Przedmiotem niniejszego artykułu jest poszukiwanie zmiennych środowiskowych, mających istotny wpływ na uczenie się uczniów. Autorka prezentuje fragmenty swoich badań, gdzie przedstawia opinię uczniów na temat istotności wyodrębnionych osi społecznych w szkole oraz identyfikuje obiecujące zależności pomiędzy zmiennymi, otwierające możliwości dalszej eksploracji jakościowej. Analiza wykazała, że uczniowie lubiący szkołę chętnie angażują się w życie klasy i szkoły oraz są aktywni w swoim środowisku. Zależności te zostały zweryfikowane jako istotne statystycznie.The main goal of this chapter is to explore and identify social variables that impact a students’s learning. The Author presents a piece of own research about student’s opinions of significance defined social axes and identifies promising correlations between variables that could be qualitatively explored. The data analysis indicates that students that like school are willing to be involved in the classroom and school and they are active in their social context as well. These correlations find out as statistical significant

Trzópek-Paszkiewicz, Joanna

Polish

Jagiellonian Univeristy Repository

47  Znaczenie kontekstu społecznego w procesie uczenia się uczniów – obszary poszukiwań ROZDZIAŁ 4 Znaczenie kontekstu społecznego w procesie uczenia się uczniów – obszary poszukiwań   Joanna Trzópek-Paszkiewicz1   Abstrakt Przedmiotem niniejszego artykułu jest poszukiwanie zmiennych środowiskowych, mają-cych istotny wpływ na uczenie się uczniów. Autorka prezentuje fragmenty swoich badań, gdzie przedstawia opinię uczniów na temat istotności wyodrębnionych osi społecznych w szkole oraz identyfikuje obiecujące zależności pomiędzy zmiennymi, otwierające możliwości dalszej eks-ploracji jakościowej. Analiza wykazała, że uczniowie lubiący szkołę chętnie angażują się w życie klasy i szkoły oraz są aktywni w swoim środowisku. Zależności te zostały zweryfiko-wane jako istotne statystycznie. Słowa kluczowe: przywództwo edukacyjne, kontekst społeczny, osie społeczne  The significance of social context for student’s learning process  – the areas of exploration Abstract The main goal of this chapter is to explore and identify social variables that impact a stu-dents’s learning. The Author presents a piece of own research about student’s opinions of sig-nificance defined social axes and identifies promising correlations between variables that could be qualitatively explored. The data analysis indicates that students that like school are willing to be involved in the classroom and school and they are active in their social context as well. These correlations find out as statistical significant. Keywords: educational leadership, social context, social axes                                                  1 mgr Joanna Trzópek-Paszkiewicz – doktorantka w dziedzinie nauk humanistycznych, Wydział Zarządzania i Komunikacji Społecznej, Instytut Spraw Publicznych Uniwersytetu Jagiellońskiego. 48   Doskonalenie procesów edukacyjnych – obszary i narzędzia Wprowadzenie Współczesna orientacja na wyniki oraz mierzalne aspekty jakościowego procesu uczenia się powodują ograniczanie nauczania do poziomu klasy i szko-ły w oderwaniu od kontekstu społecznego, w którym uczniowie funkcjonują i z którego wchodzą do systemu edukacji. Niniejszy artykuł jest wynikiem szer-szych poszukiwań zmiennych społecznych, mających znaczący wpływ na ucze-nie się uczniów w szkole. W opinii autorki kluczowym zagadnieniem i ważnym zadaniem dla przywództwa edukacyjnego jest włączanie do procesu uczenia się kontekstu społecznego, bo tylko w kontekście społecznym uczniowie są w stanie dostrzec wartość edukacji. Wyniki badań są obiecujące i  na tym eta-pie koncentrują się na poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie o to, czy ucznio-wie, których kontekst społeczny jest uwzględniany w szkole, czują się bardziej sprawczymi i lubią swoją szkołę. Zaprezentowane zostaną istotne statystycznie zależności powiązane z faktem lubienia szkoły przez uczniów. Założenia teoretyczne Obecny w społeczeństwie neoliberalizm spowodował zwrot uczenia się uczniów i nauczania w kierunku mierzalnych efektów, które można policzyć iporównać. Taka izolacja trwa od czasów Kartezjusza. Według kanadyjskiego filozofa Charlesa Taylora możemy mówić o izolacji jednostki od niej samej, innych ludzi i środowiska (Tylor, 2012; Wiatr, 2015). Indywidualizm zastąpił wspólnotowość, czego konsekwencją jest oderwanie szkoły od kontekstu spo-łecznego uczniów.  Kontekst społeczny jest szczególnie istotny w przypadku uczniów, gdyż badania edukacyjne dotyczące tej grupy muszą zawsze być prowadzone z uwzględnieniem kontekstu społecznego (Schaffer, 2005). Dzięki psycholo-gom poznawczym wiemy, że to w kontekście społecznym weryfikujemy war-tość rzeczy i zjawisk – lepiej postrzegamy te, które są społecznie pożądane i cenione (Bruner, 1973). Warto przy tej okazji zadać sobie pytanie o wartość edukacji w społeczeństwie. Czy edukacja, rozumiana na poziomie szkoły pod-stawowej i gimnazjum jako wiedza szkolna, ma dla uczniów jakąś wartość? Czy uważają ją za przydatną i użyteczną w życiu? Udzielenie odpowiedzi na te pytania prowadzi do tego, że nie możemy ignorować kontekstu społecznego i nie uwzględniać go w planowaniu i realizacji procesów edukacyjnych. 49  Znaczenie kontekstu społecznego w procesie uczenia się uczniów – obszary poszukiwań Lew Siemionowicz Wygotski i Rudolph H. Schaffer środowisko społeczne nazywają „kontekstem”. Kontekst „jest tworem wielowarstwowym: zaznaczają się tu wpływy historii, polityki, ekonomii, techniki, literatury. Kontekst jest nieodłączną częścią środowiska społecznego, do którego należy dziecko. Spe-cyficznym kontekstem jest środowisko klasy szkolnej” (Filipiak, 2011, s. 58). Na podstawie analizy literatury autorka wyodrębniła pięć obszarów, które wydają się wspólne dla badaczy zwracających uwagę na problem kontekstu i środowiska społecznego. Należą do nich: dom (rodzina), sąsiedztwo, grupa znajomych poza szkołą, instytucje poza szkołą, zwyczaje (tradycje).  Pojęcie rodziny w pedagogice społecznej ma szczególne znaczenie, jako najbliższe otoczenie człowieka i zarazem pierwszy obszar jego socjalizacji i rozwoju. Rodzina odgrywa kluczową rolę w procesie wychowawczym czło-wieka. „To właśnie rodzina wprowadza dziecko w świat więzi społecznych, uczy nawiązywania bliskich kontaktów, przekazuje podstawowe wiadomości, dotyczące świata społecznego, wreszcie stanowi rodzaj łącznika pomiędzy dzieckiem a światem dorosłych (…) rodziny” (Czarnecki, 2012, s. 407).  Sąsiedztwo zostało opisane jako niższa forma społeczności lokalnej, czyli egzosystem. Magdalena Czub w książce Diagnoza funkcjonowania społeczno-emocjonalnego dziecka w wieku od 1,5 do 5,5 lat pisze o modelu ekologiczno-transakcyjnym, który umożliwia analizę czynników wewnętrznych i zewnętrz-nych, mających wpływ na rozwój jednostki we wczesnym dzieciństwie. Jako czynniki zewnętrzne wskazuje „mikrosystem (czynniki związane z rodziną dziecka), egzosystem (czynniki związane z najbliższym środowiskiem społecz-nym, w którym żyje rodzina) oraz makrosystem (czynniki związane z war-tościami narodowymi i kulturowymi)” (Czub, 2010, s. 27).  Odwołanie do zwyczajów i tradycji panujących w domu stanowi w rozu-mieniu Czub makrosystem. Pisze ona o sieci wsparcia lokalnego, gdzie obok szkoły lokuje się instytucje pomocy społecznej, świetlice środowiskowe, orga-nizacje pozarządowe, dostęp do zajęć dodatkowych i wspierających dziecko oraz opiekę zdrowotną (Czub, 2010, s. 32). W opisywanych w niniejszym artykule badaniach wyodrębnienie z sąsiedz-twa grupy koleżeńskiej miało na celu zbadanie, czy szkolne grupy koleżeńskie są rozłączne z grupami koleżeńskimi, tworzonymi w środowisku ucznia.  Część badaczy wskazuje także na inne aspekty, które należy wziąć pod uwagę analizując kontekst społeczny, takie jak: reformy, służba zdrowia, spra-wy lokalne i globalne. Trevor Male i Ioanna Palaiologou wskazując na osie 50   Doskonalenie procesów edukacyjnych – obszary i narzędzia społeczne poza szkołą, które powinny być brane pod uwagę, mówią o „ekologii społeczności” (ang. the ecology of the community) lub „ekosystemie społeczno-ści” (Male, Palaiologou, 2013, s. 19). Opis badań Celem niniejszej pracy jest prezentacja częściowych wyników badań przeprowadzonych w okresie maj-czerwiec 2018 r. w trzech miejscowościach województwa małopolskiego (wieś – Dobra (n = 91), miasto do 25 tys. miesz-kańców – Mszana Dolna (n = 65) oraz miasto powyżej 100 tys. Mieszkańców  – Kraków (n = 78)). W badaniu ankietowym wzięło udział 235 uczniów (n = 235), w tym 122 kobiety i 11 mężczyzn. Respondenci to uczniowie klas 7 oraz II gimnazjalnych. Celem badania była eksploracja pojęcia kontekstu społeczne-go oraz identyfikacja osi społecznych poza szkołą, które przyczyniają się do wzmocnienia procesu uczenia się i rozwoju uczniów.  Kontekst społeczny został podzielony na pięć obszarów: dom, sąsiedztwo, grupa koleżeńska, zwyczaje (tradycje) oraz sposób spędzania czasu wolnego po szkole. Autorka zadała uczniom następujące pytania: 1. Czy w Twojej opinii w Twojej szkole jest ważne to, co dzieje się u Cie-bie w domu? 2. Czy w Twojej opinii w Twojej szkole jest ważne to, co dzieje się u Cie-bie w sąsiedztwie/wspólnocie lokalnej? 3. Czy w Twojej opinii w Twojej szkole jest ważne to, co dzieje się u Cie-bie i Twojej paczki znajomych? 4. Czy w Twojej opinii w Twojej szkole jest ważne to, w jakich instytu-cjach spędzasz czas po szkole? 5. Czy w Twojej opinii w Twojej szkole są ważne zwyczaje/tradycje panu-jące w Twoim domu? 6. Czy miejsce zamieszkania wpływa na ocenę istotności wyodrębnionych osi społecznych (dom, sąsiedztwo, grupa koleżeńska, zwyczaje/tradycje oraz sposób spędzania czasu wolnego po szkole)? 7. Czy opinia uczniów o tym, że zajęcia szkolne są interesujące, wpływa na ich zaangażowanie w życie szkoły? 8. Czy zaangażowanie w życie szkoły wpływa na aktywność uczniów w środowisku? 9. Czy opinia, że wiedza szkolna jest nieprzydatna w życiu, wpływa na przeświadczenie, że w życiu mogę być kim chcę? 51  Znaczenie kontekstu społecznego w procesie uczenia się uczniów – obszary poszukiwań Uczniowie na każde z pytań mogli udzielić odpowiedzi: tak (1), raczej tak (2), nie (3), raczej nie (4). Wyniki Przeprowadzone badania wykazały, że w opinii uczniów ich kontekst spo-łeczny nie jest ważny w szkole. Poniższy wykres przedstawia uśrednione wyni-ki dla każdej z trzech grup badania (wieś, miasto do 25 tys. mieszkańców, mia-sto powyżej 100 tys. mieszkańców). Jak można zauważyć, zakres średnich zmierza w kierunku odpowiedzi 3 (nie) i 4 (raczej nie). Analizując poniższy wykres, widzimy, że rozbieżność średnich w ramach danego pytania nie jest duża. Średnie różnią się pomiędzy pytaniami, można więc wysunąć wniosek, że najmniej istotny w szkole jest obszar sąsiedztwa oraz to, w jaki sposób i w ja-kich instytucjach uczniowie spędzają czas po szkole.  Wykres 1. Opinia uczniów na temat istotności kontekstu społecznego w szkole – średnia arytmetyczna dla poszczególnych osi  Po poddaniu każdego z pytań bardziej szczegółowej analizie możemy uzy-skać więcej informacji. Z odpowiedzi na pięć pierwszych pytań wynika, że: • 53% uczniów uważa, że w szkole nie jest ważne to, co dzieje się u nich w domu,  52   Doskonalenie procesów edukacyjnych – obszary i narzędzia • 81% ocenia sąsiedztwo jako nieważne w szkole,  • 56% respondentów jest zadania, że w szkole nie nie jest ważne to, co dzieje się u nich i ich grupy rówieśniczej, • 80% uczniów uważa, że w ich szkołach nieistotne jest to, w jakich instytucjach spędzają czas po szkole, • 58% sądzi, że zwyczaje/tradycje panujące w ich domu nie są waż-ne w szkole.  Sąsiedztwo i instytucje, w których uczniowie spędzają czas po szkole, są najmniej ważnymi osiami spośród wszystkich powyżej wyodrębnionych. Wskazane osie są obszarami wymagającymi dalszej eksploracji i identyfikacji zmiennych, których włączenie do procesu nauczania w szkole może wzmocnić uczniów i ich uczenie się. Interesująca wydaje się analiza relacji między stwierdzeniem „Lubię szko-łę” a opinią o użyteczności i przydatności szkolnej wiedzy w życiu. Okazało się, że uczniowie, którzy lubią szkołę (41,7%), uważają, że wiedza szkolna jest użyteczna i przydatna w życiu. Uczniowie, którzy nie lubią szkoły (33,3%), mają przeciwne zdanie (odpowiedź nie). Jeśli do jednoznacznej odpowiedzi „nie” dodamy także „raczej nie”, odsetek ten wzrasta do poziomu 56,8%. Oznacza to, że prawie 57% uczniów, którzy nie lubią szkoły, nie uważa także, że uczą się w niej rzeczy przydatnych i użytecznych w ich życiu. Jak więc sprawić, aby uczniowie lubili miejsce, w którym spędzają przeważającą część dnia w całym okresie dzieciństwa i adolescencji? Analiza korelacji wykazała istnienie związku pomiędzy stwierdzeniami „Lubię szkołę”, „Podczas lekcji czuję się dość dobrze, nawet gdy odpowiadam przy tablicy” (r = 0,57; p < 0,05) oraz „Chętnie angażuję się w różne obowiązki w klasie i szkole” (r = 0,46; p < 0,05). Wynika z tego, że istnieje umiarkowana zależność pomiędzy „lubieniem szkoły” i dobrym w niej samopoczuciem oraz motywacją uczniów do zaangażowania w różne obowiązki klasowe i szkolne. Obie te zależności należy uznać za statystycznie istotne.  W dalszym etapie badań szukano odpowiedzi na następujące pytania: 1. Czy miejsce zamieszkania wpływa na ocenę istotności wyodrębnio-nych osi społecznych (dom, sąsiedztwo, grupa koleżeńska, zwycza-je/tradycje oraz sposób spędzania czasu wolnego po szkole)? 2. Czy opinia uczniów o tym, że zajęcia szkolne są interesujące, wpływa na ich zaangażowanie w życie szkoły? 53  Znaczenie kontekstu społecznego w procesie uczenia się uczniów – obszary poszukiwań 3. Czy zaangażowanie w życie szkoły wpływa na aktywność uczniów w środowisku lokalnym? 4. Czy opinia, że wiedza szkolna jest nieprzydatna w życiu, wpływa na przeświadczenie, że w życiu mogę być kim chcę? W tym celu wykonano test t-Studenta dla prób zależnych (w przypadku obu zmiennych badamy tę samą grupę). Spełniono założenie o normalności rozkła-du dla obu zmiennych. Hipoteza zerowa dla wszystkich pytań dotyczyła zało-żenia o braku wpływu pierwszej zmiennej na drugą, np. hipoteza zerowa dla pytania pierwszego zakładała, że miejsce zamieszkania nie wpływa na ocenę istotności wyodrębnionych osi społecznych. Test t-Studenta wykazał istotność opisanych zależności w kilku przypad-kach (p < 00,5). Oznacza to, że różnice pomiędzy zmiennymi są istotne, a szan-sa na to, że wyniki uzyskano przypadkowo, jest mniejsza niż 5%.  W przypadku pytania pierwszego, tj. czy miejsce zamieszkania wpływa na ocenę istotności wyodrębnionych osi społecznych (dom, sąsiedztwo, grupa ko-leżeńska, zwyczaje/tradycje oraz sposób spędzania czasu wolnego po szkole), hipoteza zerowa, zakładająca brak wpływu, może zostać odrzucona w przypad-ku sąsiedztwa (p = 0,00) oraz sposobu spędzania czasu po szkole (p = 0,01).  Istnieje także istotna statystycznie zależność pomiędzy zaangażowaniem w życie szkoły a aktywnością uczniów w środowisku. Dla tej zależności należy odrzucić hipotezę zerową o braku wpływu z prawdopodobieństwem p = 0,00, co oznacza 0% szans na przypadkowość otrzymanych wyników. Identyfikacja tej zależności pozwala więc stwierdzić, że uczniowie, którzy lubią szkołę, chęt-nie angażują się w obowiązki klasowe i szkolne, a to zaangażowanie ma istotny wpływ na ich aktywność w środowisku. Jest to interesujący wstęp do dalszych badań i eksploracji jakościowej.  Odrzucić hipotezę zerową możemy także w pytaniu czwartym. Opinia uczniów o tym, że wiedza szkolna jest nieprzydatna w życiu, wpływa istotnie na przeświadczenie, że w życiu mogą być kimkolwiek chcą (p = 0,00). Podsumowanie Przeprowadzone badania wykazały, że w opinii uczniów ich kontekst spo-łeczny nie jest ważny w szkole. Sąsiedztwo i instytucje, w których uczniowie spędzają czas po szkole, są najmniej ważnymi osiami spośród wyodrębnio-nych (odpowiednio 81 i 80% uczniów udzieliło takiej odpowiedzi). Wskazane osie są obszarami wymagającymi dalszej eksploracji i identyfikacji zmiennych, 54   Doskonalenie procesów edukacyjnych – obszary i narzędzia których włączenie do procesu nauczania w szkole może wzmocnić uczniów i ich uczenie się. Obiecującym polem analizy jest także identyfikacja korelacji pomiędzy lubieniem szkoły i skłonnością do angażowania w życie klasy i szko-ły. Uzyskane wyniki w sposób bardzo wyraźny przedstawiają związek między lubieniem szkoły a zaangażowaniem uczniów w życie klasy i szkoły oraz ich aktywnością w środowisku. Można więc powiedzieć, że istnieje cała grupa po-wiązań, dla których osią wspólną jest fakt lubienia szkoły. Wciąż otwarte i bu-dzące wiele wątpliwości pozostaje pytanie o to, co sprawia, że uczniowie lubią szkołę, dobrze się w niej odnajdują, czują się włączeni i upodmiotowieni. Uzy-skane wyniki pozwalają sądzić, że obrany kierunek badań jest słuszny, ale wy-maga dalszej eksploracji jakościowej. Bibliografia 1. Bruner J.S., (1973), Beyond the Information Given: Studies in the Psychology of Knowing, W.W. Norton, Incorporated, New York. 2. Czarnecki P., (2012), Pedagogika społeczna. Podstawowe pojęcia i definicje, „Międzynarodowe Studia Humanistyczne. Społeczeństwo i Edukacja” nr 1, s. 389-414. 3. Czub M., (2014), Diagnoza funkcjonowania społeczno-emocjonalnego dziecka w wieku od 1,5 do 5,5 lat, Instytut Badań Edukacyjnych, Warszawa.  4. Filipiak E., (2011), Z Wygotskim i Brunerem w tle. Słownik pojęć kluczowych, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz. 5. Male T., Palaiologou I., (2013), Pedagogical Leadership in the 21st Century: Evidence from the Field, „Educational Management Administration & Lea-dership” vol. 43, iss. 2, s. 214-231.  6. OECD, (2018), The Future of Education and Skills, Education 2030. 7. Schaffer H.R., (2005), Psychologia dziecka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. 8. Tylor Ch., (2012), Źródła podmiotowości. Narodziny tożsamości nowoczesnej, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa. 9. Wiatr M., (2015), Kategoria „środowisko” w badaniach nad rodziną w pol-skiej pedagogice społecznej – tradycja i nowe kierunki, „Pedagogika Społecz-na. Studia i Artykuły” nr 2 (56), s. 101-110.   

The significance of social context for student's learning process : the areas of exploration

https://ruj.uj.edu.pl/xmlui/bitstream/handle/item/268288/trzopek-paszkiewicz_znaczenie_kontekstu_spolecznego_2020.pdf?sequence=1&isAllowed=y

The significance of social context for student's learning process : the areas of exploration

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Jagiellonian Univeristy Repository