Waar ons tans die stigting van die blanke volksplanting aan die Kaap driehonderd jaar gelede herdenk, gaan dit nie om bloot in die herinnering terug te roep ’n eenmalige gebeurtenis van April 1652 nie, maar veel meer die uitwerking en gevolge daarvan, soos sigbaar in die Unie van Suid-Afrika vandag

Krüger, D. W.

English

Koers (E-Journal)

181Ons Erfenis van Driehonderd Jaar.J^AAR was ’n klein aanvangskapitaal bestaande uit materiële en geestelike aandele wat in die loop  van driehonderd jaar deur verstandige en gelukkige belegging ontsaglik aangegroei het tot ’n omvang wat die oorspronklike ondernemers, as hulle vandag nog sou geleef het, verbysterd sou laat staan het.W a a r  ons tans die stigting van die blanke volksplanting aan die Kaap driehonderd jaa r  gelede herdenk, gaan dit nie om bloot in die herinnering terug te roep ’n eenmalige gebeurtenis van April 1652 nie, m aar veel meer die uitwerking en gevolge daarvan, soos s igbaar in dieDeur D. W . KROGERUnie van Suid-Afrika vandag. Dit is veral van die allergrootste betekenis dat ons ons nou rekenskap gee van ons groot positiewe erfenis en hoe ons daaraan gekom het.Op sigself geneem, was die vestiging van die verversingspos deur Van Riebeeck van net so min betekenis vir die geskiedenis as die stigting van Portugese forte en faktorye langs die oos- en weskuste van Afrika. Tereg kon dr. Godeé-Molsbergen, biograaf van Van Riebeeck, dan ook verklaar dat Suid-Afrika nie groot geword het deur sy stigter nie, maar omgekeerd het Jan van Riebeeck groot geword deur sy stigting. Sy belang in ons geskiedenis is wesenlik daarin geleë dat onbewus en on- willekeurig uit sy klein begin ’n s taa t  en ’n volk ontwikkel het w at van groot historiese betekenis is. Die einde maak dus die begin belangrik. Om in die taal van ’n handelsm aatskappy te spreek: daar  w as ’n klein aanvangskapitaal bestaande uit materiële en geestelike aandele w at in die loop van driehonderd jaar  deur verstandige en gelukkige belegging ontsaglik aangegroei het tot ’n om vang w a t  die oorspronklike onderne­mers, as hulle vandag  nog sou geleef het, verbysterd sou laat staan. Die resultaat is ’n erfenis w a t ons vandag  besit van byna onberekenbare182waarde, en tans het die oomblik aangebreek  om ons daa rv an  rekenskap te gee.Aan materiële kapitaal het die verversingstasie  aan  die Kaap heel weinig besit. Die verversingstasie is aangelê  met 70 b lankes w a t  ve ran t-  woordelik w as vir die bou van ’n fort, ’n hospitaal en die aan lê  van groentetuine. Dit was nooit die bedoeling om te koloniseer nie, en aa n -  vanklik het die Kompanjie moeite gedoen 0111 sy grondbesit  te beperk . Die nood en behoeftes van die tyd het sake egter anders  laat ontwikkel. Die Kompanjiesdienare kon naamlik nie genoeg produseer  nie, en gevolglik w as die bewindhebbers verplig om toe te stem dat ’n p a a r  van hulle as vryburgers op eie houtjie groente en graan  verbou. D aarm ee  is teen wil en dank ’n begin gem aak met kolonisasie, w at in die loop van die volgende eeue ontsaglik uitgebrei het, veral toe veeboerdery  ’n vernam e bedryf geword het. Daarmee het ook die materiële besit grootliks  toegeneem , en die uitbreiding van die blanke bevolking kon sk aa rs  tred hou.W a s  die materiële bates uiters skraal, anders  w as  dit geste ld  met die geestelike toerusting van die oorspronklike nederse tters , w an t,  mis- kien onbewus, w as hulle die draers van ’n W es-E uropese  Christelike beskawing w a t  baie oud was. Dit het ingesluit die on tsag like  kulturele erfenis van die westerse wêreld w at sedert die tyd van die G rieks-R o- meinse oudheid geakkumuleer het. Dit omvat ’n lew ensprak tyk  sow el as ’n lewensbeskouing w at dateer uit die tyd voor die Christelike jaa r te l-  ling, nl. alles w a t  die W este  besit het aan grondbegrippe  in ve rband  met w etenskap en kuns, filosofie en reg. D aarby  kom egter  ook die ganse  Christelike erfenis van die W este  en meer spesifiek die Calvinisties- gereformeerde godsdiens w aarvan  Van Riebeeck en sy mense die bew us te  draers was. Blykens die beroemde gebed van die s tig ter w as  Uit trouens die verklaarde oognierk van die bewindhebbers om naas  stoflike gewin vir die Kompanjie ook die geestelike heil van die inheemse bevolking deur die verspreiding van die gereformeerde religie na te s trew e. T o t  welke mate in albei daardie  doelstellinge geslaag is, spreek ons ons hier nie uit nie. Die Calvinisme w aarm ee Van Riebeeck na Suid-Afrika gekom het, was in sy wese liberaal, d.w.s. dit was gemik op die v rym ak in g  van die individu van Roomse oorheersing, dit het alle tu ssenskake ls  tussen die Christen en sy Verlosser uitgewis en almal in hulle profetiese  am p gelykgestel voor God. Terselfdertyd het dit bewus en o n b ew u s  ook ’n groot politiek-staatkundige vrymaking deurgevoer. Hoe betekenisvol hierdie deel van ons geestelike erfenis ook al vir die P ro te s ta n te  lande van W es-E uropa  gewees het, in ons land moes dit noodw endig  on d er  die druk van omstandighede gew ysig  word. Aan die Nederlandse Calvinisme w a t  na hierdie verre strande  oorgekom het, is gedurig toegevoeg, so d a t183die oorspronklike belegging daardeur verryk is op ’n wyse w at ons nie altyd genoeg w aardeer nie.Ten nouste daaraan  verbonde is die praktyk en opvatting in ver- band met die verhouding tussen blank en nieblank. Oorspronklik is daar geen of weinig onderskeid op grond van kleur en ras gemaak nie, en heelparty gevalle van bloedvermenging het voorgekom. Kinders van blankes en slawe het op dieselfde skoolbanke gesit, en oor die algemeen het Van Riebeeck en sy onmiddellike opvolgers ’n verhouding met die inheemse bevolking gehad soos ’n mens tussen Europese volkere gewoon was. Daar was geen sterk nasionale bewussyn nie en ook geen opmerk- like kleurgevoel nie; en as daar ’n afkeer van al te intieme onigang was, dan het dit uit estetiese oorweginge geskied. Ook in hierdie opsig het daar in die loop van die jare daarna ’n groot verandering ingetree.Die eerste groot stap in die uitbreiding van ons erfenis van Van Riebeeck was die bewuste kolonisasiewerk van die Van der Stels en die aankoms van die Franse Hugenote. Eerstens beteken dit ’n groot uit­breiding van die deur blankes bewoonde gebied en ’n wins aan bodem. Daarnaas beteken dit egter ’n omvorming van die wortelbestanddeel van ons nasie. Terwyl Simon van der Stel die jong kolonie Hollands wou hou, het die aankoms van die Hugenote dit tog op die duur onmoontlik gemaak. Op sigself geneem, was die aanw as van die bevolking met minder as 200 Hugenote gering, maar as in aanmerking geneem word dat die totale permanente blanke bevolking van die kolonie destyds weinig meer as 600 siele getel het, was dit tog van belang. Terwyl die Kom- panjie se beleid was om die Franse hier te denasionaliseer, is in die proses die Hollanders as gevolg van ondertrouing self gedenasionaliseer. Dit is ’n natuurlike faktor waaroor geen regering ooit kontrole kan uitoefen nie. Met die geleidelike toevoeging van Duitse immigrante in die 18de eeu is die proses verder verhaas, en daaruit is gebore die Afrikanernasie. Gering in getal, verspreid oor ’n groot en groter w ordende oppervlakte namate die vereistes van die veeboerdery hulle dieper landinwaarts  gedwing het, was hulle aanvanklik nog sonder nasionale bewussyn, maar reeds was hulle besig om ’n eie Afrikaanse taal te ontwikkel en ’n eie lewensbe- skouing wat in hierdie bodem gewortel was, hoeseer dit ook sy diepere grondslag in die lande van hulle herkoms gehad het. Die pionier van die 18de eeu was daarby as mensetipe net so verskillend van die 17de-eeuse Hollander as wat die Voortrekker van die daaropvolgende eeu van hom verskil en die 20ste-eeuse Afrikaner van die Voortrekker. ’n Taai en geharde volk het ontwikkel, hier geakklimatiseer en beter as die suiwer Hollander in staat om hierdie land te bewoon, mak te maak en te wen vir die Europese beskawing. Miskien was dit juis so voorbeskik deur God dat verskillende W es-Europese elemente hier moes ondertrou en184vermeng om daardie oogmerk te bereik, al w as  hulle nie bew us van hulle historiese roeping nie.Nasionale rypwording en die ontwikkeling van die besef van nasio-  nale saamhorigheid het eers geskied deur die inw erking van twee magtige stimuli, nl. eerstens die Groot Trek  en sy bo ts ing  met die Bantu, en tweedens die Vryheidsoorloë en die bots ing  met daa rd ie  an d e r  taai W es-Europese  volk, die Engelse. Die vordering van die nasie in die loop van die 18de en 19de eeue het nie slegs gep aard  geg aan  met ’n gedurige  vermeerdering van sy materiële besit, die ve rnaam ste  w a a rv a n  die nasionale bodem w as nie, m aar ook met ’n u itbouing van sy geestelike erfenis. Belangrik in hierdie opsig is veral da t die Caivinisme onder  druk van plaaslike omstandighede en die aan rak ing  met ’n lae rs taan d e  beska -  wingsgroep, nl. die Bantu, aristokraties gew ord  het. Dit is dan  ook vandag  nog die geval en die verklaring vir die g roo t  kloof w a t  d a a r  g aap  tussen die Hollands-Amerikaanse en die Suid-Afrikaanse Caivinisme.In verband met die nasionale ontwikkeling gedurende  die 19de eeu is dit van besondere belang om die groot erfenis van die T rek  en die Tw eede Vryheidsoorlog in gedagte  te hou. Ons hele Republikeinse tradisie lê tussen daardie twee pole opgesluit. Uit die een is gebo re  die Republieke in die binneland van Suid-Afrika, en met die an d e r  is die Republikeinse s taa tsgebou  vernietig. Irt albei gevalle het ons  volk reus-  agtige offers op die a ltaa r  van vryheid gebring, so selfs da t  ons byna  op die rand van die afgrond gebring is en ondergang  ons in die ges ig  ge-  s taa r  het. Nêrens in ons geskiedenis is die hand van God so s ig b a a r  nie, en dit is asof ons die geruis van sy Mantel hoor. Hierdie deel van ons geskiedenis lees dan ook soos ’n Griekse sage, byna  te vreem d 0111 w aa r  te wees.D aarby  is dit gepas  om hier die ontsaglike aandeel van ons Afri- kaanse vroue in gedagte  te hou. Hulle het deur hulle tee lverm oë in ’n groot mate aansien aan hierdie volk gegee en die nas ionale  trad is ie  van geslag  tot gcslag  voortgeplant, en daarby  het hulle in die uur van nood ook die laaste offer vir volk en vaderland gebring; m.a.w. hulle het gew eet hoe om te leef en te sterf vir hierdie land. Ook dit is deel van ons kosbare  erfenis; die herinnering daaraan  m ag nooit uitgewis w ord  nie.En w a a r  ons dink aan die bouers van ons nasie, m ag  ons ons g roo t  manne nie vergeet nie. Ons dink hier veral aan ’n Paul K ruger en sy reusagtige strewe om die Republikeinse onafhanklikheid in s ta n d  te hou teen die oorm ag  van die Britse ryk, sowel as aan  sy on b erek en b are  groot beskaw ingsarbeid  in Transvaal. Hy, ten minste, w as  baie  goed bew us van sy taak en die historiese betekenis daarvan  in die p roses  van ons nasiebou. Verklaar hy nie self in sy laaste brief nie: „Ek het geleer185om te berus in die bittere gedagte  om die oë te sluit in die vreemde as ’n balling, byna heeltemal alleen, ver van bloedverwante en vriende wat ek waarskynlik nooit weer sal sien nie, ver van die Afrikaanse grond wat ek wellig nooit weer sal betree nie, ver van die land w aaraan  ek my lewe gewy het om dit te open vir die beskawing en w aar  ek ’n eie nasie sien ontwikkel het”? Hy het egter berus in die gedagte  dat sy werk nie tever- geefs was nie en dat dit voortgesit sou word. D aarby was hy tot sy sterwensdag vervul van die gedagte  dat God hierdie volk nie in die steek sou laat nie. Die Republikeinse gedagte  het dan ook werklik nie uitge- sterf nie, die politieke erfenis van die Groot Trek het ook nie werklik verlore gegaan nie, en die nasionale onafhanklikheid is herwin in ’n omvang ruimer as w at Paul Kruger beoog het.Die ondergang van die Republieke was wel vir tydgenote ’n ontsag- like tragedie, maar dit was noodsaaklik ten einde die w eg voor te berei vir unifikasie van die verskillende blanke state in suidelike Afrika en die samevoeging van alle Afrikaners in ’n ruimer s taatkundige eenheid. Die verlore oorlog met sy gemeenskaplike lyding, die opwekking van ’n nuwe saamhorigheidsgevoel, nasionale selfrespek en nasionale trots het die basis gevorm van toekomstige eenfteid. Reeds in 1902 tydens die vredes- kongres het generaal Smuts in gloeiende woorde uitdrukking gegee aan die nuwe nasionale gedagte deur te verklaar da t die stryd gegaan het nie soseer om handhawing van die Republikeinse onafhanklikheid nie maar die voortbestaan van die nasie self. „Elkeen hier verteenwoordig die Afrikaanse volk, nie net die deel w at tans in die veld is nie, maar ook die deel wat reeds onder die aarde rus, en die deel w at nog na ons sal bestaan. Ons verteenwoordig nie net onsself nie, m aar ook die duisende ontslapenes wat die laaste offer vir hulle volk gebring het, die gevangenes versprei oor die hele wêreld; die vroue en kinders w at in die kampe van die vyand by duisende uitsterf; ons verteenwoordig die bloed en die trane van ’n ganse nasie.” En w aar  hulle die stryd moet staak, doen hulle dit in die gewisse vertroue dat die vryheidstryd gestry is nie net vir die Boere nie maar vir die hele volk van Suid-Afrika. „Die uitkoms van die stryd is in Gods hand. Miskien is dit sy wil om die volk van Suid- Afrika deur neerlaag, deur vernedering, ja selfs deur die dal van die doodskaduwee te lei tot ’n beter toekoms in ’n heldere dag .”Daardie dag het dan ook werklik aangebreek  gouer as besef is. Die gewese Republieke het selfregering in 1906 en 1907 ontvang, unifikasie het in 1910 plaasgevind, en toe het daar  weer ’n man opgestaan wie se grootheid nie altyd na w aarde  geskat is nie. Dit was generaal Hertzog, die argitek van so baie van w a t  ons vandag  ons eie kan noem. Doelbewus en stap vir stap, dikwels tot teleurstelling van sy Republikeinse aanhan-186gers w at spoedige resultate verw ag  het, het hy d a a raan  gearbe i  om die Unie soewerein onafhanklik te m aak  van die Britse ryk. Sy w erk  is in 1931 bekroon met die aannanie  van die W estm ins te r -S ta tuu t ,  w a t  ten minste juridiese vryheid aan ons land gegee het. Die laaste  s tap  in die rigting van ’n Republikeinse staa tsvorm  is slegs ’n tyd sv raag s tu k .  Repu- blikeine is geneig om die herstel van die Republiek slegs dan te verw elkom  as dit langs gewelddadige en rewolusionêre w eg  geskied, net soos een- maal die Boere-Republieke te midde van die geloei van s to rm klokke  on- der gegaan  het. M aar dit is nie nodig nie; en daard ie  laas te  konstitusionele  stap  kan so stilweg gedoen w ord  dat ons dit byna  nie merk nie. T o g  sal dit nie minder waardevol wees nie.As ons die erfenis van ons verlede bereken, is d a a r  een goue kleinood w a t vir ons besonder d ierbaar is, nl. ons nasionale  le tterkunde. Dit is m erkw aard ig  hoe die eie Afrikaanse bodem en A frikaanse na tuu r  ons skryw ers geïnspireer het. Treffend is dit veral by T o tiu s  selfs in sy beryming van die Psalms, w at anders as die offisiële benam ing  aandui, in werklikheid dikwels oorspronklike poësie is, juwele van ons le tterkunde w at in die res van die wêreld nie oortref is nie. En dit alles, saam  met die Bybelvertaling, in ’n eie pragtige Afrikaanse taal w a t  innig verbonde  is aan hierdie bodem, vir ons die soepelste medium van uitdrlkking, tot enigiets in staat. in hierdie opsig het ons tot ’n stadium van ry pw ord ing  en innerlike verryking gekom w at eindelik die w eg  to t selfkritiek b aan .  Dit is die ontwikkeling w at in die onmiddellike toekoms voor ons lê.Die grondslag  egter van ons nasionale erfenis is die nasionale  bodem  w at  ons voorgeslagte  verwerf het. Sonder bodem of w oonplek kan geen volk bestaan nie. Die geskiedenis van die wêreld ken slegs een so n voorbeeld, nl. die volk Israel, m aar daa r  w as besondere o m stand ighede  w a t ons hier nie kan bespreek nie. In elk geval kon die Joodse  volk sedert hulle om sw erw ing  begin het, nie daarin slaag  om ooit ’n nasionale  letterkunde voort te bring nie, en moes Joodse sk ryw ers  en d ig te rs  die beste van ’n slegte saak  m aak deur bydraes te lewer to t die le tte rkunde  van die volkere w aa r  hulle te gas  was. Dit wou meestal nie g a a n  nie, en Isaac da Costa moes erken: ,,Ik ben geen zoon der lauwe w e s te rs t ra n -  den. Mijn vaderland is daa r  de zon o n tw aak t” . Ons vaderlandse  bodem w as  egter steeds ’n bron van inspirasie. Dit het die land van ons liefde geword, hartstogtelik  of teer, al na die instelling van die enkeling. Dit is tans nog die g rondslag  van ons nasionale lewe, en ons Afrikaanse p la t-  teland die voedingsbodem ook vir ons stede.As ons ons ganse  erfenis gaan  bereken, sal ons vind da t  dit on tsag lik  ryk en groot is. Ons het wel, gep aa rd  met die uitbreiding van ons o o r ­spronklike kapitale belegging, ook groot laste, m aar  ons m ag  nie te187pessimisties w ees nie. Baie probleme los hulleself op, en elke geslag s taan  opnuut voor nuwe probleme. Die grootste  gevaar w at  ons geeste- like erfenis bedre ig , lê opgesluit in die aanvaard ing  van die rewolusionêre denke van die 20ste eeu met sy nuwe Caesarisme en sy totalitarianisme. D aarby  moet ons w a a k  teen die nivelleringsproses, w a t  veral deur die moderne tegniek  moontlik gem aak  word en w a t dreig om ons nasionale entiteit en individualiteit te vernietig.Inmiddels dank ons God by hierdie geleentheid vir ons nasie, vir ons vaderland  en vir ons stoflike en geestelike erfenis. Ons bid God dat hy ons in s ta a t  sal stel om dit in die toekoms te bew aar, te handhaaf en verder uit te brei.

Ons erfenis van driehonderd jaar

D. W. Krüger

Directory of Open Access Journals

Koers - Bulletin for Christian Scholarship

http://doaj.org/search?source=%7B%22query%22%3A%7B%22bool%22%3A%7B%22must%22%3A%5B%7B%22term%22%3A%7B%22id%22%3A%221ef4003182184182b4c52f70d7683227%22%7D%7D%5D%7D%7D%7D

Ons erfenis van driehonderd jaar

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Koers (E-Journal)

Directory of Open Access Journals