Slegs terloops vermeld dr. H. Vedder in sy w erk : „D a s alte Südwest-Afrika” (Berlyn, 1934, bl. 230) die feit d a t die welbekende Rynse sendeling C. Hugo Hahn, wat saam met sy mede-sendeling Johannes Kleinschmidt die eerste sendingstasies in Hereroland gestig het, self deur ’n erkende Hererohoofman, Kahitjene, as hoofman van die plek Barmen, waar hy ’n sendingstasie gestig het, beskou is

Lehmann, F. R.

English

F. R. Lehmann

Directory of Open Access Journals

Koers - Bulletin for Christian Scholarship

Die eerste sendeling as plaaslike hoofmanne in Hereroland*

Koers (E-Journal)

138B ostaande besonderhcde het ons, met dank , ontleen aan  ’n artikel deur dr. J. H. C oetzee, in die jongste nom m er van Die Vcteraan.Prof. L ehm ann het horn baie gewild gem aak by sy studen te en by al die kollegas w at met horn in aan rak in g  gekom  het.Koers voel vereerd om  tans ’n artikel uit die pen van prof. Lehm ann te kan plaas, en bid hom  alle seën toe op sy verdere lewe en arbeid.R E D A K S IE .DIE EERSTE SEN DELIN G E AS PLAASLIKE H O O FM A N N E  INHEREROLAND*Slegs te rloops verm eld dr. H . V edder in sy w erk : „D a s  alte Siidwest- A frika”  (Berlyn, 1934, bl. 230) die feit d a t die w elbekende Rynse sendeling C. H ugo H ahn , w at saam  m et sy m ede-sendeling Johannes K leinschm idt die eerste sendingstasies in H erero land  gestig het, self deur ’n erkende H erero- hoofm an , K ahitjene, as hoofm an van die plek Barm en, w aar hy ’n sending- stasie gestig het, beskou is.M eer brcedvoerig  het vroeër die sendeling Jacob  Irle in sy boek ,,D ie H erero”  (G u terslo h , 1906, bl. 234) oo r hierdie op  die eerste gesig opvallende verskynsel geskryf en daarby  meegedeel d a t die H ere ro ’s die goeie invloed van die sendelinge erken het en ook  bewus daarvan  w as d a t hulle deur die destyds so m agtige „h o o fm a n ”  van die (O orlam s-). H o tten to tte , Jo n k e r A frikaner, na Barm en gestuur was. V erder beweer hy d a t hulle C. H. H ahn  as leier van die hele ondernem ing  beskou het en hom  d aa ro m  ook m et die titel „ o m u k o n a ”  aangedui het. Die rond trekkende hoofm anne, sê hy, het som s m et hulle vee Barm en besoek om  „d ie wit hoo fm an” te groet, w ant hulle he t H ahn  beskou as die hoofm an en eienaar van die plek, en die inw oners as sy onderdane, n ie teenstaande H ahn  se on tkenn ing  en teëstrewe.V olgens Irle het H ahn selfs van die g roo tste  hoofm anne die naam  „O m u n en e” (groter) ontvang , om dat hy to t die ja a r  1872 dieselfde invloed to t heil van die volk uitgeoefen het. Hy voeg daarb y  d a t d it ook  m et die*) F. R u d o lf L eh m an n : ,,D as H aup tlingstum  d er H erero  in Sudw est-A frika. Eine kurze U bersicht iiber die Entw icklung der politischen O rgan isation  und  des heutigen N ationalbew usztseins der H erero” , in „S ocio logus” , Jaarg . 5, bl. 28-43, Berlin 1955.139ander eerste sendelinge w at hulle werk begin het op  plekke sonder H erero- hoofm anne, so gegaan het, en wel by wyse van erkenning van hulle g roo t verdienste ten opsigte van die H erero-volk.T og bly dit opvallend d a t die sendelinge self glad nie gesteld was op hierdie betiteling nie, en da t hulle as „o m u h o n a”  erken is sonder d a t hulle v o o ra f „ep en d a” (dapper, held) was, w at anders die algem ene reël was. En laasgenoem de was hulle seker nie, w ant hulle het die sendingstasies se g rondgebied nie m et geweld in besit geneem o f  verdedig nie. Inteendeel, hulle m oes later herhaaldelik  inderhaas die plekke ontru im  en uit die land vlug.D aar sou m iskien iets te sê wees vir Irle se bewering d a t die eerste sende­linge hulle gevestig het op  n iem andsland, m aar hierdie term  druk  ’n Europese begrip uit en rym nie eintlik met H erero-opvattinge nie. D aarvolgens sou dit hoogstens kon aandu i grond w at die volk tydelik nie in besit kan hou nie o f  w at in hulle geen ekonom iese belang het nie. W ant origens beskou hulle alle gronde as hul eiendom  w aar hulle eenm aal hulle vee laat wei het o f  een van hulle hoofm anne begrawe het.Veeleer m oet die rede vir die erkenning van ’n hoofm anskap  van die sendelinge gesoek w ord in die voortdurende spanning tussen die H erero ’s, die O orlam se en die N am a, ten tyde van Jonker A frikaner, in die middel- streke van Suidw es-A frika.D ie beste inligting h ierom tren t is te vinde in die dagboek van die sende- ling Johannes R ath , een van die oudste en mees verdienstelike sendelinge van die Rynse genoo tskap  in H erero -L and . H y het in die m iddel van die ja a r  1849 die sendingstasie O tjim binque aan  die m iddelloop van die Sw akop gestig, soos goed beskryf in H. V edder se ,,G eschichte des alten SU dw est-Afrika”  (Berlyn, 1934, bl. 139 v., 145 en 244).’n H erero -„ependa” , T jiponda, het hier reeds eenm aal sy vee laa t wei, m aar het toe langs die Sw akop verder oosw aarts getrek. Slegs ’n paar arm  inboorlinge het d aa r gewoon toe R ath  hom  d aa r gevestig het, w ant (W illem ) Z erana , wel ’n invloedryke persoon m aar nog nie ’n „ o m u h o n a” nie, het eers enkele ja re  na R ath  hier aangekom . M aar vanweë die onrus h ier vir die H erero’s veroorsaak  deur die N am a (H. V edder: Quellen zur G eschichte Súdw est-A frikas, deel II, bl. 8 v.) het hy verder getrek na O m a- ruru .Johannes R ath  deel mee d a t ko rt na sy vestiging in O tjim binque bood- skappers van ’n ander aansienlike H erero, K ahitjene, na hom  gekom  het om  te vra o f  R ath  nie vir hulle ’n w oonplek by O tjim binque kon aanw ys140nie. O m d at K ahitjene eenvoudig nie w ou gló d a t R a th  d aa r  geen eiendom s- reg he t nie, m oes hy d it m aar toelaat. D ie boodskappers van K ahitjene het d aa ro p  die sendeling bestem pel as ’n „o m u su v eru a” , d.w .s. ’n geliefde, en het hom  ook  nog m et ander vriendelike nam e vereer.K ahitjene was eers ook  slegs ’n „ep en d a” , m aar het la ter, toe hy in die nabyheid  van O kahand ja  sy vee verm eerder het, ,,’n regte hoo fm an”  geword. (Quellen zu r G eschichte S iidw est-A frikas, II bll. 62 en 32). Hy het ook  nie lank ten tyde van R a th  in die om gewing van O tjim binque gebly nie. Blyk- b aa r was sy o p o n th o u d  a ld aa r toe te sk ry f aan  die gevaar w at hom  bedreig het van die kan t van Jonker A frikaner, w at gew oonlik die sendingstasies on tsien  het. In elk geval het hy tussen O tjim binque en O m aru ru  sy vee laat wei soos ook  ander H erero-vee-eienaars gedoen het.Soos gesê, was d a a r  slegs min m ense in die om gewing toe R ath  hom  in 1849 op  O tjim binque gevestig het en sy godsdiensoefeninge is dus ook  sk raa l besoek. M a ar binne ’n ja a r  het vyftig to t sestig fam ilies hulle in die naby­heid  van die stasie bevind. Volgens die m ededeling van R a th  self was hulle wel arm  m ense, m aar d it was d an  ook  slegs vir die arm es m oontlik  om  vas op  enige plek te bly, aangesien die rykes ter wille van hulle vee van plek to t plek m og trek . H ierdie mense het selfs tu ine aangelê, terwyl in die naby ­heid ook  drie hoofm anne, Z eraua , K om pindum bi en K am buiri, hulle geves­tig het.E ersgenoem de het, volgens R ath , ook  som s na die godsdiensoefeninge gekom , m aar dan w ou die arm  H erero ’s uit vrees vir hom  nie o pkom  nie. Eers na heelw at aanm oedig ing  deur die sendeling w ou hulle d it w aag om  u it hulle h u tte  te kom  as Z eraua d a a r  was. (R heinische M issionsgeschichte,1852, bll. 100 en 107).R a th  beskry f hierdie Z eraua  as besonder verstandig, m aar hy het ook die tipiese H erero -tro ts  in hoe m ate besit. T oe hy bv. een keer ’n pred ikasic  van R ath  bygew oon het, het hy die sendeling gevra o f  hy hom  (Z eraua) o o k  inbegryp  het in sy verm aninge aan  sy to eh o o rd e rs ; en toe R ath  h ierop bevestigend an tw o o rd , was hy baie on tevreds en het breedvoerig  o o r sy eie deugde uitgewei, w aarvan die sendeling hom  nie kon a fk ry  nie. D ie feit d a t hy k o rt d aa ro p  vertrek  het, het R a th  die in d ruk  laa t kry  d a t hy wel enigsins ten goede deur hom  bei'nvloed was, w at hom  w eer m oed laa t kry he t om  sy sendingstasie nog langer in s tan d  te hou , terwyl hy al lank d aa raan141gedink het om  d it op  te gee vanweë die vrugteloosheid van sy arbeid  (B R M ,1853, bl. 377).').T oe die sendeling F. W. K olbe, saam steller van ’n uitstekende Engels- H erero-w oordeboek  (1883), hom  in M aart 1849 op O k ahand ja  gevestig het, om  d aa r die derde stasie in H erero land  te stig, het hy b lykbaar o o k  geen form ele aansoek gerig aan  een van die d aa r rondsw erw ende H erero-hoof- m anne nie. T oe hy in geselskap van C. H. H ahn  d aa r aangekom  het, was d aa r  ook  niks te sien van die as g roo t hoofm anne bekende K atjam aha, K ahitjene en K atjikuru  nie. M aar V iktor M etirap i, w at vroeër in O tjim - b inque gew oon het en verw ant was aan  ’n reeks ou  „h o o fm anne” , noem  hulle alm al slegs ,,om apenda” . O p sy plek het die sendelinge, ’n kw artier van die fontein verw yderd, M ungunda, ook  ’n bekende ependa, gevind, w at sy vee kon laat wei van O kahand ja a f  to t by die K han-rivier (Q uellen ,,” , bl. 76). T oe die sendelinge hom  besoek het en aan  hom  hulle plan meege- deel het, het hulle die indruk gekry da t „h y  die vestiging van ’n sendeling in sy nabyheid nie sou verhinder nie”  (B .R .M ., 1851, bl. 40).In  M ei 1850 het K ahitjene egter plotseling by K olbe in O kahand ja  opgedaag m et die versoek om  in sy nabyheid te m ag vertoef. Hy sou dan „w oorde van G od w il spreek” en „alle ander mense weghou en terugdryw e.” W aarop  kolbe hom  meegedeel het da t hulle die W oord  aan alle m ense wil verkondig  en aan niem and die plek (O kahandja) kan verbied nie, m its hy in vrede k o m ; da t hy dus wei daar kon bly, m aar ook anders m oes toelaat om  te kom  en te gaan (B .R .M ., 1851, bl. 147).K ahitjene het verder meegedeel d a t hy beskerm ing soek teen Jonker A frikaner en ’n ander hoo fm an  (,,ependa” ) H ukununa. Begryplikerwys het die sendeling geantw oord da t hy hom  nie kon in laat met hulle onderlinge twiste nie.K ahitjene het toe inderdaad  teen die end van Jun ie 1850 na O kahand ja  gekom , en in die begin van Julie het hy die sendeling gevra om  in die Bybel op  te kyk o f  Jonker A frikaner hom  m oontlik  spoedig sou aanval.So blyk duidelik  d a t die sendingstasies beskou is as toevlugsoord  en as ’n soo rt vredesterrein. T og  is O kahand ja  op 23 A ugustus 1850 deur Jo n k e r se strydkrag te oorval en geplunder (B .R .M ., 1851, bll. 49-53) en m oes K olbe') V ir die bew ering van dr. H. Vedder in ,,H eim atka lender” , 1950, bl. 56, d a t R ath  sy stasie op  O tjim binque aangelê het in die hoop  op  die bystand  van Z eraua , w at destyds sy vee slegs vyf dagreise verw yderd laa t wei het, kon ek to t nog toe geen bevestiging kry nie.142se lf  wegvlug. Die rede vir die aanval, w at m et onm enslike gruw eldade gepaard  gegaan het, was die aanw esigheid  van die vee-ryke K ahitjene.D it is hierdie onveilige toestande van destyds w at m eegebring het d a t die sendelinge as h oo fm anne  op  hulle stasies m oes optree. D it was ook  die geval m et C. H. H ahn . A lleen so kon  hy die stasie-gem eenskappie enigsins u itskakel u it die onophoudelike  onderlinge vegterye en row erye van die in- boorlinge. H ahn  het dan  ook  sy „o n d e rd an e”  streng verbied om  hulle in te laat m et die sake van die rykes en so die veiligheid van die stasie in gevaar te bring. G evolglik m oes hy ook  oo rtreders van die verbod  straf, w at w erklik nie ’n m aklike saak  was nie, aangesien die straw w e C hristelik  m oes wees en tog  d aa ro p  bereken om  indruk  te m aak  op  die woestelinge. G een w onder d a t H ahn  self die opgedronge hoo fm anskap  as ’n onverm ydelike euwel beskry f nie. In d erd aad  egter het die destyds heersende anarg ie  in H erero land  vir hulle geen a lte rn a tie f opegelaat nie.So heet d it in ’n berig van die Rynse sending van 1852 (bl. 99): „D a s  Volk der H erero  scheint nam lich in vollstándiger A narchie und gánzlicher A uflósung seiner einzelnen S tám m e begriffen zu sein” .F. R U D O L F  L E H M A N N .(U it D u its  vertaal deur prof, L . J. du Plessis).------ oO o-------O N T W IK K E L IN G S V O O R U IT S IG T E  IN  D IE  O O S-T R A N S V A A L S E  LA EV ELDH ierdie landstreek is ongetwyfeld die deel van ons land w aar in die naaste  toekom s die g roo tste  ontw ikkeling gaan p laasv ir 1, nie alleen op  landbou- gebied nie, m aar ook  op m inerale- en nyw erheid sj.'. ied.K leurryke figure is in vervloë dae deu r hierdie deel van ons land op- gelewer. Die spore van die eerste V oortrekkers het deur hierdie koors- wêreld na D elagoabaai gegaan. H ierlangs het A lbasini gekom  en hom  by die Boere gevoeg. In die ry van groot figure w at h ierdie wêreld oop- gem aak het, s taan  m anne soos d rr. A nnecke en M erensky. M aar ’n mens d ink  ook  aan  baanbreker-boere , bosbouers, p rospekteerders, pad- en spoor- bouers.

Crossref

http://doaj.org/search?source=%7B%22query%22%3A%7B%22bool%22%3A%7B%22must%22%3A%5B%7B%22term%22%3A%7B%22id%22%3A%223df932b6e20745db96e15bf113f45f79%22%7D%7D%5D%7D%7D%7D

Die eerste sendeling as plaaslike hoofmanne in Hereroland*

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Directory of Open Access Journals

Koers (E-Journal)

Crossref