Sleutels, J.J.M.

Leiden University Scholary Publications

Uit: Mare di Libri, Mare 5, 2 oktober 2003SUPERSOFEN ENMAKELAARSJan Sleutels Jan Bor (red.), 25 eeuwen westerse filosofie. Tekstenen toelichtingen. Boom, Amsterdam, 2003. 545 blz.Paperback, ISBN 90 5352 821 0. Prijs € 32,50. André Klukhuhn, De geschiedenis van het denken.Filosofie, wetenschap, kunst en cultuur van de oudheidtot nu. Bert Bakker, Amsterdam, 2003. 652 blz. Paper-back, ISBN 90 3512 546 0. Prijs € 32,50.Tot het beste werk van G.K. Chesterton behoortGeorge Frederick Watts (1904), een boekje datfonkelt van de aperçus. In een ervan merkt Ches-terton op dat filosofie en theologie de enige de-mocratische wetenschappen zijn. Geen enkel on-derwerp is hun te min. ‘Physiologists may think itdirty to grub about in the grass; botanists maythink it dirtier to grub about in an animal’s inside.But there is nothing that is notrelevant to these more ancientstudies.’ Geen enkel detail, vanhemdsknopen tot kangaroes,ontsnapt aan hun aandacht.Wat de filosofie betreftheeft Chesterton zeker gelijk.Zij draagt van oudsher een ge-neralistisch karakter, wat haaronderscheidt van de anderewetenschappen. Aristotelesomschreef de ‘eerste filosofie’ als de ‘weten-schap van het zijnde als zijnde’: zij bestudeertdat-wat-is niet voorzover het materieel of psy-chisch of levend is, of in enig ander specialistischopzicht, maar enkel in zijn meest algemeneopzicht, als zijnde. De onbe-perktheid van deze taakstel-ling is vaak gehekeld, maarheeft ook een buitengewonebekoring. Als filosofie overde grenzen van de weten-schappen heen moet kijken,zou zij kunnen ontdekkenwat alle zijnden tezamen-bindt (‘One Ring to bindthem...’).Het professionele gene-ralisme kent verschillendevormen. Soms ligt het in debreedte van het denken: defilosoof als allrounder dieheel het denken van zijn tijdbestrijkt. Op grond van zijnoverzicht kan hij voor de no-dige eenheid zorgen enfungeren als encyclopedist (Hegel), als gids ofcoach, als cartograaf (Ryle) of als commentator(Rorty).Soms ligt het generalisme in de diepte. Defilosoof zoekt de wortels van de werkelijkheid open de diepste gronden van ons denken en hande-len. Met dit superieure inzicht kan hij eenheidstichten in de wirwar van wetenschap en cultuur,ditmaal in de rol van koning (Plato), wetgever(Descartes), grensrechter (Kant) of herder (Hei-degger).Ten slotte is er de filosoof als factotum, gene-ralist vanwege de volstrekt niet-specifieke aardvan zijn culturele onderhoudswerkzaamheden.Hij is geestelijk loodgieter (Midgley), vuilnismanof knecht, ‘sweeping away the rubbish that lies inthe path of knowledge’ (Locke),arts, therapeut (Wittgenstein) ofbeleidsmedewerker (Popper).GeschiedenisDe genres van generalismekomen meestal gemengd voor,maar in de loop der tijd zijn deaccenten verschoven. Deschaamteloosheid waarmeevroegere filosofen diepzinnigkonden zijn is al honderd jaarondenkbaar, evenals het gemaken de vanzelfsprekendheid waar-mee zij allrounder waren. Heteerste is in onze ogen boven-menselijke hybris, het laatstewerd door de explosieve groeivan de wetenschappen mense-lijkerwijs steeds lastiger. Klus-jesmannen zijn er altijd geweest, zoals de vroed-vrouw (Socrates), de instrumentenmaker (Aristo-teles) en de dienstmaagd (Thomas van Aquino).Wel lijkt het aantal klusjesmannen in de twintig-ste eeuw drastisch te zijn toegenomen, waar-schijnlijk omdat de allrounder en de diepzinnigehet steeds moeilijker kregen.Generalisme loopt als een rode draad door degeschiedenis van de filosofie, maar is er in zekerezin ook mee in strijd. Het werkt als een ideeën-vereffenaar. Met een knipoog naar Chestertonzou je kunnen zeggen dat de filosofie zó demo-cratisch is, dat ideeën van drieduizend jaar ge-leden op gelijke voet staan met ideeën van driedagen oud. De indruk bestaat dat filosofie eigen-lijk helemaal geen geschiedenisheeft, maar een nunc aeternum is.ParadoxDe filosofie mag dan geen geschie-denis hebben, de vraag naar filoso-fiegeschiedenissen is des te groter.Zij is veel groter dan die naar de geschiedenisvan enige andere discipline en verslaat met ge-mak de meeste ‘echte’ filosofieboeken. Bij ama-zon.com ligt de sales rank van Russells History ofWestern Philosophy uit 1946 rond de 7000. Netzo goed als Daniel Dennetts bestseller Darwin’sDangerous Idea (1995), stukken beter dan diensConsciousness Explained (1992) op 23.000.Störigs Kleine Weltgeschichte der Philosophie uit1950 kent een vergelijkbaar succes.Ook in Nederland doen Störig en Russell hetgoed, terwijl een smaakvol uitgevoerde, geïllus-treerde geschiedenis van de filosofie als De ver-beelding van het denken (1995) bewijst dat defilosofie ook hier salonfähig is, of op zijn minstsalontischfähig. Dit boek, onder redactie van JanBor en anderen, is echter niet alleen mooi om tezien. Het is ook een uitstekende kennismakingmet de filosofie. Want dat is de paradox van hetnunc aeternum:  zelfs het verleden is actueel.SupersofenDe druk van het eeuwige nu is nog beter te voe-len als je de oude denkers zelf leest, in plaats vanover hen te lezen. Onlangs verscheen onder Borsredactie wederom een lijvige filosofiegeschiede-nis, ditmaal in de vorm van een bloemlezing. 25eeuwen westerse filosofie bestaat uit kerntekstenvan de vierenvijftig beroemdste filosofen allertijden, fraai vertaald in hetNederlands en telkens voor-zien van een heldere, korteinleiding per tijdvak en perfilosoof.Al lezend in het boek, vanParmenides tot Rorty, voel jede druk van de eeuwigheid. Oud en jong staan inbroederlijk gelid; de tijd deert nietwat zij te zeggen hebben. Allen heb-ben supersoofstatus. Daardoor kun jeze merkwaardig genoeg amperanders lezen dan als diepzinnige den-kers, zelfs al waren zij soms all-rounders of klusjesmannen.KennismakelaarEen rasechte allrounder is André Klukhuhn, di-recteur van het Studium Generale van de Univer-siteit Utrecht. De meeste geleerden weten ‘vrij-wel alles van vrijwel niets’, zegt Klukhuhn, hij-zelf weet ‘vrijwel niets van bijna alles’. Hijnoemt zichzelf een kennismakelaar, verwijzendnaar de duizenden lezingen over alle denkbareonderwerpen die hij voor het Studium Generaleorganiseerde. Als filosoof legt Klukhuhn dezekennis in zijn boeken neer, zoals in zijn ‘inleidingtot de 21e eeuw’ (Sterf oude wereld, 1995) en inzijn nieuwste boek, De geschiedenis van het den-ken.Klukhuhns onverzadigbare ideeënhongerdrijft hem van relativiteitstheorie tot dadaïsme,van bioindustrie, Wittgenstein en Napoleon totkunstmatige intelligentie en Robert Musil, vanzwarte gaten tot Schopenhauer en de chaostheo-rie. Een feest voor de geest, De geschiedenis vanhet denken, dat vensters opent op honderden the-ma’s en theorieën. Wie zoals ik houdt van omge-vallen boekenkasten (het register telt duizendnamen), kan zijn hart ophalen.Minder te spreken ben ik over Klukhuhnsbenjaminisme. Hij rijgt honderden bladzijdencitaten aaneen, vaak tien op een pagina, soms omde andere zin. Walter Benjamin schijnt ooit ge-zegd te hebben dat hij een boek wilde schrijvenvan louter citaten. Klukhuhn deelt kennelijk ditideaal. Het kan volgens hem ook moeilijk anders,omdat ‘iedere in taal gestelde bewering bestaatuit een aaneenschakeling van citaten in meer ofminder verhulde vorm’. In dit postmoderne senti-ment van de totale intertekstualiteit van de taalschuilt vast een zekere waarheid, maar de ‘meerverhulde vorm’ zou het boek leesbaarder hebbengemaakt en zou waarschijnlijk de structuur, doorde gedwongen parafrase, ten goede zijn geko-men.Dat Klukhuhns boek niet ‘de’ geschiedenisvan het denken is, zal niemand verbazen. Het isde selectie van een allrounder met nadruk op detwintigste eeuw. Maar zelfs ‘een’ geschiedenis ismisschien teveel gezegd. In Klukhuhns kosmi-sche perspectief is ons bewuste bestaan, met heelzijn cultuur en zijn boeken, een bliksemflits in deeeuwigheid tussen oerknal en einde. Wat heefteen bliksemflits aan geschiedenis?

Supersofen en makelaars

https://scholarlypublications.universiteitleiden.nl/access/item%3A2935130/download

Supersofen en makelaars

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Leiden University Scholary Publications