Jorritsma-van Oosten, J.

Leiden University Scholary Publications

Het Hoger Onderwijs-debat vereist constructievere bijdragenJorritsma-van Oosten, J.CitationJorritsma-van Oosten, J. (1995). Het Hoger Onderwijs-debat vereist constructievere bijdragen. Bestuurskundige Berichten,10(1), 9-10. Retrieved from http://hdl.handle.net/1887.1/item:3233861 Version: Publisher's VersionLicense: Creative Commons CC BY-NC-ND 4.0 licenseDownloadedfrom: http://hdl.handle.net/1887.1/item:3233861 Note: To cite this publication please use the final published version (if applicable).8 Bestuurskundige Berichten - januari 1995 Waar het werkelijk om gaat: betere kwaliteit van hoger onderwijs Wim van Gelder Lid van de Tweede Kamer voor de Partij van de Arbeid (PvdA) Minister Ritzen en taatsse­cretaris Nuis zijn gehandicapt aan hun (vervolg-)opdracht begonnen. In het regeerakkoord zijn weer bezuinigingen op onderwijs aangekondigd, maar nu eens niet over alle sectoren verdeeld. Het ftm­derend onderwijs is bewust buiten schot gebleven. De nadruk lag nu op bezuinigingen op het hoger onder­wijs. Grotendeels op de studiefinan­ciering en voor de rest op de hoge­scholen en universiteiten. De politiek kan besluiten dat er voor bepaalde beleidsterreinen min­der geld wordt uitgetrokken. Niet om de direkt betrokkenen te pesten, maar uiteindelijk omdat besloten is schoon schip te maken waar het het overheidstekort betreft. De reacties dat bezuinigingen op het hoger on­derwijs niet mogen en/of kunnen zijn dan ook niet erg adequaat. Hoe wen­selijk of onwenselijk bepaalde bezui­nigingen zijn, is een kwestie van po­litieke keuzes. Dat neemt niet weg dat een kabinet ervoor te zorgen heeft dat condities geschapen worden om de beoogde bezuinigingen moge­lijk te maken. Na het bekend worden van de be­zuinigingen zijn argumenten naar voren gekomen die reëel zijn en dus ook door de verantwoordelijke politi­ci geaccepteerd moeten worden. Bezuinigingen zijn moeilijk door te voeren als de instellingen en studen­ten volledig dwars liggen. Dat geldt temeer omdat de achtergrond van de huidige discussie niet uitsluitend een financieel probleem betreft. Er is immers alle aanleiding een bredere discussie te voeren over de vraag hoe het rendement van het hoger onder­wijs verbeterd kan worden. Studen­ten moeten biimen een kortere tijd de instelling met een afgerond diploma kum1en verlaten. Het uitwerken van dit algemene uitgangspunt leidt tot een aantal opdrachten, en wel: a) de aandacht voor de oplei­dingsfunctie van universiteitenen hogescholen, de eerste meerdan de laatste, moet weer meernadruk en aandacht krijgen;b) programma's dienen zo te zijningericht dat ze in principe inde vastgestelde tijd/cursusduurzijn te doorlopen;c) studenten die voor de ver­keerde opleiding gekozen heb­ben, dienen daarop angespro­ken te worden en verwezennaar meer geschikte opleidin­gen;d) de cursusduur moet meer geva­rieerd worden en ook mogelijk­heden toelaten eerder met eenmaatschappelijke kwalificatiede instelling te verlaten.Al deze maatregelen kum1en een bij­drage leveren aan een efficiënter en effectiever hoger onderwijs; effectie­ver in de zin dat meer differentiatie naar inl10ud en duur van opleidingen meer dan ooit nodig is. Over deze maatregelen is op zich geen verschil van mening. Problemen ontstonden eerst toen de vraag aan de orde kwam of hiermee 500 miljoen gulden te besparen zou zijn, en dan ook nog in 1998. De argumenten die naar voren ge­bracht zijn om aan te tonen dat dat geen haalbare kaart zou zijn, waren overtuigend. Dat was dan ook de reden dat bij de behandeling van de begroting van het ministerie van OCW voor 1995 de minister opge­roepen is een dialoog te starten over wat financieel dan wèl mogelijk was. Naam1ate instellingen een grotere be­reidheid uitspreken gevolg te geven aan de in het regeerakkoord ver -woorde uitgangspunten, zou de finan­ciële taakstelling verbonden aan de stelselherziening verlaagd kunnen worden. Tegelijkertijd zou de mini­ster er goed aan doen de bestaande wachtgeldproblemen te helpen ver­zachten om daarmee ruimte te ere­eren voor de beoogde reorganisaties. Tenslotte zou op andere terreinen bekeken moeten worden hoe de effi­ciëntie is te vergroten, zoals door het tegengaan van overhead en het beter afstemmen van het onderwijsaanbod. De minister heeft die opdracht aan­vaard en binnen korte tijd een plan op tafel gelegd dat aan de belangrijk­ste bezwaren van de instellingen te­gemoet kwam. Er wordt een wezen­lijke bijdrage geleverd aan het oplos­sen van de wachtgeldproblemen en tegelijkertijd komt er meer ruimte voor het organiseren van de stelsel­wijziging. Hoe je het wendt of keert, aan de reële bezwaren verbonden aan een besluit dat in de zomerperiode genomen is, wordt tegemoet geko­men. De instellingen bleken dat bij monde van hun woordvoerders aan­vankelijk ook te waarderen. Zowel van Lieshout voor de universiteiten als Van der Hek voor de hogescholen bleken tevreden. Tevreden, op één punt na. En dat is het punt waar de discussie zich nu op concentreert, de voorgestelde verhoging van de colle­gegelden. Het beeld dat opgeroepen wordt door de recente voorstellen van Rit­zen is dat de instellingen redelijk bui­ten schot blijven en de studenten ex­tra belast worden. Wel moet daarbij aangetekend worden dat elke bezuini­ging op het hoger onderwijs op één of andere wijze de studenten raakt. Een tegenstelling tussen het belas­ten van de instellingen of de studen­ten is daarmee te zwart-wit. Vast staat dat een verhoging van de colle-Nummer 1 - Hoger Onderwijs gegeiden alleen te rechtvaardigen is als de kwaliteit van het aanbod van de instellingen verbeterd wordt. Met name daarvoor is ook extra geld ter beschikking gesteld. De uitdaging is nu de op korte termijn te bereiken verbeteringen in het onderwijs te be­nadrukken en alleen in relatie daar­mee eventuele verhogingen van de collegegelden te accepteren. Tegelij­kertijd valt op dat een paar thema's buiten schot zijn gelaten, zoals de hoge bestuurslasten en het ineffici­ente systeem van aanbod van oplei­dingen. Hieraan dient de komende tijd eveneens voortvarend gewerkt te worden, al dan niet als basis voor het tegengaan van de verhoging van de collegegelden. De discussie daarover is nog niet afgerond op dit moment. Ik heb slechts een korte schets kun 9 nen geven van de manier waarop de discussie tot nu toe verlopen is. Voor mij is daarbij essentieel vast te stel­len dat de politiek keuzes heeft te maken, maar vervolgens niet blind kan zijn voor de gevolgen. Hopelijk wordt het mogelijk bim1en niet al te veel tijd de discussie te starten over het thema waarom het werkelijk gaat: het verbeteren van de kwaliteit van het Hoger Onderwijs.■ Het Hoger Onderwijs-debat vereist constructievere bijdragen Joke Jorritsma-van Oosten Lid van de Tweede Kamer voor de Democraten '66 (D66) [] n het regeerakkoord is een bezuiniging ingeboekt op het onderwijs van f 1, 5 miljard. Daarbij is uitgegaan van het ontzien van wat genoemd wordt het funde­rend onderwijs. D66 vindt dat ook een goede zaak, omdat het buitenge­woon belangrijk is dat het basis­onderwijs, het voortgezet onderwijs en het funderend beroepsonderwijs zo goed mogelijk zorg kunnen dra­gen voor de ontwikkeling van kinde­ren en jonge mensen. Daar wordt de basis gelegd van waaruit deze men­sen de maatschappij in gaan. Een en ander houdt echter wel in, dat de bezuinigigen volledig terecht komen bij het hoger onderwijs, te weten het hoger beroepsonderwijs en het we­tenschappelijk onderwijs. Het uit­gangspunt is daarbij dat er f 500 miljoen bezuinigd wordt op het hoger onderwijs en f 1 miljard op de studiefinanciering ( de verlagingen van de basisbeurs die op dit moment worden doorgevoerd zijn overigens het gevolg van beleid van het vorige kabinet - wel door D66 gesteund - en staan los van de f 1 miljard). Naast deze financiële plannen loopt nog een andere lijn: die van de 'stel-selwijziging hoger onderwijs'. Dit houdt in een differentiatie van de cursusduur in het hoger onderwijs, zowel het HBO als het WO. Overi­gens moet dat tot gevolg hebben dat er - op termijn - een verkorting zal optreden van de gemiddelde ver­blijfsduur met een half jaar, wat ook weer een bezuiniging tot gevolg zal hebben. Het één is dus niet los te zien van het ander. Waarom is nu die differentiatie no­dig? Om te beginnen omdat de tegen­woordige studentenbevolking steeds grotere verschillen vertoont in indivi­duele capaciteiten, motivatie en be­langstelling. Bovendien vertoont de vraag vanuit de maatschappij en de arbeidsmarkt naar relevante opleidin­gen steeds grotere verschillen in aard, inhoud, niveau en duur. Daar­om is de huidige situatie, waarin alle opleidingen formeel 4 jaar duren (een soort starre eenileidsworst dus) volstrekt achterhaald. Waar D66 naar streeft is: studie op maat. Dit moet opleveren dat studenten een opleiding volgen, die aansluit bij hun capaci­teiten en motivatie en die bovendien een diploma geeft dat maat­schappelijk relevant is en maatschap­pelijk herkenbaar. In dit totaal speelt ook selectie een rol. Het debat hierover moet niet worden beperkt tot de vraag waar de selectie moet plaats vinden: aan de poort, na één jaar of bijvoorbeeld na drie jaar. In een gedifferentieerd ho­ger onderwijs zal ook variatie nodig zijn in selectieprocessen. Selectie is een integraal kenmerk van hoger on­derwijs. Bij gedifferentieerde syste­men is het als het ware ingebouwd. Het tot stand brengen van dit nie­\.l.We stelsel is een proces dat veel overleg vraagt. Hoe dit zal moeten gebeuren is uiteengezet in de zoge­naamde procesbrief van staatssecre­taris Nuis. Daaruit blijkt dat het zwaartepunt ligt bij overleg met de instellingen. Verder ook met de VSNU en de HBO-raad. Bovendien met de studenten, vertegenwoordi­gers van branche-organisaties, werk­gevers en andere deskundigen. Voor wat betreft de studiefinan­ciering: de duur van de basisbeurs wordt gelijk aan de cursusduur. Dat kan alleen als de studies 'studeer­baar' zijn. Dat wordt beproken in een tripartiet overleg tussen over­heid, instellingen en studenten. Naast de differentiatie in cursusduur is deze studeerbaarheid voor D66 een heel belangrijk punt. Het is dus duidelijk dat voor een goede voortgang van de ontwikke­lingen bij het hoger onderwijs over­leg op alle fronten absoluut noodza­kelijk is. Door alle conunotie over de regeringsplannen en de reacties van instellingen en studenten daarop, was 10 er een absolute patstelling ontstaan. Het is de grote verdienste van mini­ster Ritzen en staatssecretaris Nuis dat ze hieraan een eind hebben ge­maakt en de onderhandelingen weer hebben vlot getrokken. Dat hebben ze gedaan door middel van een inten­tieverklaring samen met de voorzit­ters van de VSNU en de HBO-raad. Wat staat er nu - in grote lijnen - in die intentieverklaring? De op­brengsten van de stelselwijziging worden wat naar achteren geschoven in de tijd en worden bim1en reëlere proporties gebracht, namelijk f 200 miljoen. Op de korte termijn wordt de taakstelling verminderd, rekening houdend met de wachtgeldproblema­tiek en er is f 500 miljoen beschik­baar voor de studeerbaarheid en de onderwijskwaliteit. De prijs voor deze intentie is evenwel een college­geldverhoging van f 1000,- Dit nu vinden wij onevenwichtig en wij gaan hiermee dan ook niet op voor­hand akkoord. Dat wil overigens niet zeggen dat enige verhoging van de eigen bijdrage van de studenten voor ons onbespreekbaar is, maar er moet wat tegenover staan en het moet pas sen in het evenwichtige geheel waar­in een koppeling aanwezig is tussen collegegelden, studeerbaarheid en een efficiëntere besteding van middelen door de instellingen. De mate waarin aan de universiteiten en hogescholen wordt gevraagd bij te dragen aan de bezuinigingen is erg bescheiden, zeker gezien in het licht van de aanslagen op de studie­financiering. Daarom heeft de D66-fractie (sa­men met de andere coalitie-fracties) aan de minister verzocht om in de komende vijf weken weer te gaan praten met de universiteiten en de hogescholen met als doel het vinden van aanvullende bezuinigingen op de begrotingen van de instellingen. Mo­gelijkheden hiervoor worden aange­dragen in een rapport van een zoge­naamde "technische commissie', die bestond uit ambtenaren van de mini­steries van onderwijs en financiën en uit zogenaamde 'externen', die heb­ben geadviseerd over het invullen van besparingen bij de instellingen voor hoger onderwijs. Dat waren onder andere een effectievere be­stuursstructuur, een vermindering Bestuurskundige Berichten - januari 199 5 van de overhead, doorberekening van de facilitaire kosten voor het derde geldstroomonderzoek, betere verde­ling van de opbrengsten van de derde geldstroom, betere doorstroming van studenten en tegengaan van versnip­pering van studierichtingen. Ook met de vakbonden kan gekeken worden naar de arbeidsvoorwaarden en het personeelsbeleid. Wij ver­wachten van de instellingen een min­der vrijblijvende en meer consistente opstelling. Overigens verwachten wij ook van de studenten een constructieve deelname aan het tri­partite overleg. De minister heeft toegezegd dat hij, uitgaande van de bestaande inten­tieverklaring, met de andere partijen zal gaan praten en eind januari hier­over aan de Tweede Kamer zal rap­porteren. Dat wachten wij af, in het ver­trouwen dat er een evenwichtig pa­kket uitkomt en dat er bovendien weer een constructief overleg op gang komt, tussen alle partijen, ten einde de financiële en inhoudelijke problemen te kunnen oplossen.■ De heer Schutte over het hoger onderwijs G .J. Schutte Lid van de Tweede Kamer voor het Gereformeerd Politiek Verbond (GPV) en voorzitter van deze ka­merfractie elden zullen voornemens met betrekking tot het hoger onderwijs tot zoveel verwar­ring aanleiding hebben gegeven als nu het geval is met de plannen van het duo Ritzen/Nuis. De directe oor­zaak van de problemen gaat terug naar de afgelopen zomermaanden. Toen werden in kleine kring plannen uitgedacht voor een forse bezuiniging op het hoger onderwijs ten behoeve van een te vonnen paars kabinet. Daarbij stond niet de inhoud van de plam1en centraal maar de bezui­nigingstaakstelling. Het onderlinge vertrouwen tussen de verschillende componenten van paars was zo ge­ring, dat zij elkaar moesten binden aan een op te brengen bedrag aan bezuinigingen. Dit bedrag was niet gebaseerd op een berekening van het­geen haalbaar zou zijn, maar op het gevoelen dat een groot departement als dat van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen in staat moest zijn een flink deel van de in totaal be­nodigde 18 miljard aan bezuinigingen op te brengen. Hoe flinterdun de berekeningen wa­ren bleek wel uit de berichten dat de toenmalige fractiespecialisten van paars, onder wie de heer Nuis, niet verder kwamen dan een bezuiniging van 165 miljoen exclusief de studiefi­nanciering. Dit heeft de heren Rilzen en Nuis echter niet belemmerd de hun aangeboden portefeuille te aan­vaarden. De gevolgen hebben zich zoals be­kend snel gewroken. Dat er voor de voorgenomen maatregelen binnen het hoger onderwijs zelf weinig dra­agvlak bestaat is geen verrassing. Niemand snijdt graag in eigen vlees. Maar het verzet wordt wel erg ge­makkelijk gemaakt als zonneklaar is Nummer 1 - Hoger Onderwijs dat een reorganisatie, zoals de opstel­lers van het regeerakkoord voor ogen stond, feitelijk niet kan. Terwijl ze­ker niet binnen één kabinetsperiode de afgesproken bezuinigingen kum1en worden gehaald. In het nauw gedreven tussen de financiële taakstelling en de harde werkelijkheid zal de minister hebben gedacht: 'als het dan niet kan zoals het moet, moet het maar zoals het kan. Wat ik niet rechtstreeks bij de universiteiten en hogescholen kan ha­len, haal ik dan maar bij de stu­denten.' Wat nu van dit alles te denken? Opmerkelijk is dat voor de meeste ideeën op zichzelf beschouwd wel wat te zeggen is. Problemen ontstaan door de cumulatie van ideeën, die bovendien nog in een strak keurslijf van de tijd worden geperst. Als dan bovendien steeds weer nieuwe com­binaties worden aangebracht, wordt het beeld wel erg troebel. Gegeven de noodzaak van om­vangrijke bezuinigingen op de over­heidsuitgaven ga ik er van uit, dat het onderwijs daarbij niet geheel kan worden ontzien. Na alle ingrepen welke in het \lerleden zijn toegepast op het primair en secundair onder­wijs vind ik het ook onvermijdelijk dat de nadruk komt te liggen op het tertiair onderwijs. Ook vind ik het terecht dat daarbij niet de kaasschaaf­methode wordt toegepast. Dat zou een beleidsanne beslissing zijn, waa­rbij keuzen worden ontlopen, terwijl niet wordt nagedacht over het aan­passen van de eisen aan het onder­wijs te stellen. Een reorganisatie van het hoger onderwijs is in die zin dat de unifor­me cursusduur wordt verlaten en de gemiddelde studieduur wordt verkort een verantwoorde optie. Op termijn moeten hieruit financiële voordelen voor de overheid kunnen voortvloei­en. Als vooropgezet doel is dit echter onjuist. We kum1en ons niet permit­teren de kwaliteit van het hoger on­derwijs ondergeschikt te maken aan budgettaire prioriteiten. Hoger onderwijs voor velen is een goede doelstelling, onderwijs passend bij iemands aanleg en kwaliteit is een betere. Daarom is een zorgvuldige selectie in het secundair onderwijs en waar nodig ook bij de poort een goe­de zaak. Een goede begeleiding tij­dens de propeadeuse zal moeten zor -gen voor een tijdige verwijzing naar de juiste studierichting. Hier ligt een directe relatie met de invoering van een prestatiebeurs. De gedachte als zodanig is zeker niet af te wijzen. Voor wie nonuaal studeert verandert er per saldo niet veel. Maar het gaat er dan wel om de mo­gelijkheden te bieden om normaal te studeren en onnodige mislukkingen te voorkomen. Een forse verhoging van het colle­gegeld kan natuurlijk niet los worden gezien van het stelsel van stu­diefinanciering. Een collegegeld­verhoging van f 1000,- in combinatie met een prestatiebeurs op het per 1 januatri 1995 geldende verlaagde ru­veau zal hoe dan ook een drempel gaan vorn1en, in het bijzonder voor studenten uit gezinnen met een mid­den-inkomen. Als het daarbij gaat om grotere gezinnen zal de drempel extra hoog zijn, omdat de Tweede Kamer inmiddels m meerderheid heeft ingestemd met forse bezuÎllÎ­gingen op de kinderbijslag, die extra zwaar drukken op grotere gezinnen. Afgezien van deze bezwaren zijn er nog andere algemeen-politieke bezwaren tegen een belangrijke ver­hoging van het collegegeld. Vervan­ging van bezuinigingen op de over -heidsuitgaven door hogere college­gelden is een vonn van afwenteling van lasten op burgers. Als het in de vorm van een belasting- of premie­verhoging was gegoten zou het wor­den afgewezen, omdat de collectieve uitgaven niet omhoog mogen. Het collegegeld is fom1eel geen belasting, maar het drukt niet minder op de burgers. Mijn conclusie op dit moment is dus: de regering heeft zich zelf in de nesten gewerkt. Een echt goede oplo­ssing lijkt in dit stadium niet meer mogelijk. Het is te hopen dat de ge­beurte1ussen geen blijvende schade aan het hoger onderwijs zullen be­rokkenen.■ 11 

Het Hoger Onderwijs-debat vereist constructievere bijdragen

https://scholarlypublications.universiteitleiden.nl/access/item%3A3233862/download

Het Hoger Onderwijs-debat vereist constructievere bijdragen

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Leiden University Scholary Publications