Karel Davids

BMGN - Low Countries Historical Review

Directory of Open Access Journals

bmgn - Low Countries Historical Review | Volume 133 (2018) | review 66
Published by Royal Netherlands Historical Society | knhg
Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License
doi: 10.18352/bmgn-lchr.10573 | www.bmgn-lchr.nl | e-issn 2211-2898 | print issn 0165-0505
Robert Halleux, Jan Vandersmissen en Philippe Tomsin (eds.), Histoire des techniques en Belgique. 
La période préindustrielle / Geschiedenis van de techniek in België. De pre-industriële periode, 3 delen 
(Liège: Les éditions de la Province de Liège, 2015, 1042 pp., isbn 978 23 9010 001 0). 
Dit is een prachtig, ouderwets boek. Het beoogt niets meer en niets minder te 
zijn dan een ‘erudiet naslagwerk’ van de techniekgeschiedenis in België vanaf 
de Oudheid tot het midden van de achttiende eeuw (8). De publicatie is het 
resultaat van een initiatief van de federale Minister van Wetenschapsbeleid uit 
1993 om een ‘omvangrijk werk’ tot stand te brengen dat de hele ontwikkeling 
van wetenschap en techniek in België zou beschrijven. De delen over de 
wetenschapsgeschiedenis verschenen in 1998 en 2001. Dat het eerste deel van 
de techniekgeschiedenis pas nu ter tafel ligt, heeft – zoals hoofdredacteur 
Robert Halleux in het voorwoord uitlegt – verschillende oorzaken, 
waaronder het stopzetten van subsidies en het afhaken van auteurs. Het is 
een buitengewone prestatie dat Halleux en zijn medewerkers van het Centre 
d’Histoire des Sciences et des Techniques van de Universiteit van Luik het 
project desondanks weer vlot getrokken hebben.
Bewondering past ook voor de enorme hoeveelheid informatie die 
in dit werk is verzameld. In drieëndertig hoofdstukken, geschreven door 
bijna evenveel auteurs, wordt een breed overzicht van de lange termijn 
ontwikkeling op vele terreinen van techniek gegeven. De hoofdstukken 
zijn in zeven secties gegroepeerd: contexten, energiebronnen, landbouw 
en voeding, materialen, bouwtechnieken, communicatie en grafische 
technieken. De auteurs, merendeels verbonden aan instellingen in Wallonië, 
zijn duidelijk experts op hun vakgebied. Werktuigen, werkwijzen en 
materialen worden gedetailleerd en met veel aandacht voor variaties naar 
tijd en plaats beschreven. Figuren, kaartjes en afbeeldingen in kleur en in 
zwart-wit ondersteunen op een functionele manier de tekst – veel meer dan de 
bescheiden formulering ‘strikt noodzakelijke illustraties’, die Halleux in zijn 
inleiding gebruikt, suggereert. De kleurenafbeeldingen zijn vaak verbluffend 
mooi. Elk hoofdstuk is van een min of meer uitvoerige literatuurlijst 
voorzien. Wie wil weten hoe trekdieren werden ingespannen, hoe dakpannen 
werden gebakken, hoe met vuurwapens werd gejaagd, hoe voedsel werd 
bereid, hoe glas-in-lood werd vervaardigd, hoe een huis werd gebouwd of 
hoe manuscripten werden gemaakt, komt in dit werk volop aan zijn of haar 
trekken. De Histoire des techniques en Belgique is een monument van eruditie.
Ook in een ander opzicht mag dit boek een monument worden 
genoemd. Het is representatief voor de manier waarop techniekgeschiedenis 
lang geleden werd beoefend. Vernieuwingen in het vakgebied sinds de 
jaren zeventig en tachtig hebben in dit werk nauwelijks hun sporen 
nagelaten. De inbedding in de internationale historiografie (afgezien 
van verwijzingen naar een aantal werken uit Frankrijk en Duitsland) is 
mager en vergelijkingen met ontwikkelingen in omringende landen, zoals 
Nederland of Engeland, ontbreken zo goed als geheel. Een ‘contextuele’ 
benadering van techniekgeschiedenis, zoals die onder meer in de Verenigde 
Staten, Scandinavië en Nederland is ontwikkeld, ontbreekt nagenoeg. De 
twee hoofdstukken over ‘contexten’ (23-60) beperken zich in feite tot een 
schetsmatig overzicht van de maatschappelijke verhoudingen en een inleiding 
tot het bronnenmateriaal; literatuur van na 1995 wordt hierbij vrijwel 
niet genoemd. In de overige hoofdstukken van het boek blijft de sociale, 
economische, culturele en politieke context van technische ontwikkeling 
bijna compleet buiten beschouwing. Een samenhangende visie op de 
techniekgeschiedenis van België in de pre-industriële periode komt uit het 
boek niet naar voren. Het is een verzamelwerk van deelstudies geworden.
De verzameling maakt bovendien een wat willekeurige indruk. 
De selectie van de onderwerpen van de hoofdstukken en de verhoudingen 
tussen de hoofdstukken, lijken meer door de aanwezige expertise van de 
deelnemende auteurs bepaald dan door het belang in de economische en 
sociale geschiedenis van de Zuidelijke Nederlanden, of een ander inhoudelijk 
criterium. Waarom worden bijvoorbeeld honderdtachtig bladzijden gewijd 
aan de glasfabricage, dertig aan de kookkunst en dertig aan de jacht, tegen 
slechts veertien pagina’s aan de landbouw en twee aan de turfwinning, 
terwijl de bierbrouwerij, de linnenweverij, de katoendrukkerij, de 
diamantverwerking en de suikerraffinage niet eens in het stuk voorkomen ? 
In de inleiding staat alleen vermeld dat niet alle toegezegde bijdragen zijn 
ingeleverd, maar wordt niets verteld over de selectiecriteria van onderwerpen 
of over de werving van auteurs. Zouden voor bepaalde thema’s niet zeer 
deskundige auteurs te vinden zijn geweest aan bijvoorbeeld de universiteiten 
van Gent en Antwerpen en de Vrije Universiteit Brussel ? Daar is in de 
afgelopen jaren veel onderzoek gedaan dat voor de techniekgeschiedenis van 
België in de pre-industriële tijd relevant is.
Deze Histoire des techniques en Belgique is dus een prachtwerk, maar 
met het patina van een andere tijd. Of het boek echt als een ‘naslagwerk’ zal 
fungeren, weet ik niet. Want helaas ontbreekt een register. 
Karel Davids, Vrije Universiteit Amsterdam


Robert Halleux, Jan Vandersmissen en Philippe Tomsin (eds.), Histoire des techniques en Belgique. La période préindustrielle / Geschiedenis van de techniek in België. De pre-industriële periode

https://ojstest.minions.amsterdam/article/download/6814/7266

Robert Halleux, Jan Vandersmissen en Philippe Tomsin (eds.), Histoire des techniques en Belgique. La période préindustrielle / Geschiedenis van de techniek in België. De pre-industriële periode

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Directory of Open Access Journals