L-awtur jagħti bijografija dettaljata ta’ Ġużè Muscat Azzopardi u tagħrif dwar ħidmietu f’għeluq il-mitt sena minn twelidu.N/

Galea, Ġużè

Maltese

OAR@UM

99 Għeluq il-Mitt Sena mit-Twelid tal·Kav. Guże' Muscat Azzopardi Ta' ĠużE GALEA I rr -'t'IF1{:i:RA ta' !,:'ileluq il-mitt .~ena mit-twelid tal-Kavalier (:u;i.e ::\Tn.-cat Azzopardi saret f'Settembru li gtmdda ħabta ta' .ium ir-Rebħa. Kien !JSieb ghaqli dak li jfakkrn flimkien isem dan il-pe~·stmaġġ Malti mar-1·ebha ta' Ma:ttt fuq 1-g-ħedewwa faghha gtmx l-ideal ewlieni ta' Guże Muscat Azzopardi kien li jfd:a 'l ·l\Talta hienj11 u rebbieha. Jekk nistħarrġ·u ghamil •Ġuże Mns~at Azzopardi, insibu li ħidmietu, xogħlu. xewqatu kellhom til' wiet1eCl : li jg!10lli u jweġġah l-ilsien tagħna. Aħna nafu li l-ilsien jiġbor ġewwa fih id-drawwiet, il-ġibcliet, il-ħajja, l-istorja .u r-~·nh· tftn-nazzjon. Fi ftit kliem l-ilsien hu l-espressjoni 1-ak-tal' safja tan-nazzjon, n knlm.a jsir b'riż(j ta' l-ilsien, isir għar­J·ehtw. tnn~!lazzjon . . Ahna li (jeg-h1in ngħixu f'dawn iż-żmenijiet ma tantx nis-fgħn nifhmu kif kienet il-(jag!1da ta' l-ilsien Malti mitt sena ilu. Il-lum drajna naqra\Y bil-Malti ġurnali u kotba serji; drajna. ni-"imglm l-Malti fkonversazzjonijiet soċjali, fl-Awli tal-Qorti, fil-klassijiet ta' l-Universita, fil-Parlament; drajna nikkorrispondu hil-Malti mac1-Dipa~+menti tal-Gvern, u naqraw ċirlrnlarijiet bil-Malti matm1ġ·in mi1l-Kurja ta' l-Isqof. Iżda. mitt sena ilu da-n Icilsien tagtma kien immaqdar. imżeblat1 u mwarrab, ma kienx ]i'l\~fema' :fejn jiltaqgħ11 n-nies pn1iti n 1-kbarat; il-għorrief u n~i1ie1~ tal-kultura qatt ma kien igħac1dilhom minn moħħom li jikth11 bil-Malti jew li jotJOrġ·u kotba bil-Malti. L-intelliġenza · kieri0t hstker~·ah l-Ilsien Malti. Hafna kienu jaħsbu li bil-Malti wie11e(l ma jistax ifisser dak h tixtieq il-qalb jew dak li tħoss ir-i·nt,' Otm1'jn; intellettwalment gt10mja. kienu jmaqdrn l-Malti, Mija tal-miheg·hda jew is-suppervja. li kellhom. Imbagħad! f'Hal Qormi, nhar 1-t-wwel tax-xahar tal-Vittorja, jum ta' riżq gllall-ilsien taglmn, twieldet tarbija n minn dak in-nhar id-destin tal-Ma:ti nbidel. Donnu nhar it-fwelid ta' dik it-tarbija- kien deher Anġ·ln li xe;:hel kewkba ġdida fis-sema, u dik il-kewkba fil-milja ta' din il-mitt SPnf: naqgħet tilma 11 tiddi U tagħti Cfaw} U dija lill-ilsien tagħna. · ; Naħ,,eh li qatt ma basar dak it-twajjeb Kappillan ta' Hal Qormi li gt1ammeo rlik it-tarbija u wkoll il-ġenituri tagħha qatt 100 h-1\IALTI ------------nw 12·1 addidlJOm minn mohhom meta hadulm l-knisja 11 taw ha 1-i~em ta' (;użeppi, li dan gl1ad jikbe~· u j:-ir raġel gharef, għaqli tt habrieki li h 'hiltu kellu .ibiddel id-destin ta' lsien art hvelidu. ;:-a\\ war letteratura :VIaltija, jaghti xejra ġclida lix-xehta kultu-ntli n,l-pajjiż il ismn jih(Fl.' m\Yeġġah u mfat1har fi-istorja ta' }f a l ta· Blml>biL;C:·a. ]c kbira ;at-U'al :Maltin, l-aktar (la'wk ta' 1-irtmla, (;użq1pi g·t,adda tlulitu u żgtwżitu fil-qalba ta' be:t hvdidn ma-(hnu· il-kni:-ja. J\ien dlonk jiclt1ol fis-sagristija jitkellem mal-. ~ra-"'ic..;in, je\Y j<Hrdi bha:a abba.ti, jew jirraġġ·a ma' sħabu fuq iz-zuntie!', n meta· tLlrfar u lahaq student kien jietiu M hem fi-atti-' itajiet h<r-rahal. n:k ~I-ġ·ibcla ghall-knisja u gt1al raħal twelidn l: 111 i·~~tct fih m:nn dam itu. baqghet tinhass fih ukoll wara. li kiLer n gtwdi\la. tidher f'xi ·whud mill-kitbrr tieghu. Hekk aħna nlws··u 1-inflmwnza tal-knisja. fuq (}użb Muscat Azzopardi, fil-kotlm l'rliġ·jnżi tie~tm Mrrltin u Taljani, u naraw il-ġ·ibda tieghu 1Pjn Hal Qol'mi fir-nnnanzi tieghu "Nazju Ellul", u "Susanna", fil-poeżijn "~e\Yġ· Xassaha'' -· fil-"Hajja ta' San (}orġ". Imma (iuz(~· -:\Tu~(·:J.t Azzopardi ma baqax parrokkjali fi t1sibijietu, iżda dehnu u hidm:du dlonk ·t-rH1dnu l-Gżira tagtma kollha u hu sar pl•r,~nnaġ·ġ naz11jonali. (~lialiex (}użċ~ Muscat Azzopardi sar persunaġġ nazzjonali? Hu kien jindatwl glull bo~ta xoghlijiet, imma. 1-a·ktar li jissemma gha1l-t;idma tieg't1n h'riżq il-leHeratura Maltija. Infatti huwa ma.i/rrnf bhala l\•b.;Qier i~-T..1etteratnra Maltija, u bil-ħaqq kolh1 lm m.C!twdcli hhala bniedem ewlieni li qiegħed is-sisien li fuqhom i nlmit't i!-letterafnnt tagħna. Ghal dan biss jistħoqqlu 1-ġieh tan-na.zzjon. Kien hemm ot11'ajn qablu li ħabbu l-ilsien tagħna, li kithn bi:-:\Talti r1ablu. iżda da\vk kitbu bil-Malti bħala esperiment jew biex i\Yettrp1 t-'t:eorija li l-Malti jio-:ta' jinkiteb lefteralment. '?\;ehdn hl1al2 eżempju Jil Manwel Caruana, filologu u studjuż ;a' 1-il:.:;en taptma. Ht1 kit'eb J'nmnnz sabih bil-Malti "Ineż Far-rn~(', immrr dflk ir-rumnnz wat1dani tiegtm qisn kien maħruġ· hlia 'a rirovrt b' clrrk li hu kien kiteb fuq 1-i~tudjn tiegħu d.war ;n-ni.:;el tal-:\falti. jiġifieri li f'idejn tajba, dan l-ilsien tagħna. jaq-<l'na f'knlnm je1itieġ·. (1nże :VItFcnt Azzopardi ma kitebx hil-Mrrlti bħala prova jew 0c:;ppriment, nnqn~ ma kiteb. hiex ic1err1 'l-poph1 jaqra b'dan 1-il-:::if'n immn hn kitrh hi'!-'!Vfalt.i hi :::kop li joħ1oCJ Jetfrratum naz-TIFKIRA- Ġ. ~iuscAT AzzoPARDI 101 zj,omili, n b' daJJ il-ħsieb ewlieui hu !utd<.lem il-friegħi kollha tal-letteratura: proża, poeżija, kritika, u !mreġ kotba reliġjużi, ru-muuzi, bijogmfiji, ġabriet ta' poeżija u xog!1lijiet ghall-palk. Ix-xoglwl tiegħu ko]u jinghażel g!wll-ġmiel, il-ħeġ·ġa u l-qawwa tieghu .. I.J-U\Yin!· kellu senglm ta' mghallem biex joħroġ opri li jgbaXXlJU u jhennu bil-bemm ta' l-arti; l-istil tiegħu għalih waħ­dn, bosta xttHlU jimitavvh, imma hadd ma liareġ· b!1alu. Ix-xogh-li)et tieghu fihom xi t1aġ·a li tiġbed lill-qarrej, ittih gost, isser-mh:u moħtm u tfarraġlu qalbu, u dik ix-xi haġ·a hi tiegtm wa!H11l u tqiegtldu f'kategorija gtullih. Mhux 1-opri kollha tiegħu huma klass;.ċi, hemm kitba ordinarja. iżda wkoll din il-kitba ordinarja gtun1dha "iil, l:effa u hajja li jifirduha minn ohrajn . .B'il-kitba ta! Ġuże Muscat Azzopardi nt>ibu dak l-element artistiku :<pe{:jali li jirrencliha differenti minn kitba ta' awturi ohrajn. Dan l~e~ement speċjali nsibu fil-kitba tieghu kollha . . Jekk naq:aw il-poeżiji tieghu kollha .minn ':Saul ta' 'l'arsu" sa dik il-ġawhra ta' ;;u nett · 'Marc;axlokk", jekk naqraw il-kotba re-:iġjużi tieglm mill- .. C:Hw.sar tal-'Yiadonna" sal-"' IUieb ta' 1-Evan-ġelju", jekk uaqraw ir-nunanzi li kiteb minn "Xorti Hażina" sa ·'X azju EI:ul" ·' ilkibu li f'kull biċċa xog!10l hemm dik ix-xejra ~peejali, dak l-istil wahclieni, dik il-!1ra~·a 11 clik il-heġġ·a li Imma mtru tal-ġ·enju tiegtm. Dawn il-kwalitajiet huma s-c;isien li fuqhom tinbena 1-lette-mtum u bh::dma ghiċlna, il-kitha, ta: (~uże Muscat Azzopardi ma l1ix nieqsa minn da>vn il-kwalitaj ie t. Dan l-awtur ghandu l-mer-tu li nissel ~:tmm:a u sura fil-kitba hil-2\hlti, taha xejra u twloq kderjt; letterarju. (; uże. :.\I u::H a t Azzopardi kien ġenju u kellu in tellett kbir, im-nm !J 'da<t:;ht'ldz bies ma kienx isetltllu j~a\n\-ar il-letteratura tagh-rta kieku nm ke:Jux doni ohrajn: kellu d-doni ta' 1-univenmlith u la' 1-mHanitit, u dawn iż-żmvġ· doni ,jidhru qi:;hom għelm fix-xogldijid tiegtm kol;Jm. Ouż() ::\Iuscat Azzopardi ina kellux btial 1Jo~ta :okuhv·i, moht'U maghluq fil-qasam ta' l-istudju tieghu, arHps m~t kien btml ho"ht spe(·,jalisti li jafu t1afna fil-fergha tal-p'l'rerl' tw7 1lhom innua mbagtwd jinsabu h!ra fi tn\·ejjeġ otll'a. Hu uxtdJL t bil-tmtra. ta' qalbu u bil-heġġ·a ta' ruhu o·ħal bosta xoatl-lijict ohm u kollha wettaqhom bil~gliaqaL fis-:e~gt1a u bil-tJ.sieb · u ~d'liin johroġ ta' raġel u jaghmel isem fihom ukoll. 10:2 I L-MALTI -------------------(J uże nhk'cat At::z;upardi kiteb ver::;i ta: hlewwa li tgħaxxaq, ii-1Jueżija, tieghu fiha leluna li tgholliha f1 sfera spiritwal1. Għall­qu>nnt ta· 1-l~til, ghar-ritmu haj, għall-hle\VWa ta' l-armonija, i;lHtll-ġmiel u ghas-::w.ia, busttt llllll-versi ta' Ġuże ::Ylusuat A~zo­pardi Ji::;tghn joLloghdu fL-wi::;a' maġ·enb dawk ta' poeti kbar Mal-t.n u batTUil;ll. l::;em ·Ċ:uże Mu:o.c:at Azzopardi jibqa' jis::;emma io::;t ii-pue·,j taghna, iżda hu ki:;eb pu::;t ta: qima_ u ġieh fil-lette-mtura mhux bidi bhala puela, iżda wkoll blmla rumanzier u bħa­la kittieb ta· kotba reiiġ'jużi. Dhala nuuanzier Ouże '.i\luc;cat Azzopardi għandu fama li ma tmut qatt. .Ftit awturi Maltin saħt1ilhom isiru popolari bħalu. Hu holOLl ,;Lil ġdiLl fir-nnuanzi tieghu: imtmbba ::;afja, patrijot-tiżmu ::'OLl fuq bażi ::;torika. L-kotba tiegħu oriġinali u ma hu-miex, kienu jiutmtfu b'herqa kbira u dlonk jissemmew b'tifħir mill-q<UTejjtl. Din il-popularittt ma ġietx nieq::;a g!mx ir-ruuianzi t iegtnt ghadhom :;a l-lum imfittxijin niill-qarrejja. Xi \Ylmd mir-ruluanzi tieghu nqalbu f' il:ma barmnin, oħrajn kienu dramma-;izzati u ot1rajn harġu minnhomlibretti ghal opri mużikali, u hekk i:ol'lll ktwtur ġ·ie maghruf bana minu Llin il-Gżira. J-"il-kitba tieghu re:iġjuża (;uże :Museat Azzopanli kellu l-ap-poġġ· tal-Kui::;ja. hqfijiet u Kardinal i faħtn"U x-xoghlijiet tiegħu; satmu,,itm 1-Pu pa bag ha tlu 1-barlm 'l'ieg!m u żejnu b \muri u ġieħ. 11-ko',La reliġjużi t~egtm fihom dik ix-xejra spiritwali u morali li tpaxxi r-ruh u theġġcġ id-L1ehen g!lull-qima 'l Alla. (;uże Mus<:at "\.zzopanli ma kitibx bil-Malti bi:>s, hu kien jaf tajjeb ib11a ohra u stampa poeżiji u kotba bit-.Taljan. Dawn ix-xog!llij ie t t iegtm f' ibien barrani !1arġulu tant tajjeb li kien hemm min qal li kieku :Mus<:at Azzopardi kit-n inxtet1et għall-kitba bit-Taljan. lm kien ilahhaq ma' 1-iskritturi rraljani. lmma Ouże :\luscat Azzopardi ma hademx fil-qasam lette-rarju bi;;s. Ht: kellu 1-prol'e::;sjoni tieghu u b!mla Prokuratur Le-gali kien għamel isem kbir fil-Qrati. Kien maghmf gl;lad-difiżt ljll\Ywi,ja iil';: li u l i ixe,jnu kull oppożizzjoni. Bil-ghaqal u <l-de-hen tiegtiu kien dlonk je!1les lill-lmieJem inno6enti mill-aqv,·a xkiel, i;i;da l-1-~c;tt·,,, \Yaqt hcn jobrom lill-hati u jwatlt1lu li haqqu. Barra ~lan Cl-uże :\Iu~~at Azzopardi m1aba: ukoll ghall-hajja n "-i:ie\nnt e mbeġ·ġel m~ll-lmiena n 1-mogtldrija,. u dan is-siste-ma sewa mhux ftit biex gholla l-klassi legali f'g-t1ajnejn il-poplu, u gtwlhekk (;uże ":Y1us<:at Azzopardi kiseb qima u ġieh għall-'l'rFKntA -- Ġ . .MuscA'r AzzoPAHDI lO~i Kamra tal-.Prukuratmi Legali li tashha hu kien Pre.sident ghal bu:oia ~nill, .B'i-liuivert:itil iaglum fejn Uuże :Muo<:at Azzopardi kien eża­m;natur ::ett u glwref, hu k1en jaf ibeġ·ġel it-toqla ta' l-eżami bi-imġiba dtm.ija u bil-kelma t-tajba, u ghalkemm qatt ma mexa bik<LYuri hu dejjem \vittu fejn seta'. De1n il-lmiecl<: m kb ·r u gharef keil u sen~ arti:otiku u dejjem lmbb l-arti. Bhala membru ewlieni tal-Ounta 'l'eatrali tal-Gvem llll "'e'm mhux ftit biex inghataw dawk 1-0pri mużikali kbar li miubab b a fihom it-'l'eat!·u HjaJ taghna :bassel fama ma' l-Ewro-pu kol:lm. Hu t'adem biex gholla l-arti drammatika u biex dah-hal fit- teatru :.Vlulti d-dra wwa ta' rappreżentazzjon i jiet kolossali, u indi rettameu t kien il-mezz biex mexxa 'l quddiem il-palk Malti. Barra dan Ġuże Muscat /~_zzopardi uuatml ukoll ghal ħajju. put;b;ika. Bhala editm ta' ġuma:i u perjodiċi kellu seheJ.u fit-ti:owir ta' fehmiet il-poplu u rawwem kuxjenza politika fost il-kutra. Imma. mhux gtmllu-kk bi,,;~ kien miżmum fuq wiċċ 1-iuejn: bhalu raiJpreżentant tal-poplu fil-Gvern, bil-gt1aqal u bl-irġulija k:en t,'hauiel isem ta' bniedem ġust u patrijott sinċier, u i-kel-lml tiegh1 k1enet mismugha u milqugtm mill-kbar u miż-żgħar. Uawn il-ftit hiJmiet l i semmejw1 jixhdu l-interessi kotrana li (lużt\ ::\Iuscat "\.zzopardi kellu f1l-hajja. Hu qatt ma baqa' għa­lih, iumarrab ihares biss lejn dak li jiġri, imma kien cllonk jie-hu sehem fix-xejriet u fit-tqanqiliet ta' żmienu u billi kien ġar­rah ħafna hu sat<t' ,jifhem akta~· xi trodd id-diuja, u nqeCla b'dak it-tiġrib tiegtm biex ta sura u hajja iill-kamttri u 1-ġrajjiet li kiteb fuqhom. Imma din 1-universalit:'L ta' Ctuże Mnst:at c\zzopanli kienet im~i,chha nm' umanitti kbira, c t-tnejn flimkien żejnu lil dan il-perdmaġ·ġ· b'don<. kbar u g1'anuh h'ka!·attri ġ·enja1i. Huwa kellu :v·llia kbira biex jiġbeċl in-nies lejh. Bniedem ferriehi u ħanin, Illi l;;;eH dlonk jifhem li~ srJ<ibn u dejjem lest biex igt1in bil-kelma 11 U-!-;tmmil f'kull ma jetJtieġ; kellu kelma tajba gt1al kulħadd, k'ell dh li u jaf imur f'kull kla:;;:::i tas-so6jeta. Il-popolarita tie-~hil kienet. imsej:;;a flHt sentiment ta.' 11biberija, u kull min kien ikollu x-xorti li .bi t· jafu u jittmbbeb mie.~tm, kien jibqa' jgħożż dik il-hh:lwrija bhala teżo:· kbir. Dan il-karattru ġenjali. im~ietJeb ma.' gtJerf u esperjenza ni~;;lu dik ix-xejra speċjali f\.x-xugtJOl kollu ta' Cuże Muscat Az-104 IL-MAL'l'I zop.tnli, u <ttiY ni1;~ u hajja u sedqa u ::;liem lill-opri tiegħu, u mmhabba f'hekk ismu ma jmut qatt. 11-kobor ta' (:l-uże Muscat "\zzopardi mhux imui:<:oel minn ġrajia li qanqlu 1mzzjonijiet, an-qas mu hu mn i:-osel miun gtmmil kiefer u ta' h1·ux:ija li ħalla rifsa fil-ġrajju tas-snin, imma. 1-kobor ta' dan il-bniedern ġej rnit-tix-j·ira ta' hlew\nt, ta' gt1erf u ta." sedqa li taw ::;ura speċjali !ix-xoghol tiegl1u kollu, imma. l-aktar lill-hidma lettera-rja. Dan il-kobor hu tct' fejda u fih ġmid u hena, u jissieħeb bil-ħaqq u :o-se\nYa. mal-kbmija ia' niel':i li isimhom hu minqux fi-istorja. hem (; uże Mu~c:at Azzopu1·di ma jintesiex għax ix-xogħol tieghu ma jintemm qaLt, lm bena fuq sisien tajba u għall-futm; l-opri tieg'lm huma msetldqin bil-hajja tad-dewmien, u dan jag'tl-żilhom minn opri ohrajn li ma kisbux isem ghall-awtur tagħ­lwm. L-opri ta' C:uże Muscat Azzopanli fihom dak is-seħer li jirrel!(lihom perenni u mhux 1-opri tal-kitGa biss fihom dan: uiet1du 1-"CHmqda tal-Eittieba tal-Malti" li bi sintesi tal-ħiċl­miet, tax-xewqat u ta.!-fehmiet tiegh1. Guże Mm>cat Azzopardi kien wie!1ed mill-ewlenin li waqqfu din l-Ghaqda 11 għal bosta snin kien President taghlm, u nissel fiha heġ·ġa u t1rara u nefat1 fiha n-nifs tal-hajja. Kien hawn bosta ghaqdiet u xirkiet im-\\'<t(it[fill bi-istess ::;kop tal- "Gt1aqda tal-Kittieba tal-Malti", iżda fil-waqt li l-ohrajn mietu f'qasir il-ghomor, il-"Għaqda" mħawla mid-dehen ta' Muscat Azzopardi u msoqqija mill-hraxa ta' qalbu, mbbiet 1-eghruq. kibret u mxiet 'il quddiem., kienet maghrufa mill-( ;vem ta' pajjiżna u akk\1istat setgtJa u ġieh b'riżq l-ilsien tagtum u l-letteratura Maltija. li-bniedem kbir iLalli Dpri kbar u ismu jibqa' ma-rbut ma' l1idmietu fil-milju ta:o-snin. F'din i:::-.-.,ena, gheluq is-seklu minn ·, \Yelidu, i'(:' lil c":u~e -:vru,;eat Azzopardi lm miżmum fil-ġieħ u fil-qillta JJJ;tl-nazzjon taghna, iżda jienlt gt1andi fehma li dan il-ġieh u din il-qinm aktar joktru u jiżdiedu meta ta' warajna jaslu biex jikkoimnemora\\- gttel·c(l il-tnitt ~ena minu mewtu. Ghax btmll-opri ko1\I1a artistiċ:i, ix-xoghlijiet ta.' Ouże Muscat Azzopardi akta~· ji:owew aktar ma jghaddi ż-żmien. Imma barra 1-opri tie-gtn:, tibqa' 1-figura tieghu, figura ta.' bniedem kbir, r.;inċier, ħa­JJ;Il, gharef u OIH:',;t, b11 iedem benemeritu ta' pajjiżu, u sakemm f'din i-art tagtma jibq:,;tw nies galantomi, nies li jħobbu 'l paj-ji~hom, nie.3 li jaghirfu s-sabih. il-Kavalier 'Guże Museat Azzo-pal'lli jibqa' rnbierek, irmveġġah u 

Għeluq il-mitt sena mit-twelid tal-Kav. Ġużè Muscat Azzopardi

https://www.um.edu.mt/library/oar/bitstream/123456789/55294/1/G%c4%a7eluq%20il-mitt%20sena%20mit-twelid%20tal-Kav.%20%c4%a0u%c5%bc%c3%a8%20Muscat%20Azzopardi.pdf

Għeluq il-mitt sena mit-twelid tal-Kav. Ġużè Muscat Azzopardi

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

OAR@UM