Feyter, J. de

Leiden University Scholary Publications

Boekbespreking van: Beleidswetenschap en wetenschapsbeleidFeyter, J. deCitationFeyter, J. de. (1976). Boekbespreking van: Beleidswetenschap en wetenschapsbeleid. Acta Politica, 11: 1976(2),275-277. Retrieved from https://hdl.handle.net/1887/3451647 Version: Publisher's VersionLicense: Leiden University Non-exclusive licenseDownloadedfrom: https://hdl.handle.net/1887/3451647 Note: To cite this publication please use the final published version (if applicable).ap 76/2 Boekbesprekingenverschilt per ’capability’-dimensie, voor afzonderlijke subperioden en voor ver- I schillende ’time-lags’. Het aangetoonde statistisch verband tussen inconsistentie enoorlog op geaggregeerd niveau staat immers het trekken van conclusies voor af­zonderlijke staten niet toe omdat dit verband op wel zeer uiteenlopende wijzen kan worden geïnterpreteerd, b.v.:— status-inconsistente landen hebben een grotere kans bij oorlogen betrokken te raken dan status-consistente landen, ongeacht de totale hoeveelheid inconsistentie in het systeem;— de relatieve waarschijnUjkheid dat status-inconsistente landen betrokken raken bij oorlogen wordt groter als de hoeveelheid status-inconsistentie in het internatio­naal systeem toeneemt;— status-consistente landen hebben een grote waarschijnlijkheid bij oorlogen be­trokken te raken dan status-inconsistente landen als de hoeveelheid status-incon­sistentie in het systeem toeneemt.Zodra men uit een gevonden macrorelatie conclusies wil afleiden voor de afzon­derlijke eenheden, wordt men geconfronteerd met de z.g. ’ecological fallacy’.^ Wallace beargumenteert zijn werkwijze o.m. met de opmerking dat de ’(...) sequen­ce of interactions and decisions which leads to war may be the product of forces outside the control of any single national participant’ (p. 24). Echter, niet alleen ' ' ... . in het niveau van aggregatie, maar in de hypothese zelf ligt reeds de veronderstel­ling besloten dat het gedrag van staten verklaard kan worden uit omgevingsken-' !1'| till lil merken en dat geabstraheerd kan worden van doeleinden en strategieën als deter­minanten van gedrag.! Een tweede fundamenteel probleem in de analyse van Wallace is de door hem ver-1 onderstelde gelijkvormigheid tussen het gedrag van individuen in de samenlevingen dat van staten in het internationaal systeem. Deze veronderstelling van homo­logie ligt besloten in het toepassen van de aan de sociale psychologie ontleende status-inconsistentie hypothese op het gedrag van staten.' In de literatuur over internationaal conflict en oorlog kan men inderdaad waar-: 1, nemen dat de reikwijdte van het onderzoeksgebied varieert van het gedrag van in­dividuen tot het internationaal systeem. Het is echter geenszins vanzelfsprekend dat dezelfde theoretische constructie met vrucht gebruikt kan worden voor het j j verklaren van gedragsuitkomsten op sterk uiteenlopende niveaus van analyse. Zo-‘ als ook speltheoretici en aanhangers van de ’algemene’ systeemtheorie doen, gaatWallace er eveneens van uit dat verschillen in omvang van het onderzochte aggre­gaat theoretisch niet van belang zijn. Wagner spreekt in dit verband van de ’fallacy of displaced scope’, die optreedt wanneer een onderzoeker zonder meer aanneemt ... . dat (.... ’theoretical schemes or models worked out on the basis of macrosociologi- cal considerations fit microsociological interpretations, or vice versa’.s. ! Door deze problemen blijft ook in het werk van Wallace, ondanks het bereikteresultaat, de verbinding tussen de op microniveau nagestreefde doeleinden en de op macroniveau vastgestelde gedragsuitkomsten onopgelost.Noten1 L. F. Richardson, 1960, Statistics of deadly quarrels. Chicago (Quadrangle Books). L. F. Richardson, 1960, Arms and insecurity. A mathematical study of the cau­ses and origins of war. Chicago (Quadrangle Books).2 Q. Wright 19652, a study of war. Chicago (Chicago University Press). P. A. So­rokin 19622, Social and cultural dynamics. Vol. Ill, part. 3 New York (Bed-minster Press).3 Belangwekkend is de recente herleving van het instrumentele denken over ge­weld, i.h.b. in de z.g. strategische analyses en in de opvattingen over revolutionair geweld.Evenals Von Clausewitz steunen ook deze beschouwingen op de veronderstel­ling van de beheersbaarheid van de door de geweldstoepassing geïnitieerde ver­anderingsprocessen in de maatschappij. Een goed voorbeeld van de opleving van de instrumentele geweldsopvatting biedt S. Stuurman, ’Stalinisme en Anticom­munisme’, in Amsterdams sociologisch Tijdschrift, I, 4, p. 113-141. Deze be­schouwt — onder het motto dat tijdens revoluties andere normen gelden dan tij­dens verkiezingen — fysiek geweld als middel dat in een revolutie tot een gewenst doel kan leiden.4 Verbazingwekkend is dan ook de opvatting van H. Schmid dat het vredesonder­zoek de belangen dient van de machthebbers in het internationaal systeem. Vgl. H. Schmid, ’Peace research and politics’, JPR, 5 (1968), 217-232.5 Raymond Boudon, ’A method of linear causal analysis: dependence analysis’, ASR, 30 (1964), p. 365-380.6 H. M. Blalock, ’The identification problem and theory building: the case of sta­tus inconsistency’, ASR 31 (1966), p. 52-61.7 W. S. Robinson, ’Ecological correlations and the behavior of individuals’, ASR 15 (1950), p. 351-357.8 Helmut R. Wagner, ’Displacement of scope: a problem of the relation between small-scale and large-scale sociological theories’, AJS LXIX (1964), p. 571-595.H. W. Houweling, A. M. Pires—NijsseH. I. Aquina, Beleidswetenschap en wetenschapsbeleid (diss.), Nijmegen (Katho­lieke Universiteit), 1974, -236 p., z.p.In zijn dissertatie, te Nijmegen verdedigd bij prof. Hoogerwerf, poogt Aquina een evaluatie te geven van het hier te lande sinds tien jaar gevoerde wetenschapsbeleid. De evaluatie vindt plaats met behulp van een aantal begrippen uit de politicolo­gische beleidsanalyse. Onder dit laatste wordt verstaan het systematisch beschrij­ven, verklaren en evalueren van de invloed van het overheidsbeleid, en meer be­paald het bestuderen van de mogelijkheden en beperkingen van politieke systemen ten opzichte van het overheidsbeleid.Als beleidssoort is gekozen voor het wetenschapsbeleid, op overigens niet erg dui­delijke gronden. Immers, met betrekking tot dit beleid zijn weinig gegevens voor­handen, de effecten ervan zijn nauwelijks bekend en tot nu toe niet kwantificeer­baar, de doelstellingen zijn niet geformuleerd, en het beleid verkeert nog in de op­bouwfase. Hoe dan ook, onderwerp van de studie is het wetenschapsbeleid, waar­onder verstaan wordt een min of meer weloverwogen streven om ten aanzien van onderzoek bepaalde doeleinden, met bepaalde middelen en in een bepaalde tijds­volgorde te bereiken.Zoals gezegd, met de studie wordt beoogd het wetenschapsbeleid te evalueren. Dit houdt in de beschrijvingen van dit beleid in termen van beleidsontwikkeling en evaluatie op basis van criteria voor een optimaal beleid.Het begrip ontwikkeld beleid heeft betrekking op twee aspecten, te weten:275274ap 76/21 — de voorkeuren inzake de doeleinden, de middelen en de tijdsvolgorde;2 - de actie gericht op het bereiken van bepaalde doeleinden met bepaalde midde­len in een bepaalde tijdsvolgorde.Voor beleidsontwikkeling is vervolgens een typologie ontwikkeld, die schematisch als volgt wordt weergegeven.beleidsontwikkeling rationalisering democratiseringvoorkeuren inzake:— doeleinden— middelen— tijdsvolgordeculturelerationaliseringculturele democratiseringactie (gedrag gericht op het bereiken van doeleinden, etc.)structurele rationaliseringstructurele democratiseringDe culturele rationalisering komt tot uitdrukking in de mate waarin de voorkeu­ren betreffende de doeleinden, middelen en tijdsvolgorde geëxpliciteerd en ge­differentieerd zijn, en bovendien duidelijk en geïntegreerd zijn, alsmede in de mate waarin beleidsbeslissingen op basis van juiste schattingen ten aanzien van de toekomstige ontwikkeling worden genomen.De culturele democratisering blijkt uit de mate waarin de beleidsbeslissingen volgens de meerderheid van de betrokkenen in overeenstemming zijn met hun voorkeuren inzake de doeleinden, middelen en tijdsvolgorde.Structurele rationalisering van actie blijkt onder meer uit de mate waarin meer gedifferentieerde activiteiten (taakverdeling) ten aanzien van de beleidsvorming worden verricht.Structurele democratisering tenslotte komt tot uiting in de mate waarin de macht ten aanzien van te nemen beslissingen gelijk verdeeld wordt.Het begrip optimaal beleid wordt omschreven als een beleid waarbij de doelein­den gemaximaliseerd worden met inachtneming van randvoorwaarden (econo­mische, politieke, technische, etc.). Een optimaal beleid verschaft de hoogste baten tegen de laagste kosten. Tot een verdere theoretische operationalisering van het begrip optimaal beleid komt Aquina niet. Hij geeft wel een duidelijke be­schrijving van de twee wegen waarlangs een optimaal beleid kan worden nage­streefd. Het betreft de synoptische en de ’disjointed’ incrementalistische be­nadering.Gezien het ontbreken van diverse basiskennis ten aanzien van het wetenschapsbe­leid komt de schrijver op pragmatische gronden tot de aanbeveling ten aanzien van het wetenschapsbeleid in de Nederlandse situatie uit te gaan van de benadering van het ’disjointed incrementalisme’.Het wetenschapsbeleid is in zoverre onontwikkeld dat er geen duidelijke en expli­ciete doelstellingen geformuleerd zijn, hoeveel aandacht daaraan in de afgelopen periode ook is besteed. Evenmin zijn op duidelijke wijze prioriteiten gesteld met betrekking tot de doelstellingen.Beleidsbeslissingen worden meestal genomen naar aanleiding van het optreden van bottlenecks. Het aspect van de culturele democratisering is bij gebrek aan ge­Boekbesprekingengevens in deze analyse niet bestudeerd. Centralisatie van de uitvoering van het be­leid wordt afgeraden. Een versterking van de overlegstructuur wordt voorgesteld, waarbij de onderzoekers een belangrijke stem in het kapittel krijgen. Dit dient ook het geval te zijn voor de gebruikers van onderzoek. De tendens het onderzoek be­leidsmatig meer productsgewijs te benaderen (d.w.z. afwegend tegen andere mid­delen binnen dezelfde beleidssector, en niet tegen onderzoek op andere sectoren, zoals bij een functionele benadering gebeurt) dient hierbij te worden voortgezet. De coördinatie op regeringsniveau dient plaats te vinden in een daartoe in te stel­len onderraad van de ministerraad. De Minister voor het Wetenschapsbeleid kan op wat langere termijn gemist worden. Tot zover de resultaten van de studie.Tot een evaluatie komend, moet eerst en vooral opgemerkt worden dat bepaalde theorieën en ontwikkelingen uit de politicologie op overzichtelijke wijze uiteen­gezet zijn. De schrijver heeft hier persoonlijk echter weinig aan weten toe te voe­gen. Een poging om bijv, het concept ’optimaal beleid’ uit te werken, al was het maar een systematische aanzet tot een operationalisering, moet toch wel mogelijk worden geacht.Er is nu veel tijd en geld besteed aan het verrichten van een vergelijking van de si­tuatie waarin het Nederlandse, het Duitse en het Engelse wetenschapsbeleid ver­keren.In feite heeft deze vergelijking niets opgeleverd. De bijdrage tot de theorievor­ming blijft dan ook beperkt tot de analytisch bruikbare typologie van beleidsont­wikkeling.In hoever er sprake is van een optimaal beleid, is niet nagegaan. Een operationeel kader hiertoe ontbrak, als ook de praktische gegevens. De evaluatie van het weten­schapsbeleid is dan ook onmogelijk gebleken. De praktische waarde van de studie is dan gelegen in de systematische beschrijving van de mate waarin dit beleid ontwik­keld is, in het kader waarvan enkele aanbevelingen zijn gedaan.J. de FeyterKurt P. Tuidyka (ed.). Multinational Corporations and Labour Unions, selected papers from a symposium in Nijmegen 17th-19th May 1973, Werkuitgave SUN, Nijmegen, Augustus 1973, 326 + XVIII p., f 11,90Wanneer men een publicatie met een dergelijke titel ter hand neemt verwacht men een analyse van de stellingname van de locale en internationale vakbonden in het veld van conflicterende posities tussen multinationale ondernemingen en nationale staten.Ontdaan van morele onder- of boventonen is het conflict tussen deze beide par­tijen te begrijpen als een botsing van de interne rationaliteit van de nationale staten met de interne rationaliteit van de grote internationale ondernemingen. Hoewel het niet uitgesloten is, dat beide rationaliteiten geheel of gedeeltelijk samenvallen, blijft er meestal een min of meer uitgebreid gebied over waar zij uiteenlopen.De internationale onderneming kan per nationale overheid met andere conflictstof te maken hebben. Deze kan mede een uiting zijn van botsende interne rationalitei­ten van de verschillende nationale staten binnen wier grenzen zij gevestigd is. De huidige positie van de oliemaatschappijen in het conflict tussen productie- en ver- bruikerslanden is daar een voorbeeld van.De locale vakbonden nemen in dit gecompliceerde krachtenspel een merkwaardige 

Boekbespreking van: Beleidswetenschap en wetenschapsbeleid

https://scholarlypublications.universiteitleiden.nl/access/item%3A3451648/download

Boekbespreking van: Beleidswetenschap en wetenschapsbeleid

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Leiden University Scholary Publications