Lorenzo Suárez, Anxo M.

Publicacións periódicas da Real Academia Galega

Cadernos de lingua 8 (1993), 19-23       A lingua galega nas actividades laborais do sector secundario: Do hábito adquirido á interacción social1   ANXO M. LORENZO Universidade de Vigo  1.1. Dende unha perspectiva sociolingüística, os ámbitos laborais ofrecen dous puntos de interese complementarios cando se analiza, como é o caso do noso país, unha situación de contacto: En primeiro lugar, o mundo do traballo constitúe un ámbito es-pecífico de relación social e, polo tanto, de relación lingüística2, onde os individuos desenvolven os mecanismos de interacción social. En segundo lugar, os ámbitos laborais reflicten no seu funciona-mento lingüístico o devir da sociedade onde se insiren: é dicir, constitúen un espello no que podemos avaliar como evolucionan, e en que dirección, as conductas lingüísticas e mailas actitudes sociais nun determinado mo-mento histórico. Pero ademais, como en calquera outro ámbito de uso particular, a súa análise permítenos descender das abstraccións macrosociais ás com-plexas realidades microsociais. Ou con outras palabras: pasar da avalia-ción do individuo como un producto determinado por certos procesos sociohistóricos a considera-lo individuo como un actor social, directa-mente involucrado na continxencia diaria de representarse e interactuar socialmente. A partir destas premisas -o mundo do traballo como interacción social e como indicio de tendencias sociocomunitarias-, ó longo destes                                                            1 Comunicación lida dentro do Curso de Verán organizado pola Universidade de Santiago "Conflicto Lingüístico e Normalización en Galicia", Santiago, 13 ó 16 de xullo de 1992). 2 Neste sentido os contextos laborais constitúen un "ámbito" en sentido estricto, tal como foi definido por Greenberg e por Fishman. 20 últimos anos levamos a termo unha recolleita de datos en diferentes ám-bitos laborais3, entre eles nunha empresa como é Citröen-Vigo, represen-tativa do que é o noso sector industrial. Un centro de traballo como este ofrécenos a priori aspectos socio-lingüísticos de interese obvio, e ó mesmo tempo algunha eiva dabondo comprensible. Por unha banda, trátase dunha empresa cunha xeografía interna o suficientemente ampla e diversificada como para permitir captar axeita-damente a evolución dun continxente humano cualitativamente signifi-cativo dentro dos eidos laborais da nosa sociedade. Pero, por outra banda, hai que ter en conta que estas mesmas ca-racterísticas de amplitude e diversidade fana pouco comparable con outros contextos laborais do país, pola escaseza de empresas que presenten un empaque comparable. Ademais, diante da imposibilidade de realizarmos unha observa-ción directa na fábrica e durante un tempo longo e continuado do desen-volvemento diario das súas actividades, a recolleita de datos levouse a termo de xeito indirecto, seguindo os padróns establecidos en boa parte dos estudios etnometodolóxicos e etnográficos4.  1.2. Dentro do que é a situación sociolingüística sincrónica da fábrica, hai dous feitos sociolingüísticos que sobresaen especialmente con respecto ós usos, actitudes e estratexias desenvolvidas polos traballadores: En primeiro lugar, a separación entre o traballo manual e o traballo non manual diferencia respectivamente o uso habitual e sistemático do galego e o emprego igualmente extensivo do castelán. É dicir: o uso lingüístico está altamente condicionado pola territorialidade da fábrica. E en segundo lugar, e a pesar deste uso territorialmente estableci-do, o paso ó galego por parte dos traballadores castelanfalantes e vicever-sa, o emprego do castelán por parte dos galegofalantes, é un proceso moi doado, máis frecuente e menos cruento do que se podía producir hai pou-cos anos atrás. Con respecto ó primeiro punto, o taller e as oficinas de Citröen presentan os dous polos opostos no tocante á asunción do galego. O taller é o ámbito territorial propio do galego. Dentro do conxunto das seccións manuais, dous elementos como son a orixe maio-                                                           3 Véxanse os traballos realizados en colaboración con Xan Bouzada: "A lingua galega nas actividades económicas e comerciais", Grial, Vigo, 1990; "Os intercambios lingüísticos nos ámbitos laborais", a saír en Actas do I Seminario Internacional sobre Planificación Lingüística, Santiago, Consello da Cultura Galega; "Os comportamentos lingüísticos no mundo do traballo", Análise Empresarial, Vigo, 1992. 4 Véxase H. Garfinkel, Studies in Ethnomethodology, Oxford, Prentice Hall, 1967. 21 ritariamente rural e unha idade media alta compartida predispón ós tra-balladores cara á adopción do galego como canle practicamente exclusiva de relación. Nestes contextos o galego vívese como un vínculo de solida-riedade comunitaria, implementado mediante a evocación dunhas expec-tativas comúns e cunha simboloxía expresiva de identidade grupal. Isto mostra un uso do galego que se atopa fortemente enraizado na conducta lingüística destes traballadores, e que non se prega, como nor-ma xeral, ó castelán reclamado, en intercambios concretos, por outros traballadores quen, contra corrente, empregan o castelán nas seccións manuais: nin cos traballadores de orixe non galega existentes na fábrica, nin pola ostentación simbólica que realizan certos mandos intermedios, na súa maior parte peóns ascendidos, que amosan o seu ascenso interno mediante o uso do castelán (alomenos nunha primeira fase), nin cos tra-balladores novos de orixe fundamentalmente urbana, e que medraron no castelán, que non chegan a comparti-los referentes identitarios e expresi-vos acochados que revela o galego entre os traballadores das xeracións maiores. As oficinas de Citröen presentan a situación totalmente inversa. A proximidade física dos estamentos organizativos e técnicos da empresa, e mailo manexo cualitativo dos diferentes sectores productivos fan do tra-ballador administrativo un suxeito proclive á simboloxía distintiva, ubicua e moderna asociada co castelán. A presencia masiva do castelán nestas seccións evoca os referentes de status5 e de clase que o traballador experimenta no desempeño desas actividades cualitativas. En segundo lugar, e como apuntabamos arriba, hoxe en día, e a diferencia do que pasaba hai só uns anos, os transvasamentos lingüísticos dos empregados son máis frecuentes e doados. Fronte a aquela determinación simbólica artellada arredor do ga-lego nas seccións manuais, o emprego puntual do castelán por parte destes traballadores responde á procura estratéxica dunha fachada axeitada perante determinadas interaccións, contextos de intercambio, e interlocu-tores concretos. Nestes casos atopámo-lo pragmatismo do obreiro na busca do socialmente máis rendible na súa autorrepresentación interactiva. Na relación cos "xefes" -enxeñeiros e altos mandos- ou nas xestións nas seccións administrativas, o emprego do castelán é un exemplo deste pragmatismo que conduce ó traballador cara a unha canle de comunica-ción menos delatada ou alomenos avaliada como máis neutral para o que consideran axeitado na súa presentación social con descoñecidos ou con certos superiores.                                                            5 Véxase R. Ninyoles, Idioma y poder social, Madrid, Tecnos, 1972. 22 E tamén ocorre o contrario: no universo castelanfalante das ofici-nas hai individuos que, por coherencia persoal ou sindical, asumen o galego como lingua de relación interpersoal habitual. As actitudes, e a mesma conducta, da maioría castelanfalante con esta minoría galego-fa-lante semellan inversamente proporcionais a como se percibe a asunción do galego neses traballadores: un traballador castelanfalante diante dun compañeiro que fai un uso militante do galego rexeitará entrar nun xogo lingüístico que o obrigaría a asumi-las connotacións de solidariedade obreira. Nestes casos, no traballador castelanfalante prevalece a afirma-ción do seu status mediante o emprego categórico do castelán. Sen embargo, cando o uso do galego é percibido como un hábito individual, como un uso arredado doutros referentes explícitos de corte militante, o castelanfalante habitual pode chegar a mostrar conductas lingüísticas converxentes, reflectidas no emprego do galego dun xeito natural con ese tipo de interlocutores.  1.3. Na historia da situación sociolingüística da fábrica a presencia do galego nas súas actividades foi asumida como unha reivindicación priori-taria por parte dos axentes sindicais. Tocante a isto, podemos facer dúas consideracións: En primeiro lugar, a actividade dos sindicatos dentro da fábrica vencellou o uso do galego á resolución xeral dos conflictos de clase. Deste xeito, a asunción do galego incardinouse no mantemento consciente e militante dun símbolo -o galego- tinguido de relevancia solidaria in-tragrupal. Esta práctica militante incidiu na evolución de dous procesos diacrónicos complementarios: Dunha banda, favoreceu a naturalidade co galego ó longo da xeo-grafía da fábrica, tanto nos sectores manuais coma naquelas outras áreas ou sectores de actividade potencialmente máis refractarias ó seu emprego (oficinas, trato cos mandos administrativos, etc.). Pero, por outra banda, aquela asunción simbólica atraeu canda si actitudes de rexeitamento en moitos traballadores que xa consumaran o abandono do galego, e polo tanto pouco proclives a comparti-la simbo-loxía solidaria presente no galego. En segundo lugar, a vinculación da reivindicación lingüística coa reivindicación de clase presentaba un problema empírico evidente: cando a combatividade social tende a diminuír, igualmente tenderán a decre-ce-las posibilidades de reivindicación lingüística, quedando así o galego nunha situación sempre fluctuante, e pregada á variación cíclica da vita-lidade social militante. 23 Sen embargo, e a pesar das consideracións anteriores, o galego no ámbito laboral de Citröen variou considerablemente de status, valoración e certa extensión nos últimos anos. Xa que a reivindicación militante do galego xerou correntes de rexeitamento entre aqueles que non compartían a súa expresividade, e a pesar de que a súa asunción quedou inmersa no devir das reivindicacións de clase, é hoxe perceptible na fábrica un clima de tolerancia e normali-dade con respecto ó emprego do idioma ben diferente do que se vivía hai poucos anos atrás. O labor dos axentes sociais na fábrica, aínda que importante, non foi quizais tan efectivo como si resultou, e aínda resulta, a acción indivi-dual, voluntarista e sempre inconsciente dun bo número de traballadores que, compartindo a expresividade e identidade vencellada ó galego, levan anos exercendo nel diariamente como hábito individual. E isto, en conexión co que está a acontecer no resto da sociedade galega nos últimos anos, permite ir xerando un achegamento desdrama-tizado ó galego lonxe das connotacións ruralizadoras e estigmatizantes coas que era asociado nun pasado recente. Este devir sincrónico é hoxe perceptible alomenos nas actitudes xerais dos traballadores deste centro de traballo. Tendo en conta estes datos, e contando cos esforzos que hoxe se están a desenvolver en certos ámbitos laborais e en determinadas activi-dades vencelladas ó mundo do traballo (plans parciais de normalización en eidos administrativos, sinatura de convenios laborais onde se recollen os dereitos lingüísticos dos traballadores, campañas de sensibilización dos clientes cara ó emprego do galego, etc.), podemos supoñer que a po-tencialidade expresiva que latexa no galego pode ser fortemente revitali-zada cun soporte institucional decidido, incidindo neste tipo de paráme-tros que acabamos de comentar. 

A lingua galega nas actividades laborais do sector secundario: do hábito adquirido á interacción social

https://publicacionsperiodicas.academia.gal/index.php/Cadernos/article/download/557/558

A lingua galega nas actividades laborais do sector secundario: do hábito adquirido á interacción social

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Publicacións periódicas da Real Academia Galega