University of Split. University Department of Marine Studies.
Abstract
U ovom završnom radu opisana je uloga pokretnih genetičkih elemenata, transpozona (TE), u
evoluciji genoma, stvaranju genetičke raznolikosti, adaptaciji i invazivnosti vrsta.
Transpozoni se dijele na DNA transpozone i retrotranspozone koji se razlikuju prema načinu
premještanja u genomu. DNA transpozoni se uglavnom premještaju tzv. „isijeci i prenesi“
mehanizmom, a retrotranspozoni „kopiraj i prenesi“ mehanizmom i sličniji su virusima.
Transpozoni su snažni insercijski mutageni te mogu imati i pozitivne i negativne utjecaje na
domaćina. Prisutni su u genomima svih organizama, a kod nekih čine većinu sadržaja
genoma. Kralježnjaci su skupina organizama koji su evolucijski jako uspješni i imaju
strukturno i funkcionalno složene genome koji sadrže sve vrste TE elemenata. Smatra se da su
oni imali značajnu ulogu u njihovoj evoluciji. Kontrola transpozicije u genomu se
prvenstveno odvija epigenetski, putem RNA interferencije ili DNA metilacije. Aktivacija TE
elemenata može biti posljedica relaksacije epigenetske kontrole uzrokovane promjenama u
okolišu, posebno u uvjetima stresa. Smatra se i da je prilagodljivost invazivnih vrsta, unatoč
smanjenoj genetičkoj raznolikosti zbog učinka uskog grla, u vezi s aktivnošću transpozona
koji stvaraju nove varijacije i raznolikost. Opisani su primjeri kod različitih vrsta.In this thesis, the role of mobile genetic elements, transposons (TEs), in genome evolution,
genetic diversity creation, adaptation and species invasiveness is described. Transposons are
classified as DNA transposons and retrotransposons, which differ in the way they move in the
genome. DNA transposons move by the so-called. "cut and paste" mechanism and
retrotransposons employ "copy and paste" strategy and are more similar to viruses.
Transposons are potent insertional mutagens and can have both positive and negative effects
on the host. They are present in the genomes of many organisms, and most of the times
constitue a large proportion of the genome. Vertebrates are a group of organisms that are
evolutionarily very successful and have structurally and functionally complex genomes that
contain all types of TE elements. They are thought to have played a significant role in their
evolution. Transposons are controlled at the epigenetic level, via RNA interference or DNA
methylation. Activation of TE elements may be due to relaxation of epigenetic control caused
by changes in the environment, especially under stress conditions. The adaptability of
invasive species, despite their reduced genetic diversity due to the bottleneck effect, is also
related to the activity of transposons that can create new variations and diversity. Examples of
different species are given
