Rusiecka, Natalia

Polish

University of Maria Curie-Skłodowska (UMCS): Scientific e-Journals / Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej: e-czasopisma naukowe

RecenzjeDOI:10.17951/sb.2015.9.331Studia Białorutenistyczne 9/2015Беларусазнаўчыя даследаванні 9/2015Barbara Judkowiak, Franciszka Urszula Radziwiłłowa – w poszukiwaniu własne-go głosu. Propozycje interpretacyjne, dokumentacyjne i edytorskie, Poznań: Wy-dawnictwo Naukowe UAM, 2013, s. 448.Międzynarodowe kontakty oraz towarzysząca im wymiana opinii i poglądów na-pędzają rozwój szeroko rozumianej dyscypliny naukowej, jaką jest filologia słowiańska, często zamknięta w skupionych na sobie środowiskach instytutów sla-wistycznych. Autorka książki Franciszka Urszula Radziwiłłowa – w poszukiwaniu własnego głosu. Propozycje interpretacyjne, dokumentacyjne i edytorskie, polonist-ka z Zakładu Literatury Staropolskiej i Oświecenia Uniwersytetu im. Adama Mic-kiewicza w Poznaniu, przyznaje, że za impuls do powrotu do badań nad twórczością Franciszki Urszuli Radziwiłłowej posłużyły jej dociekania literaturoznawców biało-ruskich, a także zamówienie amerykańskie z kręgu od lat zajmującego się historycz-nymi woman studies i edytorsko uzupełniającego luki w wiedzy nad kobietami, które zaczęły uprawiać literaturę w epoce wczesnonowożytnej. Dzięki owym inspiracjom powstała bardzo ważna publikacja naukowa na temat utworów osiemnastowiecznej poetki i dramatopisarki z Nieświeża. Przez dłuższy czas w literaturoznawstwie polskim z pokolenia na pokolenie prze-kazywano utarte przekonanie, iż „prace niewieściej prostoty” nie są warte pilniejszej uwagi badaczy. Barbara Judkowiak podchodzi krytycznie do tego stanowiska, co zna-lazło wyraz zarówno w jej wcześniejszych pracach (Słowo inscenizowane. O Fran-ciszce Urszuli Radziwiłłowej – poetce, Poznań 1992 oraz szereg artykułów), jak i w ni-niejszej książce. Słusznie zauważywszy, iż „dzieje się tak dlatego, że drobne utwory poetyckie Radziwiłłowej w ogromnej większości nie ujrzały prasy drukarskiej” (s. 32), zdecydowała się przygotować wydanie, o którym mowa, a które częściowo chociaż nadrabia braki i zaniedbania polskiego edytorstwa. Książka składa się z dwóch części podstawowych: pierwsza poświęcona została Ra-dziwiłłowej – poetce, druga zaś Radziwiłłowej – dramatopisarce. Ten układ rodzajowy pokrywa się z rekonstruowaną chronologią twórczości księżnej, w której poezje różnego rodzaju poprzedzają intensywną pracę pisarską dla teatru. Całości dopełniają wstęp, za-kończenie i aneks zawierający tabele z zestawieniem tytułów dramatów oraz z uporząd-kowanym wykazem utworów poetyckich księżnej, wybrana bibliografia, pokaźny in-deks osób (ważny dla środowiska nieświeskich aktorów i współpracowników księżnej, nad których biografiami warto może i z uwagi na znaczenie edukacyjne epizodu dwor-sko-teatralnego poprowadzić badania źródłowe) oraz streszczenie w języku angielskim.We wstępie, zawierającym dwa śródtytuły – Franciszka Urszula Radziwiłłowa i „inny głos” oraz Konteksty historyczne życia i twórczości księżnej Radziwiłłowej Pobrane z czasopisma Studia Bia?orutenistyczne http://bialorutenistyka.umcs.plData: 04/08/2020 23:07:03UMCSRecenzje332Studia Białorutenistyczne 9/2015– autorka pisze najpierw o specyfice literackiego „głosu” osiemnastowiecznej pisar-ki, podkreślając konieczność poszukiwania nowych kluczy do odczytywania utwo-rów dawnej literatury, w przypadku księżnej zwracając szczególną uwagę na odwagę, z jaką ta miesza estetyczne konwencje i modele, dając m.in. przykład „rokokowej feminizacji form i stylu” (s. 14). W drugiej cząstce wstępu zostały nakreślone – ko-nieczne dla zrozumienia specyfiki pisarstwa Radziwiłłowej – koleje jej życia, ukaza-ne na tle zmian historycznych i kulturowych zachodzących w połowie XVIII wieku w Rzeczypospolitej.W pierwszym podrozdziale części pierwszej pt. Liryka osobista Franciszki Urszuli Radziwiłłowej Barbara Judkowiak podważa wcześniejsze sformułowania polskich uczo-nych dotyczące twórczości księżnej, pokazując w nowym świetle jej utwory poetyckie, które wyrażają doświadczenia i uczucia kobiety, przy czym ważna okazuje się sugestia lektury nakierowanej na ich autobiograficzny charakter. Część zawiera dziesięć śród-tytułów, w większości zaczerpniętych z poetyckiej twórczości Radziwiłłowej, np. Nic to żyć w miłości, a doznawać wzajemności czy Serce z rozumem w utarczce ustawnej. Wnikliwie badając każdy wiersz, badaczka szuka nowego klucza do „atrakcyjnego od-czytania starych manuskryptów” (s. 35), odnajdując go w ukrytym „między wierszami” lub zakamuflowanym w słowach o wewnętrznym rozdarciu kobiety „między poczuciem własnej podmiotowości a narzuconymi rolami” (s. 35), w tak głęboko dramatycznie uję-tym przez księżną konflikcie natury i kultury (zob. też s. 41).Drugi podrozdział pt. Wybór twórczości poetyckiej pani na Nieświeżu przedsta-wia teksty poetyckie księżnej poprzedzone notą edytorską, omawiającą zasady edycji i transkrypcji autografów. Przygotowując teksty do edycji, autorka książki przyjęła za-sady transkrypcji modernizującej, wprowadziła współczesną interpunkcję, ujednolici-ła niektóre wahania graficzne, zrezygnowała, w większości wypadków, z dużej litery, spolszczyła pisownię wyrazów obcego pochodzenia, odnotowała ingerencje leksykal-ne poprzednich edytorów, starannie omówiła osobliwości ortografii księżnej. Warto nadmienić, iż teksty poetyckie Franciszki Urszuli Radziwiłłowej, zebrane w wydaniu Judkowiak, w większości ukazują się drukiem po raz pierwszy w Polsce.Zauważmy też, że twórczość księżnej Radziwiłłowej, rozproszona w autografach, ale i licznych odpisach po archiwach różnych państw Europy (m.in. Polska, Litwa, Białoruś, Francja), jest niemal nietkniętym polem badawczym do analiz tekstologicz-nych i dotyczących wczesnej recepcji utworów. Niestety, niniejsze wydanie nie daje możliwości zapoznania się z oryginalnym wyglądem przekazów pochodzących z epo-ki, a warto pamiętać, że przy podjęciu dociekań tekstologicznych musimy sięgać jed-nak do autentycznych źródeł. Tutaj warto zaznaczyć, że książka Barbary Judkowiak może posłużyć dla chętnych, lecz mniej zorientowanych badaczy jako swoisty dro-gowskaz, zawiera bowiem nie tylko szereg informacji źródłowych (skądinąd wartych uzupełnień o kwerendy poprowadzone w manuskryptach przechowywanych w zbio-rach białoruskich, litewskich oraz ukraińskich), ale także wskazówki dotyczące współ-czesnych białoruskich przekładów Radziwiłłowej, które otwierają nowy rozdział re-cepcji jej twórczości.Pobrane z czasopisma Studia Bia?orutenistyczne http://bialorutenistyka.umcs.plData: 04/08/2020 23:07:03UMCS333RecenzjeБеларусазнаўчыя даследаванні 9/2015Część druga otwiera się rozdziałem pt. Propozycje interpretacyjne i dotyczy naj-pierw przekładów Moliera pióra księżnej, które Barbara Judkowiak określa mianem „przepustki do podręczników i bibliografii historii literatury oświecenia” (s. 93). Au-torka próbuje naświetlić problem polskich tytułów utworów Molierowskich, zupełnie inaczej niż w autografach księżnej czy diariuszu jej męża Michała Kazimierza Radzi-wiłła, zwanego „Rybeńko”, brzmiących w wydaniu żółkiewskim Jakuba Fryczyńskie-go z 1754 roku. Zwraca też uwagę na to, że krytycy, nieświadomi ingerencji wydawcy, często przypisywali Radziwiłłowej nierozumienie „genologicznych podziałów i wy-różników gatunków” (s. 94). Chodzi tu o takie dzieła, jak Les Amants magnifiques – w autografie księżny Miłość wspaniała a Przejźrzane nie mija w wydaniu 1754 roku, Les précieuses ridicules – u Radziwiłłowej Komedia wytwornych i śmiesznych dzi[e]weczek, która została Tragedią u Fryczyńskiego, a także Le médecin malgré lui, farsę, która w autografie była zatytułowana Gwałtem medyk, a w pośmiertnym wydaniu zo-stała oznaczona jedynie jako Komedia z francuskiego. Kolejne podrozdziały części drugiej prezentują nowe propozycje interpretacyjne dotyczące dramaturgicznej twórczości księżnej, oparte na odnalezionych w archiwach dokumentach. Barbara Judkowiak często zwraca uwagę na konieczność dalszych badań nad twórczością osiemnastowiecznej pisarki. W związku ze sztukami Złoto w ogniu oraz Sędzia od rozumu odsądzony zauważa krytycznie, że „księżna, jak się dziś zdaje, więcej tłumaczyła, niż tworzyła oryginalnie. Trzeba nadal cierpliwie po-szukiwać bliższych, jeśli nie bezpośrednich wzorów, i czekać na nowe wyniki prowa-dzonych na całym świecie badań nad motywami wędrownymi” (s. 103). Dalsza część zapoznaje współczesnego czytelnika z dramaturgicznymi utworami Radziwiłłowej, przygotowanymi do druku na podstawie tomów wydanych w Nieświe-żu w 1751 roku oraz w Żółkwi w 1754 roku, a także z wykorzystaniem autografów osiemnastowiecznej pisarki, odnalezionych w archiwach (fragmenty przekładów dra-matów, scenariusze, streszczenie opowieści o Tymancie z romansu Mlle de Scudéry Artamène ou Grand Cyrus, które było podstawą pracy nad konstrukcją fabuły drama-tycznej). Najważniejsze, że znajdziemy tu cztery pełne dramaty: Miłość dowcipna, Sę-dzia bez rozsądku, Konsolacja po kłopotach, Z oczu się miłość rodzi. Są to najbardziej wartościowe teksty dramaturgiczne w dorobku pisarki, które od wieku XVIII nie były wznawiane drukiem, nie znalazły się też w jedynym dostępnym dziś w bibliotekach tomie Teatr Urszuli Radziwiłłowej (Warszawa 1961), opracowanym i wydanym przez Karynę Wierzbicką, zawierającym cztery inne tytuły. Tak więc możemy zaznaczyć, iż dostępna dziś dramaturgiczna spuścizna Radziwiłłowej dzięki staraniom Barbary Judkowiak zwiększyła się dwukrotnie. Każdy tekst Radziwiłłowej w części edytorskiej niniejszego wydania został po-przedzony obszernym i bardzo szczegółowym wprowadzeniem do tematu, opatrzony także tłumaczeniem różnych kwestii w przypisach. Na końcu mieści się nota zawie-rająca informacje źródłowe i bardzo starannie przygotowane zestawienie odmian tek-stu. Cały ten warsztat edytorski, niezbędny dla lepszego rozumienia dawnych tekstów, świadczy przede wszystkim o ogromie przeprowadzonej pracy, jak również zachęca Pobrane z czasopisma Studia Bia?orutenistyczne http://bialorutenistyka.umcs.plData: 04/08/2020 23:07:03UMCSRecenzje334Studia Białorutenistyczne 9/2015do kontynuowania podjętych starań, wskazując możliwość zgłębienia badań także od strony kulturowej, filologicznej, teatralnej czy też historycznej. Wracając do roli międzynarodowego dialogu naukowego w rozwoju lokalnych ośrodków badawczych, warto zwrócić uwagę również na to, iż w polskim wydaniu znalazły się także odnalezione w archiwach Radziwiłłowskich wiersze, których autor-stwo nie zostało jeszcze rozstrzygnięte. Barbara Judkowiak polemizuje z białoruskimi wydawcami w kwestii tekstów poetyckich tworzonych przez otoczenie pani na Nie-świeżu, a uznanych przez badaczy białoruskich za wiersze księżnej Radziwiłłowej. Dotyczy to między innymi utworów Leona Radziwiłła oraz jego żony Anny z My-cielskich, których tłumaczenia znalazły się w tomie wybranych utworów Franciszki Urszuli Radziwiłłowej, wydanym w Mińsku w 2003 roku. Takie posunięcie wydaje się napędzać ciekawość badawczą naukowców z różnych ośrodków akademickich. Jeśli dziwić mógł fakt, że polskie wydanie utworów księżnej nie ukazało się do-tychczas chociażby w serii „Klasyka Mniej Znana” krakowskiego wydawnictwa „Uni-versitas”, to na szczęście brak ten został dostrzeżony i uzupełniony przez poznańską badaczkę. Zamiast popularyzującego przedruku dawniejszych wydań otrzymaliśmy naukową edycję krytyczną. Warto docenić pracę Barbary Judkowiak, a także podjąć wyzwanie i kontynuować dialog, również międzynarodowy, zapraszając do zapozna-nia się z omawianą książką nie tylko polskich uczonych, lecz też tych wszystkich, któ-rzy czują się odpowiedzialni za pielęgnowanie wspólnego kulturowego dziedzictwa I Rzeczypospolitej.Natalia Rusiecka Pobrane z czasopisma Studia Bia?orutenistyczne http://bialorutenistyka.umcs.plData: 04/08/2020 23:07:03UMCSPowered by TCPDF (www.tcpdf.org)

Barbara Judkowiak, Franciszka Urszula Radziwiłłowa – w poszukiwaniu własnego głosu. Propozycje interpretacyjne, dokumentacyjne i edytorskie, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2013, s. 448.

Biblioteka Nauki - repozytorium artykuÅÃ³w

https://journals.umcs.pl/sb/article/download/1888/1867

Barbara Judkowiak, Franciszka Urszula Radziwiłłowa – w poszukiwaniu własnego głosu. Propozycje interpretacyjne, dokumentacyjne i edytorskie, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2013, s. 448.

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

University of Maria Curie-Skłodowska (UMCS): Scientific e-Journals / Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej: e-czasopisma naukowe

Biblioteka Nauki - repozytorium artykuÅÃ³w

Barbara Judkowiak, Franciszka Urszula Radziwiłłowa – w poszukiwaniu własnego głosu. Propozycje interpretacyjne, dokumentacyjne i edytorskie, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2013, s. 448.

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

University of Maria Curie-Skłodowska (UMCS): Scientific e-Journals / Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej: e-czasopisma naukowe

Biblioteka Nauki - repozytorium artykuÅÃ³w

Biblioteka Nauki - repozytorium artykuÅÃ³w