Economie en maatschappij van de Grieks-Romeinse Sta

Horstmanshoff, Manfred

Leiden University Scholary Publications

Gewinn 20 (1997) 146-161BOEKBESPREKINGEND.C. Lindberg, Pioniers van de westerse wetenschap./ ) ( • l'.uropese wetenschappelijke traditie m filosofi-sche, religieuze en institutionele context, 600 v.C-1450 H.C (Amsterdam: Hoorn 1995) 433 pp., ill.,ƒ 65,00, ISBN 90-5352-155-0.Aan detailstudies op het gebied van de weten-schapsgeschiedenis is geen gebrek; aan goede over-zichtswerken wel. Juist omdat tegenwoordig /oveelgeleerden uit 7.0 diverse disciplines op dit terreinwerken, is er behoefte aan een betrouwbare gidsdie / i ch t geeft op de grote lijnen en de samenhang,/onder nochtans de details te verwaarlozen. Wiezo'n gids zoekt voor de Grieks-Romeinse Oudheiden de Middeleeuwen kan veilig koersen op hetkompas van Lindberg.David C. Lindberg is hoogleraar in de middel-eeuwse wetenschapsgeschiedenis aan de Univers i -teit van Wisconsin, Madison, USA. Hi j heelt Z U Msporen vooral verdiend met studies op het gebiedvan de optica. Bekend is de door hem geredigeerdebundel Science m the Middle Ages (Chicago 197«).Het hier besproken boek is een vertaling vanThe beginnings of Western science. The liiiropeanscientific tradition in philosophical, religious andinstitutional context, 600 /(.(,. lo A.l>. 14.50 (Chi-cago, Illinois, U.S.A.: U n i v e r s i t y of Chicago Press1992)- Helaas kan ik over de Nederlandse uitgaveniet zo lovend zijn. Het boek is slecht vertaald enslecht gecorrigeerd. Behalve door vertaalfoutenwordt het overigens fraai uitgevoerde en royaalgeïllustreerde boek door taalfouten, spelfouten endrukfou ten ontsierd. Het begin t al met de titel:waarom 'Pioniers'? Blijkbaar vond de uitgever datbeter klinken dan gewoon: 'Het begin'. 'Pioniers 'doet echter denken aan ouderwetse biografischewetenschapsgeschiedenis, /onder aandacht voor demaatschappelijke en intellectuele context, en dat isnu juist wat dit boek u i td rukke l i jk niet wil zijn.Bovendien gaat de term pioniers uit van een ach-terhaalde evolutiomstische opvatting van de wetenschapsgeschiedenis.! r slaan erg veel echte vertaalfouten in de tekst .Wat bijvoorbeeld te denken van het woord ' na tuur -geschiedenis' in de titel van hoofdstuk M? Bedoeld isn a t u u r l i j k het vak ' n a t u r a l h i s tory ' , dat vroeger inNederland 'na tuur l i jke historie' heet te en tegenwoordig 'biologie' wordt genoemd. Ik was bij/ondergespitst op de ver ta l ing van science, in het Engelsdoorgaans 'natuurwetenschappen' aanduidend,soms ook 'wetenschap' in het algemeen. Dat gaatinderdaad weieens mis, met alle begripsverwarringvandien. Nog enkele voorbeelden. Ken 'anatomist 'is wat wij in het Nederlands een anatoom plegen tenoemen. 'Hesiodes' en 'Heraclites' hebben nooitbestaan, de dichter l lesiodus en de filosoof I Icra-clitus wel. Het gaat hier niet om incidente le vergissingen, maar om consequente fouten, die tot u i I n - Iregister worden volgehouden. Als van Aris tote leswordt ge/egd dat hij '/ich verlaatte', betekent datheel iets anders dan wanneer wordt ge/egd dat hij/ich op iemand ver l ie t ; ook die fout komt herhaal-del i jk voor.De noten en de bibliografie / i jn in dit handboekeen goudmijn voor wie verder wil /oeken. Eenw a a r s c h u w i n g is d a a r b i j echter op / i jn p laa t s , henargelo/e Nederlandse Ie/er die op /oek gaat naarbib l iogra f i sche i n f o r m a t i e , /ou kunnen denken dalbijvoorbeeld Aristoteles en („ilenus in het Engelshebben geschreven, omdat de titels van hun wer-ken in het Engels worden gegeven en niet in helL a t i j n of in het Nederlands, /oals gebruikeli jk is.hen zorgvuldiger co r r ec t i e door een Nederlandsedeskundige /ou ervoor hebben ge/orgd dat deNederlandse v e r t a l i n g voor de NederlandstaligeIe/er een meerwaarde /ou hebben ten opzichte vanhel l ngelstahge origineel , /eker .ils, waar mogelijk,/ou worden verwe/en naar Nederlandse vertalin-gen van de geciteerde werken uit Oudheid en Mid-deleeuwen. Nu is er eerder sprake van een handi-cap. Het is te hopen dat de uitgever in een herdruk,die dit boek /eker verdient, de ta l r i jke onvolko-menheden /al verbeteren.N a t u u r l i j k is de inhoud van het boek het belang-r i j k s t . De au t eu r bes t r i jk t het hele spec t rum van degeneeskunde, anatomie en fysiologie, de wiskundeen de natuurwetenschappen: biologie, astronomie,astrologie, opt ica , mechanica, fysica, alchemie.Chronologisch bestrijkt het de periode van deIonische nat iuirf i losofen in de archaïsche periodevan de Griekse geschiedenis, ca. 600 v.C., tot enmet de middeleeuwse universiteiten tussen ca. 1150en 1450 n.C. hen korte in t roduc t i e over de vraag:'Wat is wetenschap?' en over de na tuurwetenschappen in Mésopotamie en Egypte gaat daaraan voor-af. De auteur besluit met een hoofds tuk dat dec o n t i n u ï t e i t van de Grieks-Romeinse en n i u l d r leeuwse natuurwetenschappen behandelt: bestonder wel of geen samenhang tussen de antieke enmiddeleeuwse wetenschap ener/ijds en de vroeg-146Boekbesprekingenmoderne wetenschap anderzijds? Lindberg be-spreekt genuanceerd /owel de argumenten pro alscontra cont inuï te i t .Het vernieuwende van liet boek is de si tueringvan de wetenschapsgeschiedenis in de brede con-text van filosofie, religie en i n s t i t u t i e s . Bij het ont-staan van de wetenschap in de dnekse wereld iseen scheiding tussen literatuur, filosofie en natuurwetenschappen onmogelijk. Ook al wijken hunwegen later verder uiteen, er b l i j f t a l t i jd een ver-band, wederzijdse beïnvloeding en continuïtei t .Voor die aspecten heeft l nuiberg terecht veel aandacht. Dat betekent dat ook onderwerpen als: dcinvloed van het christendom en de islam, de rolvan de overheid en het onderwijs uitvoerig aan deorde komen. Persoonl i jk /ou ik graag nog meeraandacht voor microgeschiedenis in funct ie van demacrogeschiedenis / ien, voor de invloed van dewetenschappen op de mentaliteit van brede socialelagen, en ook voor de wetenschappen als productvan die bredere collectieve menta l i te i t . Fcn idealewetenschapsgeschiedenis /ou /oiets moeten / i j naks de televisiereclame voor een bepaald merk biervan enige t i jd geleden: vanuit het heelal in steedssterkere vergrotingen naar de hand van een mensen vandaar tot in de atomen van / i j n weefsel. Maardat bli jf t nog even toekomstmuziekM a n f r e d Hoi st manshof flodewi jk l'alm (red. ) , ' l ' h n s t i a a n l luygens ' , the-manummer, /)c zcvciilictiilf eeuw. ( ultiinr in ilcNederlanden in interditciplintÜT /vrs/vi/ir/ 12 nr. i(1996) ((H pp., i l l . l os nummer à ƒ 45,00 verkrijg-baar bij ui tgeven] Verloren. Opgave voor l idmaatschap van de Werkgroep Zeventiende l cuw ( u u l usicf t i jdschr i f t ) à ƒ 55,00 b i j de penningmeester, dr.|. lansen, Alexaiulerlaan u, 1213 XS Hilversum.In 1995 wi jdde de Werkgroep /eventiende Feuween in ternat ionaal congres aan ( h n s t i a a n Huygcns(1629-1695), ter gelegenheid v.m de driehonderdsteterugkeer van diens sterfdag. De voorbereidingenvan het congres kenden de nodige ups en downs -ongeveer /oals Huygens' leven - maar de uitkomstwas /eker de moeite waard. Hetzelfde kan ge/egdworden voor de congresbundel, die als speuaalnummer van he t t i j d s c h r i f t / V /cvcnncndc / r i / ivverscheen. Van de u voordrachten publ iceer t g.istl e d a c t e u r lodewi jk l'alm er m de/e bundel twaalf'l ' i igelstal ige, waaronder de vi j f plenaire (Andries-se, lemgold, Van Helden, Smith en Yoder), vi|f mhet l - r ans en v i j f in het Nederlands. De meesteaspecten van Huygens' leven en werk /un vertegenwoordigd en als volgt in te delen:- de biografie (Andriesse over Huygens' karakteren /un terughoudendheid bi ] het publiceren;Kccsmg over de samenwerking tussen ( 'ons t a n t i j n jr. en ("hristiaan; Feingold over de rel.il ie met de Royal Society; Bernes over c o n t a c t e nin de /.uidehikc Nederlanden en I uik; Hatchover de relatie met Boulliau)- astronomie (Van Helden met een vergelijkingtussen Huygens en ('assini)- fysica (De Pater over reacties van Nederlandsencwtonianen in de achttiende eeuw; Mormmoover Huygens' atomisme; D i jk s t e rhu i s overdioptrica; Nauenberg over de toepassing vanhet begrip kromming in de dynamica; Vilamover ru imte en dvnamica; l ' h a r e i x over dc oor/aak van de /waartckracht)- wiskunde (Yoder met een algemene plaatsbep.iling; O'Hara over de correspondentie met fcihni/,; Stamhuis o\ei het begrip levensduur in decorrespondentie met broer lodewijk; Schnei-der over 'Spelen van deluck'; Radelet De Graveover gemeenschappelijke onderzoeksthema'smet lakob en lohann Bernoulli)mu/iek (Ras i . l i )- techniek (Dolltus ovei kukers; Kluiver over deinvloed van het shngci uut \ \crk op de NederKindse uurwerkbouw)- bepaling van de geografische lengte ( Jonkersover dc vroege benaderingen \ a n het probleem;Schliesser en Smith over Huygens' advies van1688 aan de VOC ).Mijn indeling gaat \ o o i b n aan de vele dwarsvcibanden die er m Huygens' we rk en m de hiergebundelde art ikelen / i jn . /o gaan bi jna alle hierals 'biografisch' bestempelde artikelen ook op we-tei ischappelnke thema's in , sommige /e l f s vn i gei l c i . n l l ee rd , en komt met de/e indeling niet totu i t i n g dat sommige auteurs a a n d a c h t besteden aanHuygens' filosofische uitgangspunten. Het is on-mogehik om al le budragen hier aï/ondcrh|k tebespreken. Ik /al er enke le u i t l i c h t e n , waarbi j dcselectie waarschijnlijk meer /egt over de recensentdan over de bundel.Andriesse beschouwt Huygens /waa i moedig-heid vanu i t een psychoanalytisch perspectief Datlevert, net als m T\lan kan tuet </<i/vn, waaroverRasch t rouwens op p. 60-61 met betrekking totHuygens' mu/ ikale interesse /eer kritisch is, m t ngerende ui tspraken op. /mi werk /ou hu gebruikthebben om aan diepe droefheid te ontkomen. Zijnmelancholie /ou met alleen een terugverlangennaar verloren gegane in te l lec tue le capac i t e i t en zijn,maar ook n a a r /nu moeder die overleed toen huacht laar was. /ulke s ta tements worden met reserM -

Boekbespreking

https://scholarlypublications.universiteitleiden.nl/access/item%3A2958798/download

Boekbespreking

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Leiden University Scholary Publications