Hofmeyr, HS

Kroon, Frederika E

van Rensburg, WJJ

English

AJOL - African Journals Online

SEISOENALE VERANDERINGE IN CHEMIESE SAMESTELLING VANVOLWASSE BLESBOKRAMME (DAMALISCUS DORCAS PHILLIPSI)VAN DIE VAN RIEBEECK NATUURRESERVAATSUMMARY: SEASONAL CHANGES IN CHEMICAL COMPOSITION OF ADULT BLESBOK (DAMALISCUS DORCAS PHILLIPS/)MALES FROM THE VAN RIEBEECK NATURE RESERVEWhole body analyses were carried out on mature blesbok males over the four seasons of the year. A clear seasonal pattern emerged inthat the mass of the digesta. as a percentage of the body mass. showed a maximum of 19.8 %during the winter with a decline to 11.74 %during autumn. The same tendency occurred in respect of the dry material of the digesta as a percentage of body mass. This can probably -beattributed to seasonal changes in the digestibility of the grazing. The most important seasonal changes in the empty body composition wereassociated with changes in the ether extract fraction which increased from 2.09 % during spring to 7.80 %during autumn. Considered on afat free basis no seasonal changes in empty body composition were observed and the mean values for moisture. protein and ash fractions was71,46; 23.15 and 5.3 % respectively. For the fat free dry matter no seasonal changes were recorded and its composition averaged 81,11 %for the protein and 18.88 %for the ash values.OPSOMMING:HeeUiggaam-analises is op volwasse blesbokramme gedurende vier seisoene van die jaar uitgevoer. 'n Duidelike seisoenale patroon indigesta-massa as persentasie van liggaamsmassa toon 'n hoogtepunt van 19.8 % gedurende die winter met 'n daling tot slegs 11.74 %gedurendedie herfs. Dicselfde tendens het voorgekom ten opsigte van digesta-droe materiaal as persentasie van-liggaamsmassa. waarskynlik weens dieseisoenale veranderinge in verteerbaarheid van die weiding. Die belangrikste seisoenale veranderinge in lee liggaamsamestelling het saamgehangmet veranderinge in die eter-ekstrakfraksie wat toegeneem het van 2.09 %gedurende die lente tot 7.80% gedurende die herfs. Op 'n vetvrye basiswas daar geen seisoensveranderinge in lee liggaamsamestelling merkbaar nie. en die gemiddelde waardes vir vog. protein en as was onderskeidelik71,46; 23.15 en 5.39%. Die vetvrye droe materiaal het ook geen seisoensveranderinge getoon nie en die gemiddelde samestelling daarvan was81.11% proteien en 18.88 %as.Daar is geen inligting beskikbaar oor die chemiesesamestelling van Suid-Afrikaanse wildsoorte nie. Glees(1967) het wel chemiese analises op wildsvleis gedoen,maar nie op die heelliggame Die. Die skynbaar lae vetinhoudvan wildskarkasse is opvallend. Waar wild egter gewoonlikin die wintermaande ge-oes word, sou dit interessantwees om vas te stel of die vetinhoud gedurende die somer-maande nie aansienlik hoer is nie.Kennis oor die chemiese samestelling van wild is vanbelang by die bepaling van energievloei in eko-sisteme.sowel as by berekening van die relatiewe doeltreffendheidvan energiebenutting by wild versus plaasdiere. Dit souverder interessant wees om vas te stel of dieselfde onder-linge verwantskappe tussen die verskillende chemiese kom-ponente wat by plaasdiere van toepassing is (Reid, Ben-sadoun, Paladines & van Niekerk, 1963) ook by wild geld.In hierdie artikel word resultate verstrek van werkwat gedoen is om die chemiese samestelling van volwasseblesbokramme (Damaliscus dorcas phillipSl) van die VanRiebeeckreservaat naby Pretoria gedurende die vier seisoenevan die jaar te bepaal. Die onderlinge verwantskappe tussendie chemiese komponente, sowel as die liggaamsmassaen pensinhoud gedurende die verskillende seisoene is ook be-paal.Die topografie, plantegroei en klimaat van die VanRiebeeckreservaat, sowel as die weigewoontes van die bles-bokke daar is reeds beskryf deur Du Plessis (1968). Alte-saam 24 volwasse blesbokramme is van daar bekom, sesper seisoen. Die bokke is ge-oes op 18 Julie 1970, 15 en16 September 1970, 4 en 5 Januarie 1971 en 18 en 19Maart 1971. 'n Natuurbewaringsbeampte van die Provinsi-ale Administrasie van Transvaal, met praktiese kennis oorblesbokke, het die bokke ge-oes deur hulle met 'n 0,303kaliber-geweer deur die nek te skiet. Sy eie oordeel wasdie enigste maatstaf om te bepaal of die ramme wel vol-wasse was. Dadelik nadat die bokke geskiet is, is die skiet-wonde toegestop metstukke plastiekmateriaal om ver-dere bloeding te voorkom. Die dooie diere is dadelik na dielaboratorium verwyder waar hulle geweeg is. Na verwyde-ring en weging van die digesta-inhoud is hulle in geheel op-gemaal in 'n groot karkasmeule. Droe materiaal-, stikstof-,eter-ekstrak- en as-bepalings op die gemaalde materiaal isgedoen soos beskryf deur Hofmeyr, Kroon en van Rens-burg (1971). Die liggame is egter nie opgedeel in karkas-reste- en harekomponente nie, maar alles is saamgevoeg.Energie-inhoud is bereken deur te aanvaar dat die energie-waarde van vet en proteiim onderskeidelik 39,7 en 23,8kJ/g is (Brouwer, 1965). Deur middel van variansie-analises is vasgestel of d8ar seisoens-invloede was op dieliggaarnsmassa,pensinhoud en liggaarnsarnestellingop natbasis, vetvrye nat basis en vetvrye droe basis.Liggaarnsmassais die massa in kg van die bokke netnadat hulle geskiet is. Lee liggaarnsmassais dieliggaams-massa minus die massa van die digesta-inhoud. Liggaarns-sarnestelling op nat basis is die hoeveelhede vog, vet, pro-teien en as as persentasies van die lee liggaarnsmassa;opvetvrye nat basis is die vog-, proteitm- en asfraksies as per-sentasiesvan die lee liggaarnsmassaminus die vetmassa en opvetvrye droe basis is die proteicm-en asfraksies as persen-tasiesvan die lee liggaarnsmassaminus die vog- en vetmassas.In Tabel I word die bokke se gemiddelde liggaarns-massas per seisoen verstrek, sowel as die digesta-inhoud endigesta-DM-inhoud as persentasies van die liggaarnsmassa.Die Lente-groep se liggaarnsmassaswas hoogs betekenis-vol kleiner as die van die ander groepe, terwyl daar geenverskille was tussen die massas van die ander groepe nie.Daarenteen het die pensinhoud as persentasie van die lig-gaarnsmassa 'n duidelike seisoenale tendens getoon en hetgedaal van so hoog as 19,58 % by die Wintergroep totslegs 1l,74% in die Herfsgroep. Die verskille tussen dieWinter- en Lentegroepe was nie betekenisvol nie maar dietwee groepe se waardes was betekenisvol hoer as by dieSomergroep (14,81 %) terwyl dit by die Herfsgroep laerwas as by die Somergroep (P < 0,05) sowelas by die Winter-en Lentegroepe (P < 0,01). Dit het daartoe gelei dat tenspyte van die ooreenkoms in liggaamomlassasvan dieWinter-, Somer- en Herfsgroepe, die Wintergroep se leeliggaarnsmassaslaer was as die van die Herfsgroep (P<0,05).Ook die droe materiaal-inhoud van die digesta wassterk seisoenaal beinvloed (P < 0,01). Dit het gedaal van18,90 % en 18,56% in die Winter- en Lentegroepe tot15,77% en 15,12 % in die Herfs- en Somergroepe. Diedigesta-DM as persentasie van liggaarnsmassawas 3,69 %en 3,51% in die Winter- en Lentegroepe en slegs 2,24%en 1,86% in die Somer- en Herfsgroepe. Hierdie verskillewas hoogs betekenisvol (P < 0,01).Die persentasie sarnestelling van die lee liggarnevandie blesbokke in terme van vog, proteicm (Nx6,25), eter-ekstrak en as word in Fig. I grafies voorgestel. Die op-vallende is dat die eterekstrak in die Lente daal tot so laagas 2,09 %, en hoewel dit meer as verdriedubbel tot 7,80 %in die herfs is dit nogtans 'n besondere lae vetinhoud invergelyking met beeste en skape van ooreenstemmendeouderdom. Hoewel die proteien-inhoud verbasend minvarieer tussen seisoene, naarnlik slegs van 22,99 % in dieWintergroep tot 21,20% in die Somergroep, is hierdieverskil nogtans hoogs betekenisvol (P 0,01). Die Winter-en Lentegroepe en ook die Somer- en Herfsgroepe hetegter nie verskil nie (P < 0,05). Daarwasgeenseisoens-(% )Fig. l. - Lee liggaamsamestelling van volwasse blesbokrammeGemiddeld Standaard afwykingWinter Lente Somer HerfsLiggaamsmassa (kg) 78.42 1 4.61 64.75 1 7.68 78.63 1 2.77 81. 71 ± 3.92Lee liggaamsmassa (kg) 63.02 ± 3,23 52,50 ± 6.99 66.98 ± 2.40 72,12 ± 3.51Oigesta-inhoud as persentasievan 1iggaamsmassa 19.58 ± 2.70 19.03 ± 1.97 14.81 ± 1.03 11.74 ± 0,76Persentasie OM in digesta-inhoud 18.90 ± 1,27 18.56 ± 2,34 15,12 ± 0,64 15.77 ± 0.86Oigesta OM as persentasie van± ± 1,86 ± 0.20liggaamsmassa 3,69 0,46 3.51 ± 0,29 2.24 0,20Energie-inhoud kJ/g1iggaamsmassa 5,44 4,94 6.69 7.28verskille in vog- en as-inhoud as persentasies van die lig-gaamsmassa nie.In Fig. 2 word die gemiddelde samestelling van dievier seisoensgroepe op vetvrye, lee liggaamsbasis graflesvoorgestel. Die opvallende aspek is die bykans konstanteverhouding van vog, proteiim en as. Omdat daar geenseisoensinvloede was nie, is die gemiddelde samestellingvir al vier seisoene gesamentlik bereken, nl. 71,46 % vog,23,15 % proteitm en 5,39% as.In Fig. 3 word die samestelling van die vetvrye DMverstrek. Hier weer was daar geen seisoensinvloede merk-baar nie. Die gemiddelde samestelling van die vetvryeDM was 81,11% proteien en 18,88%as.Die energiewaarde per gram liggaamsmassaword inTabel 1 verstrek. Dit het toegeneem van 4,94 kJ/g ge-durende die lente tot 7,28 kJ/g gedurende die herfs. Hier-die toename was te wyte aan die styging in vetinhoud endaling inpensinhoud.Winter Lente Somer HerfsFig. 2. - Liggaamsamestelling van volwasse blesbokrammeop vetvrye nat basis.o (%JFig. 3. - Liggaamsamestelling van volwasse blesbokrammeop vetvrye droe basis.Die seisoenale patroon in liggaamsmassa bevestigdat die 1entemaande voor die eerste reens uit 'n voedings-oogpunt die strafste tydperk vir die weidende dier in dieVan Riebeeckreservaat is en waarskynlik in al die somer-reenval, suurgrasgebiede. Die aansienlike toename in di-gesta-massaas persentasie van die liggaamsmassagedurendedie wintermaande en lentemaande dui op die onbe-troubaarheid van die liggaamsmassa as maatstaf van leeliggaamsmassa of karkasmassa. Die verandering in persen-tasie digesta-DM, sowel as die reeds genoemde digesta-gewigstoename is 'n aanduiding van die gehalte van dieweiding in terme van verteerbaarheid. Die laer kwaliteitweiding van die winter en lente het waarskynlik 'n aan-sienlik stadiger spoed van deurgang as die somer en herfs-weiding. Dit is in ooreenstemming met 003. die bevindingvan Du Plessis en Basson (1970) oor die spoed van deur-gang van voere by skape.Die min variasie in liggaamsmassabinne seisoene isopvallend. Trouens dit geld ook die ander waarnemingsbinne seisoene. Skinner (persoonlike mededeling) het byander wild ook gevinddat daar min variasie tussen diere vandieselfde ouderdom binne spesiesis.Die vetinhoud van die blesbokliggame is opvallendlaag in alle seisoene. Volgens visuele beoordeling was diebokke in goeie kondisie. Daar bestaan dus min twyfel datdie blesbok inherent 'n lae vetneerleggingsneiginghet. Dievetinhoud gedurende die somer en herfsmaande is egterheelwat hoer as die syfers wat in die literatuur verstrekword (von la Chevallerie, 1970). Dit moet egter nie uit dieoog verloor word nie dat hierdie die eerste gepubliseerdewerk is oor chemiese analises van die heelliggamevan Suid-Afrikaanse wild. Analises van karkasgedeeltes of die fl-siese skeiding van liggaamsweefsels verteenwoordig nienoodwendi~ die werklike liggaamsamestellingvan die diernie.Die vetvrye liggaamsamestellingis opvallend konstanten in ooreenstemming met syfers vir plaasdiere (Reid,Bensadoun, Paladines & van Niekerk, 1963). Dit bevestigdie nut van 1iggaamsamestellingsramingsmet voginhoudas aanduiding van proteien- en asinhoud. Die enigste pro-b1eemin die verband is die seisoena1evariasie in pensinhoud.Die min variasie in pensinhoud binne seisoene dui egterop die moontlikheid dat 'n korreksiefaktor hiervoor aan-gebring kan word.Du Plessis (1968) het die waarde van 6,28 kJ/g1ewende gewig gebruik om die energie-inhoud van bles-bokke te bereken. Uit die huidige ondersoek is dit dui-de1ikdat dit 'n oorskatting van die winter- en lentewaardesen 'n onderskatting van die herfswaardes is. Dit sou waar-skynlik realisties wees om vir berekeningsdoeleindes diesyfer 5,23 te gebruik vir blesbokke in swak kondisie en6,90 vir diere in goeie kondisie.Die welwillendheidvan die Direkteur Natuurbewaringvan die Transvaalse Provinsiale Administrasie en 'n bles-bokskenking deur die Stadsraad van Pretoria het die werkmoontlik gemaak. Die hulp van mne. P.W.J. Adendorffmet die skiet van die bokke en mne. P.J. de la Rey enmev. F.J. Dreyer met laboratoriumwerk, word met dankerken.BROUWER, E., 1964. European Ass. Anim. Prod., Pub!.no. 11,441.DU PLESSIS, G.F. & BASSON,W.D., 1970. Hand. S. Afr.Ver. D~ereprod.9, 141.DU PLESSIS, S.S., 1968. D.Sc.-tesis, Univ. Pretoria.GLEES, A., 1967. Progress report on wildlife utilizationin Tanzania. July 1967. Project report FE 428(Aangehaaldeur von La Chevallerie, 1970).HOFMEYR, H.S., KROON, FREDERIKA E. & VANRENSBURG,W.J.J., 1971.(Ongepubliseerd).PANARETTO, B.A., 1968. Body composition in animalsand man p.200. Proc. Pub!. 1598, National Academyof Sciences.Washington,D.C.REID, J.T., BENSADOUN, A., PALADINES, O.L. &VAN NIEKERK, BD.H., 1963. Ann. N.Y. Acad.Sci. 110, 327.SEARLE, T.W., 1970. J. Agric. Sci., Camb. 74, 357.VON LA CHEVALLERIE, M., 1970. Proc. S. Afr. Soc.Anim. Prod. 9, 73.

Seisoenale veranderinge in chemiese samestilling van volwasse blesbokramme ( Damaliscus dorcas phillipsi) van die van Riebeeck natuurreservaat

https://www.ajol.info/index.php/sajas/article/download/140392/130143

Seisoenale veranderinge in chemiese samestilling van volwasse blesbokramme ( Damaliscus dorcas phillipsi) van die van Riebeeck natuurreservaat

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

AJOL - African Journals Online