Dat laatste vindt vooral zijn oorzaak in het ontbreken van een onderzoeksbeleid. Ook zijn te weinig onderzoekingen fundamenteel van aard en van onvoldoende wetenschappelijke kwaliteit. Van veel onderzoekingen is tevens relevantie ten aan­zien van het te voeren beleid gering. De Verkenningscommissie wil door realisatie van haar aanbevelingen een verbetering in deze situatie tot stand brengen.Met betrekking tot het onderzoeksverslag van de Verkenningscommissie vallen op twee aspecten kanttekeningen te plaatsen, onderzoekstechnisch en inhoudelijk.De te ondervragen onderzoekspopulatie is afgebakend tot alle bij het SWIDOC en SISWO geregistreerde projecten. Bepaalde projecten zijn daarbij buiten be­schouwing gelaten; o.a. projecten die op het terrein van andere commissies liggen en projecten die uitgevoerd worden aan instellingen waaraan de commissieleden verbonden zijn.Men kan zich afvragen of de onderzochte groep wel een representatief beeld geeft van de lopende onderzoeksprojecten op het terrein van sociaal onderzoek. Ge­geven de onduidelijke richtlijnen voor aanmelding van een project bij genoemde instanties, gegeven het feit dat zeer zeker de door Ministeries en/of ZWO ge­subsidieerde (en meestal op beleid gerichte) onderzoeksprojecten zijn aangemeld en individuele projecten, welke op eigen initiatief zijn opgezet, vermoedelijk niet hiertoe behoren en gegeven de vrij lage responsen van het onderzoek (47% van de aangeschreven onderzoekers en 48% van de benaderde hoofden van onder­zoeksinstellingen) rijst de vraag in hoeverre het onderzoek representatief is naar bij voorbeeld omvang en duur van het project, naar aard van het onderwerp, naar beleidsgerichtheid en naar soort onderzoeksinstelling. In het rapport wordt hiervan geen melding gemaakt. Tevens verliest de commissie in haar verslaggeving wel eens uit het oog dat het onderzoek zich beperkt heeft tot projecten op het ter­rein van ’sociale voorzieningen en maatschappelijke ontwikkelingen’ en wekt ze de indruk te spreken over het totale veld van sociaal-wetenschappelijk onderzoek. Het rapport bevat weinig concreet cijfermateriaal. Het grootste deel bestaat uit een analyse van de situatie met aanbevelingen zonder illustraties aan de hand van onderzoeksgegevens. De resultaten van de enquête onder de onderzoekers en onder de hoofden van onderzoeksinstellingen worden voor het merendeel aan het einde van het rapport in enkele pagina’s vermeld. Met name de informatie ver­kregen van de hoofden van instellingen komt erg summier naar voren. Door na­drukkelijk het accent te leggen op aanbevelingen voor te voeren onderzoeksbe­leid blijft vaak in het ongewisse of deze aanbevelingen gebaseerd zijn op de uit­komsten van het onderzoek of op wenselijkheden van de commissie of op een mengeling daarvan.De kanttekeningen naar inhoudelijke aspecten zijn zwaarwegender. De gegeven aanbevelingen vaUen uiteen in aanbevelingen op het terrein van organlsatie- struktuur van en financiële middelen voor sociaal-wetenschappelijk onderzoek in Nederland. De Verkenningscommissie pleit ervoor dat met name de (hogere en ap 76/4 Boekbesprekingenlagere) overheid een duidelijker en een meer op lange termijn gericht onderzoeks­beleid gaat voeren. Er vindt te weinig beleidsgericht onderzoek plaats en voor zover dit wel geschiedt is dit van beperkte omvang en duur en zonder overleg met andere onderzoekers binnen dezelfde of aanverwante disciplines. De overheid moet een actieve rol spelen om het gestelde te realiseren. In de opvattingen van de Verkenningscommissie zou dit moeten geschieden door diverse instellingen, spe­ciaal voor onderzoek, in het leven te roepen (de ’centres of excellence’) en met name bij de overheid coördinatoren voor het onderzoeksbeleid in te stellen. Kwa­liteit en kwantiteit van het onderzoek kan niet verbeterd worden zonder finan­ciële middelen. Grotere financiële middelen voor sociaal-wetenschappelijk onder­zoek moeten vrijkomen uit de eerste, tweede en derde geldstroom, uit de eerste geldstroom via een herweging van de relatie tussen universitair onderwijs en on­derzoek, uit de tweede geldstroom (het ’contractresearch’) via verbetering van doelmatigheid.Een verbetering van het onderzoeksbeleid wordt evenwel niet gerealiseerd door het verschaffen van structuren en financiële middelen alléén. Onderzoek c.q. kwa­litatief goed onderzoek wordt mede bepaald door persoonlijk initiatief, inzet en animo van de onderzoeker(s) zelf.Daarnaast bestaat het gevaar dat de commissie haar taak als beëindigd ziet door in haar aanbevelingen te stellen dat er diverse structuren en organen moeten komen zonder aan te geven op welke wijze dit moet gebeuren, door wie en op welke termijn. De discussies op het gebied van het onderwijs-beleid zoals voor­gesteld door minister van Kemenade en staatssecretaris Klein blijven vrijwel ge­heel buiten beschouwing. Wanneer bij voorbeeld gezegd wordt dat de relatie tus­sen onderwijs en onderzoek aan de universiteiten verlegd moet worden naar onder­zoek, wordt voorbijgegaan aan de nog steeds toenemende aantallen studenten die onderwijs vragen en de daardoor minder beschikbaar zijnde tijd voor onderzoek en aan de bezuinigingsplannen voor het wetenschappelijk onderwijs ten gunste van lager en middelbaar onderwijs. Het creeëren van aparte onderzoeksinstellingen (de sector instituten en de universitaire Instituten) biedt de mogelijkheid om los te komen van de onderwijslast, maar financiële middelen moeten hiertoe wel ruimte bieden.De keuze voor een systeembenadering voor het sociaal onderzoek geeft onge­twijfeld een geschikt analytisch instrument. Naast het bestaan van het onderzoeks­systeem als sociaal systeem zijn andere systemen te onderscheiden, zoals het po­litieke systeem, het economische systeem en het onderwijssysteem, naar welke ook door de commissie gerefereerd wordt. In de aanbevelingen klinkt echter te weinig door van de inhoud van deze systemen (aan te geven als de ’environment’ van het onderzoekssysteem) op de inputs, outputs en outcomes van het onder- zoeksysteem. De aanbevelingen gaan te zeer uit van een situatie zoals deze idealiter zou moeten zijn en te weinig zoals deze zou kunnen en moeten zijn gegeven de invloed van andere systemen.Het rapport van de Verkenningscommissie dient dan ook veeleer gezien te worden als een discussiestuk voor mogelijke veranderingen c.q. verbeteringen op het ter­rein van onderzoek en onderzoeksbeleid zonder dat reeds tot concretisering wordt overgegaan. De aanbevelingen zullen ter discussie gesteld dienen te worden in relatie met het overheidsbeleid op het terrein van onderwijs en wetenschap, welk laatste weer bepaald wordt door politieke en economische doeleinden en middelen. Realisatie van de gegeven aanbevelingen kan leiden tot een verbetering van het 566sociaal-wetenschappelijk onderzoek. Zeer de vraag echter is of tot realisatie over­gegaan zal kunnen worden.E. G. M. Nuijten-EdelbroekRecht en kritiek, kwartaalschrift, Nijmegen (Uitgeverij Sun) ƒ 20,— per jaar.De tijd is voorbij dat politicologen en staatsrechtjuristen meenden elkaar links te kunnen laten liggen. Vanaf het ontstaan van de Kring voor de Wetenschap der Politiek vormden juristen een flink deel van het ledenbestand. Politicologie en staatsrecht zijn in de juridische en poUtiek-sociale opleidingen minstens als keuze­vakken aanwezig. Misschien dat juristen in de verhouding staatsrecht en politicolo­gie meer complicaties zien dan de politicologen, maar de onderlinge waardering groeit. De zelfverheerlijkende ouderwetserij in dit opzicht bloeit hoogstens nog wat na. Zoals bij professor J. K. De Vree, in zijn oratie Over het stervensuur van Leviathan uit 1974, die de juristen voorhield dat kennis van de politicologie on­ontbeerlijk is voor een goed begrip van het recht zelf en tegelijk kans zag alle pu­blicaties over de staat door juristen dood te zwijgen. Een dergelijke eenzijdige schoolmeesterachtigheid is gelukkig tot de uitzonderingen gaan behoren.In welke tijdschriften moeten politicologen echter hun informatie omtrent de Nederlandse produktie van staatsrechtbeoefenaars zoeken? In hoofdzaak in de algemeen-juridische tijdschriften, t.w. het Nederlands luristenblad en het Rechts­geleerd Magazijn Themis. Dit zijn forum-tijdschriften. Het redactiebeleid ervan wordt gekenmerkt door vrijzinnige tolerantie. Er wordt geen bepaalde theoretische of ideologische koers gevaren, de toetsing van het materiaal is marginaal, men laat de juridische denkwereld in zijn verscheidenheid aan bod komen. Dat is niet de bedoeling van Recht en Kritiek. Dit nieuwe tijdschrift begonnen in 1975 heeft nu drie nummers uitgebracht van elk ongeveer 100 pagina’s. Het is wel een alge­meen juridisch tijdschrift, maar er wordt vanuit een bepaalde optiek gewerkt.Het recht wordt, als normatief systeem, onderdeel en uitdrukking van maat­schappelijke verhoudingen geacht. Een autonoom karakter wordt eraan ontzegd. De wisselende krachtsverhoudingen en het voortdurende compromis tussen tegen­gestelde maatschappelijke belangen vinden mede hun uitdrukking in verande­ringen in het rechtssysteem. Vanuit dit theoretische concept wil het blad een plat­form bieden voor kritiek op het systeem en het functioneren van het recht en daarvoor tegelijk een theoretisch kader helpen ontwikkelen.De drie verschenen nummers maken de redactionele bedoelingen m.i. met allure waar. Zij bewijzen tegelijk het bestaansrecht van een tijdschrift van deze aard, welk bewijs in West-Duitsland reeds jarenlang door het blad Kritische Justiz wordt geleverd. In het bijzonder kan de in de Nederlandse literatuur bestaande lacune voor wat betreft de Marxistische rechtstheorie gevuld worden. Daaraan be­staat behoefte. Al ben ik geen marxist, daarom heb ik nog wel de theoretische en maatschappelijke betekenis te erkennen van wat het marxistische rechtsdenken heeft opgeleverd. Voorts staat een kritische rechtswetenschap bij ons nog in de kinderschoenen en is er nog nauwelijks een theoretische fundering ondergelegd. Daar is een marxistische verklaring voor te geven. Maar er lijken mij daarnaast ook andere verklaringen mogelijk zoals de reeds eeuwenoude tradities van hiëra- chisering en professionele collegaliteit in de juristenwereld en de nog oudere 567

Boekbespreking van: Sociaal-wetenschappelijk onderzoek en beleid

https://scholarlypublications.universiteitleiden.nl/access/item%3A3451700/download

Boekbespreking van: Sociaal-wetenschappelijk onderzoek en beleid

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Leiden University Scholary Publications