Ferro Ruibal, Xesús

Publicacións periódicas da Real Academia Galega

Nº 367SEGUNDA CARTA APÓCRIFA DE MANUEL LUGRÍS FREIRE ÓS GALEGOSXesús Ferro RuibalBenqueridos compatriotas:En 1940, acabado de chegar a estoutra banda da vida, mandeivos por GerardoÁlvarez Gallego unha carta apócrifa que el deu a ler na Habana no número 10de Loita. Órgano da Hermandad Gallega, na sección Cartas del Otro Mundo (3,7).Eran días terribles aqueles de 1940: uns morrían fusilados, outros exiliados eoutros morriamos de noxo. Eran días terribles porque nin sequera se permitíapoñer unha cruz de pedra, como manda a tradición, nas beiras dos camiños ondehoubo unha morte violenta. Eran días terribles para moitas familias que viamosque a nosa dor era para outros veciños paz e vitoria. Eran días terribles para aAcademia, para a nosa lingua, e aquela primeira carta foi aceda coma o fel.Cantaron dende aquela sesenta e seis cucos. As cruces que faltan nos camiños sonoutras tantas vitorias, porque sangue derramado é sempre semente. A morte nonmata a quen morre senón a quen mata. Co esforzo de todos e cun chisco de sorte,moitos dos nosos soños vanse realizando. A paso de boi, pero van.Pero agora que vós destes subido ó cumio dos nosos soños, enxergades un hori-zonte novo, con bouzas novas que precisan roza e cultivo, con posibles que recla-man uso racional, con veciños cos que non se contaba. Cada día trae a súa ansia. E como vindes hoxe en romaxe cívica á miña Sada, quérovos contar que, candocheguei a estoutra banda da vida, deixoume varado un reloxo grande, de feitíoque lembraba o péndulo de Foucault, pero que marcaba sempre a hora da ver-dade. A hora é redonda e o péndulo bambea sempre nela. Aquí non hai auto-censura nin autocomplacencia, nin adulación, nin raposería nin xenreira. Espi-dos nacemos, espidos morremos e aquí só nos adornan os nosos méritos verda-deiros. Entrei e todo era moi xeométrico, feito a escuadro e compás. Pasáronme por ondaos grandes escritores e, na hora eterna da verdade, pensei que nin a miña obra setraduciu a outras linguas nin o meu teatro superou o paso do tempo. Santa Maríada Cruña, que me viñera recibir á porta, díxome -En Ferrol aplaudiron o teu teatro ata facerte chorar e os Contos de Asieumedre che-garon a vinte mil casas galegas sendo os primeiros escritos en galego que moitos galegosviron. Anda para diante, que hai máis que ver.Decateime de que me quería dar azos. Pasoume polo paraíso dos antorqueses,131Nº 367aqueles ós que o ceo lles parecía menos bonito cá súa terra e pedíronlle ó GranArquitecto que lles axeitase alí un lugar que tivese o mellor do que alá deixaran.E fíxollelo. E nel só podían entra-los que falaban antorqués, non os desleigadosque tiñan a menos a lingua do país. A fala-la verdade, eu xa vos quedaba de boagana con xente tan feita. Pero Santa María da Cruña fíxome seguir ó paraíso dos gramáticos e baixei acabeza para non ver. Ela leume o pensamento e dixo:Da túa Gramática do Idioma Galego vendéronse dúas edicións e por ela estudaron ogalego os primeiros que o estudaron. Anda para diante, que hai máis que ver.Chegamos ó paraíso dos patriotas. Na porta había un letreiro que dicía: A patriaé un altar, non unha peaña. Entramos e vin alí alguén que me lembraba o san Miguel pesando as almas dasnosas igrexas románicas. Voulle chamar san Miguel por nos entendermos. Trasdel abríanse sete mundos. Todos sete tiñan cadanseu letreiro na entrada. Un dicíaA patria é o espírito dos que caeron e a dor dos que sofren. Outro, A patria é quererconstruí-lo paraíso. Outro, A patria é o ser humano. A patria é a lingua. A patria nonten hoxe: é onte e mañá. A patria é a sombra longa e roiba da infancia. E así. O talsan Miguel pesaba as almas nunha romana de ouro e as que daban o peso enca-miñábanse a un deses sete mundos que trala libra se abrían. Vendo aqueles letrei-ros, pensei se eu daría entrado por algún deles ou tampouco. Santa María daCruña mirou para min cun sorriso de veludo que me deu acougo.Chegado o meu intre, San Miguel sorriu e dixo así:-¡Bos ollos vexan o home dos seis nomes! Di cal foi o momento que cambiou a túa vida.-Foi –dixen eu– naquel decembro de 1881, indo a pé de Sada a Oleiros cando sentínxente a cantar no cemiterio de Liáns. Púxenme a saltar valados e comareiros, chegueialí e estaban os rapaces do Orfeón Brigantino cantando en galego en homenaxe ó nosomúsico Marcial del Adalid. Aquela polifonía infantil en lingua galega produciume unhaemoción incontrolable que era simultaneamente paisaxe, lingua e historia, pero taménpasado e futuro nun mesmo instante. Vin que era parte dunha patria viva pero oculta-da e decidín dedicar a ela a miña vida. E, en chegando á pousada, escribín os meus pri-meiros versos, que me saíron en galego sen pensalo. E san Miguel dixo: -Así que o camiño de Oleiros foi o teu camiño de Damasco. Ben, pois esa emociónxuvenil vai se-lo contrapeso da romana e agora ela dirá se cumpriches ese compromisopatriótico.132BOLETÍN DA REAL ACADEMIA GALEGA Alocucións académicas sobre Manuel Lugrís Freireno Día das Letras Galegas133 Nº 367Así o fixo e no prato da romana puxo a revista cubana A Gaita Gallega, feita engalego en Cuba. Traía moito po e ó quitarllo caéronlle tódolos números menos oscinco primeiros. San Miguel mirou retranqueiro para min e dixo: -Pesa pouco por deixares a Chumín de Céltigos na estacada; pero algo pesa, porque AGaita Gallega foi unha bandeira, antes de que tivésedes bandeira. Despois S. Miguel sacou un papel que é unha acta da Liga Gallega que eu redac-tara o 30.3.1898 e aquel papeliño pesou coma se fora un libro, porque é a pri-meira acta en galego da época moderna. E foi poñendo máis actas e cartas engalego, escritas por min, que no seu momento tronzaron o costume de non escri-bi-las cousas formalizadas na fala dos humildes. E o prato da romana seguía bai-xando. Unha repentina e misteriosa luz no prato fixo que eu me vise falando engalego en Carral en 1899 en homenaxe ós mártires, antes aínda de poñermos alío monumento e antes do mitin de 1907 en Betanzos, e isto tamén pesou, por-que consolidaba a innovación que oito anos antes fixeran en Tui Murguía, Bra-ñas e Cabeza de León pero que non tivera continuidade. Despois empezou apoñer no prato as miñas pezas teatrais: A Ponte, Minia, Mareiras, Esclavitú... osmeus Contos, a miña Gramática, os meus escritos políticos pero non pesaron,como eu esperaba. Vese que aquí se miran as cousas con outros ollos. San Miguel falou e dixo:Na hora da verdade non se valora só a calidade técnica senón con qué e para que sefixo.E santa María da Cruña dixo:¡Ben falado! O mérito deste home autodidacta é que abriu portelos nos muros dos pode-rosos e fixo subi-los humildes.E san Miguel replicou-Coa venia, iso teno que dici-la romana.E Santa María dixo polo baixo:-Pero razón téñoa.E san Miguel seguiu poñendo no prato da romana sucesivos traballos meus e atodo lle tiraba algo de lixo. E Santa María da Cruña dixo:-Poñendo en pedra en Carral a inscrición Aos mártires da libertade fixo que falasen ogalego as pedras, que non o falaban dende que outro tanto fixera Ares García de Rajooen mil e quinhentos trinta e seis en Pontevedra, que aínda está alí a pedra, que se podever. Porque, falemos claro, a lingua é quen a fala. E dignificar unha lingua é darlle airea quen a fala para que alente.Alocucións académicas sobre Manuel Lugrís Freireno Día das Letras GalegasBOLETÍN DA REAL ACADEMIA GALEGANº 367E san Miguel fíxolle unha reverencia que era concordancia pero que volvía impo-ñer silencio. Contaron despois algunhas cousas de tipo distinto: a miña compa-ña a Pondal en momentos difíciles, a miña insubmisión nos momentos da guerraen que eu picaba de galeguista, de republicano e de ex-masón. E contaron taménalgunhas outras cousas de tipo familiar que non é do caso que vos relate.Santa María da Cruña, sen gardar protocolo ningún, dixo-¿Sería hoxe Galicia nacionalidade histórica sen a Liga Gallega, sen a Cova Céltica,sen a Real Academia Galega, o agrarismo de Solidaridad Gallega, as Irmandades daFala, o Partido galeguista e sen o primeiro Estatuto de Autonomía? Pois en todo isopuxo a man Lugrís, que tamén botou a andar o teatro en prosa e mailo ensino do gale-go, que puxo en pé o monumento ós mártires da Libertade en Carral e que mesmo puxoos primeiros subtítulos en galego a unha cinta de cine. ¡Este home é pai dunha patria!-¡Está ben, está ben! –dixo san Miguel– pero quen ten que falar é a romana.-¡Pois mire para ela !–dixo santa María.E é que, por certo, o prato da romana fora descendendo ó compás da enumera-ción que ela fixera. E san Miguel viu que xa estaba banceira e volveu sorrir e dixo: - Ben. A túa conduta pesou máis có compromiso emotivo dos 18 anos no cemiterio deLiáns. Axiña percibiches que a marxinación da lingua galega era a marxinación das per-soas que a falaban. E a corrixir iso dedicaches toda a túa actividade cultural, política esocial. Virán tempos en que un especialista en gramática lle poida apoñer chatas aalgunhas páxinas da túa Gramática ou un lector do Atlas Lingüístico do ILGA a algu-nha das túas opcións estandarizadoras ou un crítico literario á estrutura das túas narra-cións ou á métrica dos teus versos ou á concepción do teu teatro. Pero o que ningúnespecialista superará nunca é a visión de conxunto pola que ti subordinaches gramáti-ca, estándar e creación literaria ó obxectivo patriótico de dignifica-la lingua galega e defacer tamén lingua urbana e moderna a que antes era só tradicional e rural; e istomesmo aínda o subordinaches ó obxectivo social de dignifica-la xente humilde liberán-doa de explotadores. Esta subordinación da filoloxía e da literatura á reconstrución dapatria e esta subordinación da patria á xustiza social eleva o traballo científico, artísti-co ou político á categoría de actividade humanística. Iso é o que valorou esta romana.Iso é o que te converte en exemplo perenne para os filólogos, para os poetas, narrado-res e dramaturgos, mesmo para os sindicalistas e os políticos dos séculos vindeiros.Entra no paraíso dos patriotas...e cun sorriso malicioso engadiu:pero que abran as dúas follas da porta para que pasen contigo Asieumedre, K.Ñoto,L.U.Gris, Roque das Mariñas e Servet. ¡Benvido, home dos seis nomes!134BOLETÍN DA REAL ACADEMIA GALEGA Alocucións académicas sobre Manuel Lugrís Freireno Día das Letras GalegasNisto Santa María da Cruña colleu unha chave que dicía A lingua é a patria.Abriume as portas e, mentres dentro soaban os Cantares vellos e novos de Galiciade Marcial del Adalid, dixo:-Entra por esta porta. Cando canten sesenta e seis cucos, Galicia axuntarase en Sada.Subirán en romaxe civil ó Castro de Samoedo e invocarán o teu nome e ti teslles quemandar alí unhas palabras por un propio. Sesenta e seis cucos aquí pasan nun santia-mén. Con que vaite poñendo a escribir. Parvo coa emoción non dei unha fala, entrei e, antes de outra cousa ningunha,benqueridos compatriotas, púxenme a escribirvos isto co corazón na man.Viñestes a Sada en romaría e a miña felicidade é ver cantos galegos tedes hoxe amiña paixón pola lingua galega. Multiplicouse tanto esta teima, que o mundodebe saber por que a temos. O cuco, a rula e o paspallás son tres aves que pasan o mar: van e veñen sempreigual, aniñan sempre igual e cantan sempre igual polos séculos dos séculos, tal comollelo marca o seu código xenético. Pero nós témo-la palabra e coa palabra somosconscientes do que sentimos e facemos, transmitimos pensamentos complexos,organizamos experiencias e analizámo-los éxitos e os fracasos e por iso progresamos.A palabra libéranos das limitacións do código xenético. A palabra fainos libres, res-ponsables, creadores. O de Prometeo é un conto barato, porque o esencial non é olume, senón a palabra; e a palabra, como vós dicides agora, traémola de serie tódo-los homes. A palabra é a que constitúe o ser humano. Sen palabra seriamos gando. A palabra é un privilexio que vén dese misterio do que todo procede e ó que lledamos moitos nomes, porque non lle sabémo-lo nome. O que sabemos é que apalabra é sagrada.A palabra de cada pobo acumula milenios de experiencia compartida e unhapeculiar maneira de percibi-la realidade que nos envolve. Onde hai xente quecomparte as mesmas palabras, hai un pobo distinto que vén da noite dos tempos.E, como extracto de experiencia milenaria compartida, expresa a esencia intrans-ferible da colectividade, como o expresan o Pórtico da Gloria, os versos de AirasNunes ou as cousas de Castelao. A palabra déuselles a tódolos pobos sen distinción de tamaños. A palabra dunpobo nunca é superior á palabra doutro pobo, só é diferente, porque diferente é aexperiencia milenaria que cada pobo ten detrás. Un home que lle quere quitar a outro home a súa palabra non só é un sacrílegosenón que lle está botando a man á carteira. A defensa da lingua propia ten moitoalcance económico, político, humanístico. O estado da lingua é un magníficoAlocucións académicas sobre Manuel Lugrís Freireno Día das Letras GalegasBOLETÍN DA REAL ACADEMIA GALEGA135 Nº 367Nº 367 136BOLETÍN DA REAL ACADEMIA GALEGA Alocucións académicas sobre Manuel Lugrís Freireno Día das Letras Galegasbarómetro da tensión arterial dun pobo. A resurrección dunha lingua mide senfallo a resurrección dun pobo.Claro que tamén é sagrada a palabra doutros pobos e todos debemos vivir senpisar palabras alleas. Pero, cando dicimos que nós somos nós, queremos dicir que,sexa ou non politicamente correcto, a nosa palabra tamén é divina, insubstituí-ble, innegociable. Benqueridos compatriotas. Subistes ó monte da autonomía que nós soñabamos eresultou que non era o final do camiño. Tedes regalías que nós non soñamos,coma que hoxe o galego coa axuda dos satélites e da Rede é unha lingua ubicuae internacional pero eses mesmos satélites e esa mesma Rede penetraron por pri-meira vez na intimidade familiar, santuario exclusivo da lingua galega onde estase reproducía, e impoñen silencio e atención a unha oferta de comunicacióninformativa e relaxante na que a presenza do galego é insuficiente e non semprecompetitiva. Unídevos para resolver este grave asunto.Vós sóde-la miña mesma paixón. Pero cambiou todo tanto, que precisades unargumentario novo. O falante pasivo non é o inimigo que temos que vencersenón un aliado que nos permite ós falantes activos vivir en galego as vinte ecatro horas do día. Vascos, bretóns e irlandeses non saben o que é a regalía dosfalantes pasivos e ben que o senten. Moitos de nós, en tempos, fomos falantespasivos, ata que un día vivimos unha emoción que fixo vira-la nosa vida. Boaparte dos falantes pasivos son persoas coma nós que non viviron esa emoción.Provocar esa emoción é cousa vosa e nesa tarefa non sobra ninguén. Quixeradicirvos moitas cousas pero esta carta xa vai longa de mais e ídesme permitir queremate saudando só catro grupos.Saúdo os políticos galegos, que teñen a tarefa de xestiona-lo que moitas xeraciónssoñamos e non demos conseguido. Na redacción do terceiro estatuto de Auto-nomía pensen que sen lingua galega non hai Galicia e que, sen galeguismo, aautonomía carece de xustificación e caería sen remedio un día ou outro, comocaeron máis altas torres. Saúdo a tódolos labregos, gandeiros e mariñeiros que ousaron atravesa-la silveiraxurídica europea e, aínda que cheos de rabuñazos, poñen hoxe no mercado oleite, a carne, o peixe e o marisco da mellor calidade de Europa. Saúdoos porinnovadores e por manteren unánimes a lingua galega, porque aínda a falan codicionario enteiro e porque nunca precisaron campañas de normalización ¡Glo-ria e honor a quen constitúen a reserva de ouro cultural da patria!Saúdo a tódolos que traballan nesta gloriosa casa do Castro de Samoedo, honrada miña Sada mariñá e espello da clase empresarial que soñamos. Mal podía pen-137 Nº 367Alocucións académicas sobre Manuel Lugrís Freireno Día das Letras GalegasBOLETÍN DA REAL ACADEMIA GALEGAsar eu que, aquí, onde se amaron traxicamente Rosiña e Manuel, tal como voscontei n’O penedo do crime, xurdiría esta factoría, filla daquela explosión de inte-lixencia, sensibilidade e xenerosidade que se chama Laboratorio de Formas, irmádas Cerámicas de Sargadelos, nai do Seminario de Sargadelos (1972), do Institu-to Galego da Información (1977), do renato Seminario de Estudos Galegos e dasEdiciós do Castro cos seus 1.300 títulos das ciencias máis variadas. Eu non sei seDíaz Pardo, este home pequeno de feitos grandes, é o abade do máis modernomosteiro laico do mundo ou se é o Lorenzo Il O Magnifico deste Palazzo Medicido Rexurdimento Galego. Son gustante de que celebréde-lo Día das Letras Gale-gas aquí onde axugan a estrita fidelidade ó tesouro, que os nosos pais nos entre-garon, e mailo rendemento empresarial, que nos esixe o futuro: un futuro que tentanto de rigor coma de elegancia, tanto de beleza coma de austeridade, tanto debeneficio coma de xenerosidade. Cando queremos explicar qué empresas quere-mos, que Galicia queremos, dicimo-l’O Castro, dicimos Sargadelos e queda moitodito. Saúdo, en fin, os que polo galego corren o risco primeiro: o cidadán que, inci-dentalmente enleado nunha investigación xudicial, testifica en galego e só engalego asina a declaración; ou o investigador que nunha especialidade fai a pri-meira tese de doutoramento en galego. Na primeira vez hai risco, porque o pri-meiro derruba un muro e algunha pedra, ó caer, pódeo esmagar. Pero deixa fran-co o paso ós que veñan detrás.Por iso ¡benia o médico que nunha sesión clínica do Hospital opina por primei-ra vez en galego asumindo con gusto o plus de esforzo terminolóxico e o plus decordialidade para facer do galego lingua tamén da ciencia!¡Benia a rapaza que ousa facer en galego un exame a un profesor que explica encastelán!¡Benia o xornalista que escribe en galego tenteando día por día ata onde llo con-sente o director!¡Benia o enxeñeiro que, podendo falar en inglés, presenta o seu currículo en gale-go e arrisca a face-la entrevista de traballo nesta lingua!¡Benia o mozo que xa tivo galego na escola, creu no que lle aprenderon e montaunha empresiña que funciona en galego, disposto a afogar, pero rema sen cede-lalingua patria!¡Benia, ó cabo, a cantos abrides algunha porta á lingua, á solidariedade e á xus-tiza!Irmáns ¡saúde e patria!

Segunda carta apócrifa de Manuel Lugrís Freire ós galegos

https://publicacionsperiodicas.academia.gal/index.php/BRAG/article/download/280/281

Segunda carta apócrifa de Manuel Lugrís Freire ós galegos

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Publicacións periódicas da Real Academia Galega