Şükrullah el-Amasyavî’nin Kitâbu Behçeti’t-Tevârîh’inin Mustafa el-Fârisî çevirisinin (Beyazıd Kütüphanesi, Veliyüddin Efendi, 2342-2343 numaralı nüsha) 361a-390b varakları arasını kapsayan tez çalışmamızda “Kaynân b. Enûş b. Şit b. Âdem zamanından Resûlullah zamanına kadar gelen meşhur İran padişahlarının yaşamları, hükümdarlık dönemlerinde yaşanan olaylar ile İran’da egemenlik sürmüş Keyler ve Eşkânîler kavimleri anlatılmaktadır. Çalışmamız geneli itibariyle giriş, metin, metnin Türkiye Türkçesine aktarımı, dil incelemesi ve dizin kısımlarından oluşmaktadır.
Giriş bölümünde metnimiz bir tarih eseri olduğundan Osmanlı öncesi ve Osmanlı hükümdarlarından Fatih’e kadar geçen süreçte Anadolu’da tarih yazıcılığının durumuna, gelişimine, bu alanda eser veren müellif ve eserlerine kısaca değinilmiştir. Daha sonra eserin yazılışı, içeriği, bölümleri, dil ve üslup özellikleri, nüshaları, tarihi ve kültürel önemi incelenmiştir. Sonraki kısımda ise müellifin yaşamı, ailesi, eğitim durumu, siyasi ve ilmi kişiliği ile diğer eserlerine değinilmiştir. Ayrıca tez konusu olan eserin müstensihi olan Mustafa el-Fârisî’nin Şükrullah’tan kopya ettiği “Mahbûbu’l-Kulûbi’l-‘Ârifîn”e de değinilmiştir.
Metnin Türkiye Türkçesine çevirisi yapılırken başlıklar metnin aslına sadık kalınarak hazırlanmıştır. Her başlık bir İran hükümdarına ait olacak şekilde düzenlenmiştir. Dil incelemesi bölümünde eserimiz Eski Anadolu Türkçesinin ve eserin kopya edildiği XV. yüzyılın dil özelliklerini gösterdiğinden öncelikle bu dönemlerin dil özelliklerine değinilmiştir. Daha sonra bu özelliklerin metnimizdeki kullanımları karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. Metnimizin dil incelemesi bölümünün esas konusunu zarf-fiil şekilleri oluşturduğundan öncelikle zarf-fiil kavramına, zarf-fiillerin özelliklerine, eserin yazıldığı dönemde sıklıkla kullanılan zarf-fiil şekillerine değinilmiştir. Bu bölümde son olarak metnimizde geçen tüm zarf-fiil şekli almış kelimeler belirlenerek morfolojik ve anlamsal açıdan tasnif edilmiştir. Tez çalışmasının metin bölümünde transkripsiyon harfleri kullanılarak metnimiz çeviri yazıya aktarılmıştır. Nüshanın her bir varağında on beş satır bulunmaktadır. Varak numaraları daha belirgin olması amacıyla koyu puntolarla yazılmıştır.
Dizin ve sözlük bölümünde ayet ile beyitler dışında metindeki tüm kelimeler ele alınmıştır. Kişi adları, yer adları ve Arapça ifadelerin ayrı ayrı başlıklar altında sözlükleri oluşturulmuştur. Çalışmanın sonuna tez konusunu oluşturan varakların tıpkıbasımı ve kaynakça bölümü de eklenmiştir.
SUMMARY
In our thesis study Kitâbu Behçeti’t-Tevârîh, pages 361a-390b, that is translated by Mustafa el-Fârisî (Beyazıd Library, Veliyüddin Efendi, version no.2342-2343) Şükrullah el-Amasyavî, the author, recounts lives of renowned Iranian monarchs from “Kaynân b. Enûş b. Şit b. Adam” to the time of the Prophet Mohammed and the events experienced in their monarchies as well as the tribes named the Keys and Eşkanies who prevailed in Iran. Our study, in general sense, is composed of introduction, text, transfering the text into Turkey’s Turkish, language examination and index.
As the text is a work regarding history, in introduction we briefly deal with the historiography in Anatolia in preottoman time and the process until the time of Mehmed the Conqueror, Ottoman sultan, as well as the authors produced Works in history and their Works. Later we examined the contents, chapters, language and style characteristics, versions and the historical and cultural importance of the work. Furthermore we also deal with the life of the author, his family, his educational backdrop, his political and scientific personality and his other Works. On the other hand, we also deal with the “Mahbûbu’l-Kulûbi’l-‘Ârifîn”, which is copied by Mustafa el-Fârisî from Şükrullah.
The headings of the work have been prepared by remaining faitful to the original of the work when it is translated into Turkey’s Turkish. Every heading is related to an Iranian monarch. In the section of language examination we deal with the characteristics of language in XV. Century and XVI century in which the work is copied. Later, those characteristics have been examined comparing with the futures in the text. As the main topic of the language examination forms the language examination chapter, we deal with primarily concept of gerund, features of the gerunds and frequently used gerund in the time of the work. Last but not least, we defined the words which take on gerund forms in the text and classified them morphologically and semanticly.
In the text section of the thesis work we used transcription letters and transferred the text into the transcription. There are fifteen lines in every folio of the version. Folio numbers is written in bold to make them pronounced.
All words in the text except verses and couplets are taken into the Index and Glossary section. Personal names, place names and the Arabic expressions are found in the Glossary under the seperate headings. The facsimile of the folios and bibliography are added to the last chapter
