Diesoratie uitgesproken door Prof.dr. Meta Roestenberg Professor Humane modellen voor vaccinontwikkelingtijdens de 447ste dies natalis op dinsdag 8 februari 2022 in de PieterskerkLUMC / Geneeskund

Roestenberg, M.

Leiden University Scholary Publications

Infectieziekten zonder grenzenRoestenberg, M.CitationRoestenberg, M. (2022). Infectieziekten zonder grenzen. In . Leiden: Universiteit Leiden.Retrieved from https://hdl.handle.net/1887/3280221 Version: Publisher's VersionLicense: Leiden University Non-exclusive licenseDownloadedfrom: https://hdl.handle.net/1887/3280221 Note: To cite this publication please use the final published version (if applicable).Bij ons leer je de wereld kennenProf.dr. Meta RoestenbergInfectieziekten zonder grenzenProf.dr. Meta roestenbergProf.dr. Meta Roestenberg studeerde geneeskunde aan de Universiteit Maastricht, waar zij in 2004 cum laude afstudeerde. Gedurende haar opleiding werkte zij als arts in Afrika, Zuid-Oost Azië en India. Ze sloot haar promotie in 2013 cum laude af aan de afdeling Medische Microbiologie van het Radboud Universitair Medisch Centrum, waar zij een humaan model voor malaria immuniteit ontwikkelde. Inmiddels is zij een internationaal bekend wetenschapper die meerdere malen werd onderscheiden om haar onderzoek naar armoedegerelateerde infectieziekten zoals malaria, schistosomiasis en mijnworm. In 2021 werd zij benoemd tot hoogleraar humane infectiemodellen voor vaccin ontwikkeling.Infectieziekten zonder grenzen Diesoratie uitgesproken doorProf.dr. Meta RoestenbergProfessor Humane modellen voor vaccinontwikkelingtijdens de 447ste dies natalisop dinsdag 8 februari 2022 in de Pieterskerk. Prof.dr. Meta RoestenbergInfectieziekten zonder grenzenDank je wel voor deze inzichten Matthias. Mevrouw de rec-tor magnificus, zeer gewaardeerde toehoorders: het is 2022 en ik hoef u niet meer uit te leggen hoe infectieziekten de maatschappij kunnen ontwrichten. De kans is groot dat ook uw leven de afgelopen twee jaar aanzienlijk is veran-derd. Testen, mondneusmaskers 2R of FFP2, quarantaine en QR codes zijn onderdeel geworden van onze contact-arme COVID-maatschappij. Echter, niet zo heel ver buiten onze landsgrenzen wordt het leven van mensen al generaties lang door infectieziekten bepaald. Plasmodium falciparum , malaria, is de permanente COVID-crisis van Afrika. Met jaarlijks een half miljoen doden is malaria een dagelijkse realiteit voor 3,4 miljard mensen. De malaria-maatschappij is ingericht met klamboes, muggenvallen, sprayen van insecticiden, eindeloze testen en steeds weer behandelen. In tegenstelling tot COVID treft malaria vooral kinderen onder 5 jaar. Ook ziektes zoals mijnwormen (wereldwijd 450 miljoen geïnfecteerde mensen) en schistosoma wormen (wereldwijd ongeveer 200 miljoen mensen) hebben een enorme impact op de gezondheid van kinderen wereldwijd, bij wie het voortdurend meedragen van deze wormen leidt tot bloedarmoede, eiwittekort en groei-achterstand. Toch is de kans groot dat u tot vandaag niet eens afwist van het bestaan van deze neglected tropical diseases, de naam zegt het al, volledig genegeerde ziekten. Infectieziekten die niet terug te vinden zijn in de dagelijkse grafieken van de NOS omdat ze zich buiten onze landsgrenzen en het blikveld van sociale media ophouden.Wie is er eigenlijk verantwoordelijk voor de gezondheid van deze kinderen? Met hulp van vaccins krabbelen wij nu op uit de COVID-crisis. In nog geen 2 jaar zijn er ongeveer 120 vac-cins, die klinisch gebruikt of getest worden. Een ongelooflijke wetenschappelijke prestatie van mensen zoals Matthias. Ter vergelijking: na tientallen jaren van onderzoek zijn er ongeveer 15 vaccins in ontwikkeling tegen malaria. Tegen mijnwormen en schistosomiasis zijn welgeteld respectievelijk 2 en 4 vaccins wereldwijd in een klinische testfase. De doelgroep van malaria, schistosomiasis of mijnwormvaccins is niet kapitaalkrachtig en dus is het niet aantrekkelijk voor grote farmaceuten om vaccins te ontwikkelen ter bestrijding van deze ziekten. Maar wie doet het dan wel? De sustainable development goals zijn helder: ensure healthy lives and promote wellbeing for all at all ages1. Binnen deze doel-stelling kunnen wij, als academici, onze verantwoordelijkheid nemen, binnen ons wetenschappelijk onderzoek, het onderwijs en het voeren van het debat rondom maatschappelijke onge-lijkheid. De Universiteit Leiden heeft hierin, met Prof. Cleve-ringa als belangrijk voorbeeld, een rijke historie. Maar ook nu, anno 2022, in het licht van het nieuwe strategisch plan van de Universiteit Leiden en de lessen die we hebben geleerd uit de COVID crisis, liggen er kansen om hieraan bij te dragen. Zo richt academic pharma zich op de ontwikkeling van nieuwe producten binnen de publieke sector. Vaccins tegen malaria, mijnworm en schistosomiasis worden op dit moment allemaal in het publieke domein ontwikkeld en getest. Geen makkelijke opgave. De publieke sector is eigenlijk niet ingericht op het globaal prioriteren van de meest veelbelovende kandidaten zoals een groot farmaceutisch bedrijf dat zou doen. Investe-ringen, dat wil zeggen, onderzoeksbeurzen, worden fragmen-tarisch binnengehaald en zijn afhankelijk van de juiste calls. Maar weinig subsidiegevers willen zich vastleggen aan de vol-ledige ontwikkeling van een product. En dus is de pijplijn in de publieke sector van producten voor armoede gerelateerde infectieziekten nagenoeg droog, en gaat de ontwikkeling van de bestaande kandidaten tergend traag. Het moet dus anders. Mede dankzij de COVID-crisis, leren we dat infectieziekten een globalistische aanpak behoeven en is er een toenemende be-wustwording van de noodzaak tot innovatie in de ontwikkeling van vaccins en geneesmiddelen voor infectieziekten. Eén zo’n innovatie is het toepassen van gecontroleerde humane infectiemodellen, vroeg in de klinische ontwikkelpijplijn. Een studieopzet die nogal wat stof doet opwaaien, omdat het hier gaat om het opzettelijk besmetten van jonge gezonde volwas-Prof.dr. Meta Roestenbergsenen. Dit soort kleine, hoog complexe, en dus academische studies maken het mogelijk om snel en vroeg in de klinische ontwikkeling te zien of een nieuw vaccin werkt of niet. Een kleine groep vrijwilligers wordt goed geïnformeerd en ver-volgens geïncludeerd in de studie. Een willekeurig deel krijgt het kandidaatvaccin en een deel een placebo. Daarna wordt iedereen blootgesteld aan de ziekteverwekker, bijvoorbeeld de beten van malariamuggen. Wie malaria krijgt, wordt hiervoor meteen behandeld, het liefst nog voor klachten optreden. Deze experimentele infecties van gezonde vrijwilligers zijn inmid-dels een centraal onderdeel in de klinische testen van nieuwe malariavaccins. Dankzij dergelijke studies werd recentelijk het eerste malariavaccin Mosquirix goedgekeurd2. Een enorme prestatie, mogelijk gemaakt dankzij co-financiering van de Bill and Melinda Gates Foundation, maar met een wat beperkte effectiviteit van 30-50% niet te vergelijken met de 90% effecti-viteit van COVID vaccins. En dus wordt er, wat dichter bij huis, in het Leiden Universitair Centrum voor Infectieziekten (LU-CID) van het LUMC, door moleculair biologen zoals Chris Janse, Shahid Khan en Blan-dine Franke-Fayard gewerkt aan een nieuw malaria vaccin op basis van een genetisch verzwakte malaria parasiet. Vorig jaar oktober en november hebben we het eerste prototype vaccin in mensen getest en bleek de verwachte genetische verandering zich inderdaad te vertalen naar een product dat veilig aan men-sen kan worden toegediend. Een ongelooflijke prestatie van een grensoverschrijdend team van gedreven wetenschappers. In Leiden wordt er ook al decennia-lang onderzoek gedaan naar parasitaire wormen, de zogenaamde schistosomen. De tropische waterslakken die voor de overdracht zorgen van de parasiet, werden al voordat ik geboren werd hier in Leiden gekweekt. Dankzij de jarenlange investering in kennis over deze parasiet, meegedragen door generaties van toegewijde analis-ten, en onvermoeibare investering van onderzoekers in ultra-gevoelige laboratoriumtechnieken om deze parasitaire aan-doening te kunnen diagnosticeren, is het ons inmiddels gelukt om ook voor deze parasiet een gecontroleerd infectiemodel te ontwikkelen in gezonde vrijwilligers3.  En zo zullen we volgend jaar hier op Leidse bodem een veelbelovend schistosoma vac-cin gaan testen. Maar wellicht nog belangrijker: onze inmid-dels Leidse parasieten zullen komende jaren terug naar Afrika reizen, waar ze in Oeganda ook dienst zullen gaan doen voor experimentele infectiestudies in mensen. Ik begrijp dat het idee van een opzettelijke besmetting met wormen u wellicht niet direct aanspreekt. En u begrijpt wel-licht ook dat de ethische en wetenschappelijke afweging of, en onder welke voorwaarden we dit soort studies kunnen doen, complex is. Sommigen van u vinden dit misschien zelfs wat radicaal. Maar als we ons realiseren dat de impact van infec-tieziekten op de wereldgezondheid en de socio-economische gevolgen gigantisch zijn, is het dan niet gerechtvaardigd om zo een ingrijpend probleem radicaal aan te pakken? Minder radicaal, maar niet minder belangrijk, is de investering in en toepassing van nieuwe technologieën ten behoeve van infectieziekten. Zo zouden we de nieuwste mRNA technieken voor vaccins, zoals geïllustreerd door Matthias, ook direct kun-nen toepassen op infectieziekten zoals malaria, mijnwormen en schistosomiasis en hiermee de impact van onze wetenschap nog groter maken. Een ander voorbeeld is mijn samenwerking met prof. Fijs van Leeuwen – die normaliter binnen de afde-ling radiologie onderzoek doet naar het zichtbaar maken van tumoren. De tools die hij hiervoor ontwikkelt, past hij in het kader van onze samenwerking toe op parasieten. U ziet hier een filmpje van zijn groep, waarbij u de schistosoma parasiet de menselijke huid ziet binnendringen. Niet alleen een krach-tig beeld dat helpt om schistosomiasis minder neglected te maken – vanavond bij het avondeten zullen velen van u een beschrijving van deze beelden met uw naasten delen – maar het zichtbaar maken van de parasiet in de context van men-selijke weefsels helpt ons om beter inzicht te krijgen in hoe de menselijke afweer reageert op deze indringers. Dit soort grens-overschrijdend onderzoek gaat niet zonder slag of stoot: zoals Infectieziekten zonder grenzenik de taal van een andere cultuur moet leren spreken in een samenwerking met onze Afrikaanse partners, zo moeten we de taal van andere disciplines leren spreken willen we samenwer-ken buiten ons vakgebied. En zo verdiep ik mij met veel plezier in Lipinski-regels, fluorescentie spectra en amine groepen die beschikbaar zijn voor waterstofbruggen, in een poging zelf ook een spreekwoordelijke brug te bouwen. Wetenschap is meer dan ooit teamwerk.Stel nou dat het ons lukt om een nieuw vaccin te ontwikkelen. Hoe zorgen we er dan voor dat dit vaccin ook die mensen be-reikt die dat het hardst nodig hebben? Ook hiervoor leren wij van de COVID crisis. Het COVAX programma is opgezet om de wereldwijde toegang tot vaccins te versnellen. Een globalis-tisch streven om de impact van de pandemie voor iedereen te minimaliseren. Maar COVAX blijft worstelen om de beloofde 20% vaccinatiegraad te halen en eerder gestelde doelen zijn uitgesteld. Slechts 5% van de inwoners in lage inkomenslanden is nu volledig gevaccineerd4. Slechts 22% van de wereldwijd geproduceerde vaccins worden geleverd aan de lage-inkomens-landen van het COVAX programma, de overige bijna 80% gaat naar mensen zoals u en ik en onze kinderen. Wist u trouwens dat ons eigen Nederland nog maar iets meer dan de helft van de aan COVAX beloofde vaccindonaties heeft waargemaakt5? Overigens kunnen we die achterstand wel inhalen door van-daag massaal een donatie te maken via gogiveone.org.Dus ondanks de wetenschappelijke doorbraak van COVID vaccins binnen twee jaar na start van de pandemie, worden de vruchten hiervan vooral geplukt door de inwoners van hoge inkomens landen. En dat terwijl door de COVID-crisis ongeveer 97 miljoen mensen zijn teruggeworpen in extreme armoede6, niet in de hoge-inkomenslanden. Mijn promovenda uit Oeganda vertelt me dat kinderen in haar land maar liefst twee jaar niet naar school geweest zijn. Het is pijnlijk duidelijk dat de socio-economische impact van de COVID crisis vooral gedragen wordt door ’s werelds armsten. Hoe kunnen wij er-voor zorgen dat mensen over de hele wereld kunnen profiteren van de wetenschappelijke vooruitgang? Wat als we zouden investeren in het actief uitdragen van onze wetenschappelijke kennis naar lage-inkomenslanden?Opnieuw leren we van de COVID-crisis. In landen zoals Cuba, als een gevolg van een jarenlang economisch embargo nood-gedwongen onafhankelijk, is al decennialang geïnvesteerd in lokaal onderzoek en productie van vaccins. Daardoor had dit lage-inkomensland per november 2021 een vaccinatiegraad van 89%, met volledig eigen vaccins zoals Soberana en Abdala, waarvan de resultaten overigens gewoon op medRxiv gepubli-ceerd zijn7,8. En dus zijn vaccindonaties naar Cuba niet nodig.De COVID pandemie heeft ons geleerd dat infectieziekten zich niet aan grenzen houden. In het nieuwe strategisch plan van de universiteit staat verbinden centraal. Als wij de wereld wil-len wapenen tegen infectieziekten, zullen we ons niet moeten laten beperken tot landsgrenzen of tot de grenzen van ons vak. Het is onze taak om ons de nieuwe talen van andere disciplines eigen te maken. Het is onze taak om een nieuwe generatie we-tenschappers op te leiden, in hoge- en lage-inkomenslanden. In het post-COVID tijdperk biedt het nieuwe digitale onderwijs ons de mogelijkheden om juist dat relatief eenvoudig te doen. Het proces van ontwikkeling van het strategisch plan heeft de naam Leiden Forward gekregen. Met het oog op de aan-stormende nieuwe generatie wetenschappers en de dagelijkse impact van pandemische en endemische infectieziekten denk ik dat we de uitvoer van het plan Leiden Fast Forward zullen moeten dopen. Ik hoop van harte dat ik u de komende jaren mag ontmoeten, desnoods nog op 1,5 meter, om in sneltrein-vaart jargon uit te wisselen en zo met elkaar de grenzen van de wetenschap te ontdekken.Ik heb gezegd.Prof.dr. Meta RoestenbergReferenties:1. Sustainable Development Goal 3: Ensure healthy lives and promote well-being for all at all ages. Accessed 28 feb 2022 at https://www.un.org/sustainabledevelopment/health/.3. WHO recommends groundbreaking malaria vaccine for children at risk. Accessed 28 jan 2022 at https://www.who.int/news/item/06-10-2021-who-recommends-ground-breaking-malaria-vaccine-for-children-at-risk.4. Langenberg, M.C.C., et al., A controlled human Schisto-soma mansoni infection model to advance novel drugs, vaccines and diagnostics. Nat Med, 2020. 26(3): p. 326-332.5. Share of the population fully vaccinated against CO-VID-19. Accessed 28 jan 2022 at https://ourworldindata.org/explorers/coronavirus-data-explorer 6. COVID-19 vaccine doses donated to COVAX. Accessed 28 jan 2022 at https://ourworldindata.org/grapher/covax-donations7. COVID-19 leaves a legacy of rising poverty and widening inequality. Accessed 28 jan 2022 at https://blogs.world-bank.org/developmenttalk/covid-19-leaves-legacy-rising-poverty-and-widening-inequality.8. M. Eugenia Toledo-Romani et al. Efficacy and safety of SOBERANA 02, a COVID-19 conjugate vaccine in hete-rologous three-dose combination.  https://www.medrxiv.org/content/10.1101/2021.10.31.21265703v29. F. Hernández-Bernal et al. Safety, tolerability, and immuno-genicity of a SARS-CoV-2 recombinant spike protein vaccine: a randomised, double-blind, placebo-controlled, phase 1-2 clinical trial (ABDALA Study). https://www.medrxiv.org/content/10.1101/2021.11.30.21267047v2Infectieziekten zonder grenzenProf.dr. Meta Roestenberg

Infectieziekten zonder grenzen

https://scholarlypublications.universiteitleiden.nl/access/item%3A3280222/download

Infectieziekten zonder grenzen

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Leiden University Scholary Publications