NEDERLAND EN DIE AFRIKANER: GESPREK OOR APARTHEID. DIE PAGINARUIL TUSSEN TROUWEN DIE BURGER, 1963-1964 - Dr. HO Terblanche (Navorsingspublikasie C30, 1998, Universiteit Port Elizabeth). ISBN 0869887106 (238 pp)

van Eeden, Elize S

English

KovsieJournals - University of the Free State (UFS)

RESENSIE ( deur Elize S van Eeden) NEDERLAND EN DIE AFRIKANER: GESPREK OOR APARTHEID. DIE PAGINARUIL TUSSEN TROUWEN DIE BURGER, 1963-1964- Dr. HO Terblanche (Navorsingspublikasie C30, 1998, Universiteit Port Elizabeth). ISBN 0869887106 (238 pp). Hierdie publikasie deur historikus dr. Otto Terblanche is hoofsaaklik daarop gerig om verhoudinge tussen Suid-Afrika en Nederland in die vroeg-sestigerjare uit te Jig. Verhoudinge daarvoor en daarna is, hoewel oosigtelik voorgehou, verhelderend. Die skrywer neem die leser op 'n goed-geordende historiese reis deur menings pro- en anti-apartheid. Dit is veral die bladsyruil-ooreenkoms tussen die Nederlandse koerant Trouw en die Suid-Afrikaanse koerant Die Burger waaraan_ aandag gegee word. Die publikasie vervat vyf hoofstukke, met 'n Voorwoord en Addendum geskryf deur PJ Cillie ( oud-redakteur vau Die Burger). Skrywer Riana Scheepers het 'n slotwoord geskryf, getiteld "'n Tuiskoms", waarin sy onder meer 'n kort perspektief gee op haar tuiste, Suid-Afrika, en die bevrydende gedagte om ook te mag tuis wees in die Lae Lande. In Hoofstuk Een getiteld "Sporadiese kontak, 1960-1963" val die klem op kritiese dialoog, gevolg deur die verwydering t_ussen Suid-Afrika en Nederland. Perspektiewe van 'n aantal persone oor die aard van hierdie dialoog is voorge-hou. 'n Periode van joernalistieke verbintenis tussen Die Burger en Nederland se Trouw het in 1963 gevolg: Die Burger, as opinie-vormende hoeksteen van Nasionale Party-denke in Suid-Afrika en Trouw, as aanvanklik 'n ondergrondse geheime versetblad wat gedurende die Tweede Wereldoorlog in Nederland begin is. Om die sporadiese kontak tussen Suid-Afrika en Nederland verder te beklemtoon, het die skrywer ook toeligting verskaf oor die posisie van en stand-punte oor Apartheid van die Nederlandse Zuid-Afrikaanse Vereeniging (1881 gestig) en die Nederlandse Zuid-Afrikaanse Werkgemeenskap (1963 gestig). 189 .. .. .. .. I I: I' ,. " .. .. I• 1: .. " Die Burger en Trouw se dialoogvoering is in Hoofstuk Twee bespreek onder die titel "Die eerste bladsyeruil, 1963." Struikelblokke moes oorkom word, onder meer taal- en kulturcle beskouinge wat elke koerant eers van die antler moes begryp en bcmeester, sowel as die organisasieproses om die bladsyeruil moontlik te maak. Ook die verwagtinge en insiggewende internasionale reaksie op die bladsyeruildag, 13 Desember 1963, val op. Trouw se bladsyeruil is oor die bree boeg geetiketeer as standpunte vanuit 'n dominerend religieusc en morele vertrekpunt. Die Burger, daarteenoor, het op 'n potpourri van lemas gekonsentreer, naamlik die volk-gedagte, uniekbede aan die Suid-Afrikaansc samelewing en die onsekere voorbeeld wat die res van Afrika stel. Openheid is dcurentyd deur beide koerante beklemtoon. Trouw se opregtheid in die verband is opvallend - ook hulle kritiek was minder venynig en voorskriftelik. Op p. 76 is die skrywer vir die eerste keer opvallend uitgesproke. Hy skroom nie om Die Burger (by name sy redakteur) te kritiseer oor die wyse waarop dr. Klatter se opinie in Trouw se bladsyeruil gei'nterpreteer is nie. Beide koerante se bladsyeruil-inhoud bet oor die algemeen insiggewende positiewe sowcl as negatiewe reaksics van lesers, meningsvormers en die media ontlok. Die oorwoe mening dat Trouw 'n "religieus prekerige mentaliteit" geopenbaar bet teenoor Die Burger se totalc ontvlugting daarvan is betekenisvol. Dit is, lcrloops, verbasend om nie eers een bronneverwysing van akademici van die Potchefstroomsc Universiteit vir Christelike Hoer Onderwys op te merk nie, gesien in die Jig daarvan dat kritiek uitgespreek is oor die gebrek aan 'n funda-mentele benadering wat op die Christelik-prinsipiele gerig is. In Hoofstuk Drie se bespreking, getiteld "Apartheid bly 'n stnrikelblok, 1964" word aandag gegee aan die uitslag van die Revonia-verhoor en Die Burger en Trouw se meningsverskille daaroor. Cillie se uitgebreide reis na Nederland gednrende September-Oktober die jaar is ook toegelig. Sy indrukke en kor-respondensie op hoe vlak is bcskou as baanbrekerswerk in die paging om verwaarloosde en vervrecmde verhondinge tussen die lande le omvorm/omskep tot iets meer blywends. Drr. Hilgard Muller and JJ (Buks) Fouche se bydraes as verteenwoordigend van die Suid-Afrikaanse regering se perspektief om dialoog te bevorder, is ook deur die skrywer aangeroer. In Nederland is ook inisiatiewe geneem om verdere dialoog tussen die lande te bevorder (vergelyk byvoorbeeld die NZA V-simposium en die onsnksesvolle De Gaay Fortman-missie ). 190 Hoofstuk Vier is gewy aan "Die Tweede bladsyeruil, 1964" - 'n maand na Cillie se terugkeer uit Nederland soos in Hoofstuk Drie toegelig. Die impak daarvan op meningsvormers, hooggeplaastes, akademici en die res van die leserskorps was insiggewend, dog minder beduidend as die eerste bladsyruil-poging. Trouw se redakteur, Bruins Slot, en Die Burger se redakteur het in hierdie tweede ronde kennelik met hulle idees die gesprekpodium gedomineer. Bruins Slot was baie beslis oor die noodsaaklikheid van dialoog en begrip tussen volkere terwyl Cillie se standpunte gerig is op die vryheid van 'n volk (in Afrika). Die wyse waarop die Suid-Afrikaanse regering dit wou bereik, is onderskryf -inderdaad .twee brille waardeur dieselfde saak - apartheid - beskou is met oenskynlik geen begeerte om grater insigte te verwerf, te begryp of aan te neem nie. Dit sou eerder op die oog af getipeer kon word as 'n status quo-paging om eie standpunte te verdedig. Daarop volg die laaste hoofstuk, Hoofstuk Vvf. Hierdie hoofstuk het, ewe gepas, die titel "Ontspoorde verhoudinge". In die periode 1965 en daarna is redes gedebatteer waarom die gepoogde dialoog sedert die sestigerjare eerder 'n kreeftegang gegaan het. Dat Die Burger 'n Calvinistiese vertrekpunt in sy standpunte ingeneem het teenoor Trouw as · Humanisties-Christelikgerigte spreekbuis is een van die uitsprake wat gemaak is. Geen onderskeid as sodanig is gemaak van hoe die "Calvinistiese Christen" (aldus Die Burger-ondersteuners) polities clink en hoe die "Humanis-Christen" (via Trouw se politieke sentimente) teen die sestigerjare daar uitgesien het nie, en of die een benadering as sodan.ig meer aanvaarbaar is as die ander me. Teen die agtergrond van bilaterale gesprekke is dikwels 'n geslotenheid geopenbaar. Die skrywer wys dit pertinent met talle voorbeelde uit. Daarop volg 'n bespreking van die weiering van visums na Suid-Afrika aan Trouw se Van Kaam (die inisieerder agter die eerste bladsyeruiling) en redakteur Bruins Slot. In die Jig daarvan kan daar maar net gewonder word in welke mate hierdie georkestreerde gesprekke van blywende beteken.is was en of dit hoegenaamd opbouende "resultate" opgelewer het. (Van Kaam is we! positief oor die uitwerking daarvan.) As 'n laaste bespreking in hierdie hoofstuk verskaf Terblanche 'n stewige oorsig van die dialoogstatus tussen Nederland en Suid-Afrika in die dekades sewentig en daarna. Die historiese waarde van Terblanche se publikasie is veral te vind in die multiperspektiwiese benadering wat gevolg is rakende elke faset van die periode onder bespreking. Inhoudelik is baie detail voorgehou en die skrywer verlaat horn feitlik deurlopend in die publikasie op direkte aanhallngs - dus al die rolspelers aan die woord' - met die skrywer as't ware as fasiliteerder van die 191 .. I• I~ •• I' .. •• ,." ,, ,, inhoud in 'n tipies Rankeaanse sin van die woord. Min van die skrywer se idees of opinies is gevolglik aan die orde, hoewel ook nie totaal afwesig nie. Struktureel is die inhoud baie bevredigend benader en lesersvriendelik . Soos met die meeste publikasics die geval is, het Terblanche se publikasie 'n paar spreekwoordelike "jakkalsies in die wingerd" opgelewer. Op p. 23 word die Nasionale Party se stigting aangcdui as 1915, terwyl die meeste bronne dit eens is dat die datum 1914 behoort te wees. Die hoofstuktitels van veral die eerste twee hoofstukke korrcleer nie altyd met die inhoud nie. In die meeste gevalle word'een en meer jare se geskicdcnis aan die orde gestel net as 1963 of net 1964, ens. Daarby is daar soms sprakc van eensydighed en 'n tekort aan endnootverwysings (vgl.byvoorbeeld p. 27, laaste paragraaf). Sommige teksdele kom herhalend voor (vgl. byvoorbeeld pp. 36-7 in afdeling 1.6 teenoor afdeling 3.6 op pp. 130-1 waar dieselfde aangelecntheid bespreek is). Kruisverwysings sou dalk wenslik gewees bet. Op 'n meer inhoudelike vlak is daar vrae wat in die lug bly hang. 'n Mens kan byvoorbeeld net wonder hoe die Transvaler (wat nie wou meedoen nie) gereageer het op die afloop van die eerste bladsyeruiling tussen Trouw en Die Burger. Hnlle sieninge oor antler sake daarna is wel in geen onduidelike terme nic bespreek. Dit geld tewens ook vir die internasionale publiek wat baie gaande was oor die uitruilingsgedagte, maar wie se reaksie nie opgevolg is nie. Ongeag hierdie enkele beperkinge is die publikasie Nederland en die Afrikaner indcrdaad baic insiggewende leesstof - vir onder andere die historikus en vir die dosent van Geskiedenis wat navorsingsdata verwelkom, waarin 'n sensitiwiteit vir 'n diversiteit van perspektiewe bestaan. Die temas apartheid en dialoog, veral met een van Suid-Afrika se Europese skakels, Nederland, is altyd van waarde en steeds hoogs kontroversieel. Dit is veral bemoedigend om te wect ydat Suid-Afrika in dr. Terblanche weer 'n kundige bet wat in Suid-Afrika se verhoudinge met Nederland spesialiseer . 192 

Resensie

https://journals.ufs.ac.za/index.php/jch/article/download/4126/3708

Resensie

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

KovsieJournals - University of the Free State (UFS)