Szczerbińska, Katarzyna

Polish

Jagiellonian Univeristy Repository

Rozdział IV. 2Zmiany w zakresie szczegółowych kategorii dostępności świadczeń w latach 1990-2000IV. 2. 1. Osiągalność opieki zdrowotnej i pomocy społecznej dla osób starszychW wyniku analiz dokumentów (badań, raportów, sprawozdań i zestawień staty­stycznych) i badań przeprowadzonych w trakcie projektu CLESA ustalono, że u osób starszych zwiększyła się osiągalność podstawowej opieki zdrowotnej pro­wadzonej przez lekarzy pierwszego kontaktu i pielęgniarki środowiskowo-rodzinne oraz opieki długoterminowej realizowanej zarówno w ramach opieki zdrowotnej (ZOL, ZPO, hospicja), jak i w placówkach prowadzonych przez pomoc społeczną (DPS). Jednocześnie pojawiło się wiele nowych barier utrudniających dostęp do świadczeń specjalistycznych, rehabilitacji i leczenia uzdrowiskowego. Geriatria ja­ko specjalizacja medyczna rozwija się w Polsce nadal bardzo słabo mimo rosną­cych potrzeb i udowodnionej roli geriatrów w racjonalizacji działań medycznych w stosunku do osób starszych. Na rycinie IV. 2. 1 zbiorczo przedstawiono najważniej­sze zmiany w zakresie osiągalności świadczeń dla osób starszych. Szczegółowe omówienie i podsumowanie zmian znajduje się w dalszej części rozdziału. IV.2.2. Dostępność przestrzennaJednym z czynników decydujących o dostępności świadczeń jest ich roz­mieszczenie w terenie. W badaniu CLESA wykazano, że nierównomiemość sta­rzenia się polskiego społeczeństwa w wielu województwach nie ma przełożenia na wielkość zasobów odpowiednich instytucji opieki zdrowotnej i pomocy spo­łecznej. Dostępność przestrzenna większości analizowanych świadczeń różni się znacznie zależnie od województwa i zwykle jest lepsza w miastach niż na wsiach [Tymowska, 2003a]. Dotyczy to zwłaszcza opieki specjalistycznej, ge­riatrycznej, zabiegów rehabilitacyjnych i opieki stacjonarnej realizowanej w ramach opieki długoterminowej i domów pomocy społecznej.Wyrównywanie różnic w dostępie do usług medycznych i pomocy społecz­nej powinno odbywać się w drodze planowania rozwoju określonych świadczeń z uwzględnieniem prognozy starzenia się populacji w poszczególnych regionach kraju oraz innych czynników: demograficznych (jak poziom dochodów i wy­kształcenia) i zdrowotnych.Rycina IV.2.1. Zmiany [w %] w zakresie osiągalności świadczeń opieki zdrowotnej i pomocy społecznej dla osób starszych w latach 1990-2000Podsumo wanie 351IV.2.3. Zmiany w stopniu poinformowania osób starszych o istnieniu i sposobach ubiegania się o świadczenia opieki zdrowotnej i pomocy społecznejW opinii ekspertów świadomość osób starszych odnośnie do istnienia niektó­rych świadczeń i zasad ubiegania się o nie jest wysoka. Takie stwierdzenie do­tyczyło jednak tylko tych usług, które od dawna są obecne na rynku (tj. lecz­nictwa specjalistycznego, szpitalnego w ostrych oddziałach internistycznych i domów pomocy społecznej). W wyniku wprowadzenia powszechnego ubez­pieczenia zdrowotnego i idących za tym zmian w organizacji systemu opieki zdrowotnej wiedza ludzi starszych na temat zasad funkcjonowania lekarzy ro­dzinnych, pielęgniarek środowiskowych i lecznictwa uzdrowiskowego zmniej­szyła się. Podobnie uważa się, że osoby te są obecnie mniej zorientowane w za­kresie usług opiekuńczych udzielanych w domu pacjenta. W ciągu omawianej dekady poprawił się poziom poinformowania osób starszych na temat nowych form opieki długoterminowej (ZOL, ZPO, hospicjum) i znaczenia szczepień (przeciw WZW typu B i grypie), chociaż nadal jest on niski. Z kolei wiedza na temat zasad ubiegania się o poradę lekarza geriatry, przyjęcia do oddziału geria­trycznego lub do DDPS oraz świadczeń z zakresu promocji zdrowia pozostaje znikoma (patrz załączniki 4 i 5 oraz tabela IV.2.1).IV.2.4. Udział osób starszych w kosztach świadczeńAnalizując zmiany w zasadach przyznawania świadczeń, należy stwierdzić, że większość świadczeń medycznych refundowanych przez NFZ jest nadal bez­płatna. Wyjątkiem są szczepienia i zabiegi diagnostyczne z zakresu promocji zdrowia, które poza kampaniami promocji zdrowia często są całkowicie lub czę­ściowo odpłatne. Nowe zasady przyznawania leczenia uzdrowiskowego wpro­wadziły konieczność częściowej odpłatności za pobyt w uzdrowiskach. Z kolei odpłatność za wszelkie świadczenia w pomocy społecznej zawsze uwarunkowa­na jest zbadaniem sytuacji materialnej ubiegającego się. Zarówno usługi opie­kuńcze, jak i uczęszczanie do DDPS wymagają opłat. Pobyt w domu pomocy społecznej lub ZOL/ZPO łączy się z częściową odpłatnością. Podsumowując, należy stwierdzić, że zmiany zasad przyznawania świadczeń spowodowały po­gorszenie do nich dostępu z powodu konieczności ponoszenia wyższych niż po­przednio kosztów w przypadku rehabilitacji uzdrowiskowej, szczepień, usług opiekuńczych (dawniej bezpłatnych) i pobytu w DPS (gdzie stopniowo obser­wowany jest wzrost udziału osób starszych lub ich rodzin w kosztach pobytu i leków) (patrz załączniki 4 i 5 oraz tabela 1 V.2.1).Tabela IV.2.1354 Dostępność opieki zdrowotnej i pomocy społecznej dla osób starszych w PolsceKonsekwencją utrudnionego dostępu pacjentów/klientów do określonych świadczeń jest zaniechanie starania się o uzyskanie świadczeń, np. zabiegów re­habilitacyjnych, niewykupywanie świadczeń, np. leków lub usług (m.in. opie­kunek w ramach pomocy społecznej) oraz zjawisko ponoszenia opłat nieformal­nych. Wszystkie te problemy nadal dotyczą znacznej liczby osób starszych. Niektóre posunięcia, takie jak: likwidacja prawa do leków bezpłatnych dla eme­rytów i rencistów, wprowadzenie odpłatności za pobyt w ZOL, za pobyt i leki nierecepturowe w DPS, za pobyt w uzdrowisku, wzrost cen leków i niektórych wyrobów medycznych, spowodowały ograniczenie dostępu do tych świadczeń. Nadal około 30% ludzi starszych rezygnuje z zakupu leków i leczenia u denty­sty, chociaż liczba tych osób nieco zmalała po roku 2000 [tamże, s. 89-92].IV.2.5. Zmiany w zakresie reglamentacji świadczeńZasadniczo dostęp do usług medycznych refundowanych przez NFZ jest uwarunkowany wystąpieniem wskazań klinicznych, natomiast świadczenia po­mocy społecznej są przyznawane na podstawie kryteriów finansowego i spo­łecznego (dochodowego i sytuacyjnego) oraz klinicznego w przypadku usług opiekuńczych. Jedynie opieka lekarza rodzinnego, niektóre szczepienia i działa­nia z zakresu promocji zdrowia nie podlegają reglamentacji (tzn. nie wymagają skierowań lub wniosków). Dostęp do pozostałych świadczeń został obwarowany koniecznością przejścia procedury kwalifikującej. Porównując sytuację w roku 1990 i 2000, należy stwierdzić, że pod tym względem poprawił się dostęp osób starszych do opieki środowiskowej realizowanej przez pielęgniarki, który nie wymaga obecnie skierowania od lekarza ani udokumentowania trudnej sytuacji rodzinnej - wystarczy zgłoszenie zaistnienia określonego stanu klinicznego, któ­ry uzasadnia interwencję. Z drugiej strony, wprowadzenie barier administracyj­nych w postaci limitów świadczeń spowodowało (odnotowane w wielu bada­niach) znaczne ograniczenie dostępu do porad i badań specjalistycznych i zabie­gów rehabilitacyjnych. Ponadto w ostatnich latach w procedurze kwalifikowania osób starszych do domów pomocy społecznej (zwłaszcza dla przewlekle cho­rych) większe znaczenie przywiązuje się do wskazań klinicznych, m.in. doty­czących stopnia niepełnosprawności (patrz załączniki 4 i 5 oraz tabela 1V.2.1).IV.2.6. Zmiany długości oczekiwania na świadczenieAnalizując zmiany w zakresie czasu oczekiwania na poszczególne świadcze­nia należy stwierdzić, że generalnie usługi realizowane w ramach podstawowej opieki zdrowotnej i środowiskowych świadczeń pomocy społecznej są podej­mowane w dniu zgłoszenia lub w ustalonym krótkim terminie. Pacjenci z zasady oczekują na planowe przyjęcie do szpitala, jednak w przypadku oddziałów cho­Podsumowanie 355rób wewnętrznych zwykle jest ono natychmiastowe lub po wyznaczeniu bardzo krótkiego terminu. W opinii wojewódzkiego konsultanta geriatrii, czas oczeki­wania na przyjęcie do oddziałów lub poradni geriatrycznych jest niezmiennie od lat krótki, co - paradoksalnie - jest wynikiem małego zainteresowania lecze­niem w takich oddziałach. Natomiast w ciągu omawianych 10 lat zdecydowa­nemu pogorszeniu uległ dostęp do porad specjalistycznych i zabiegów rehabili­tacji, zarówno w warunkach szpitalnych, jak i uzdrowiskowych, z powodu znacznego wydłużenia okresu oczekiwania na te świadczenia. Mimo stałego zwiększania się liczby miejsc w domach pomocy społecznej oraz zakładach opiekuńczo-leczniczych i pielęgnacyjno-opiekuńczych czas oczekiwania na przyjęcie jest nadal bardzo długi i nie uległ skróceniu w omawianym okresie. Jest to wynikiem stale rosnących potrzeb w zakresie opieki długoterminowej (załączniki 4 i 5 oraz tabela IV.2.1).

Zmiany w zakresie szczegółowych kategorii dostępności świadczeń w latach 1990-2000

https://ruj.uj.edu.pl/xmlui/bitstream/handle/item/258670/szczerbinska_zmiany_w_zakresie_szczegolowych_kategorii_dostepnosci_swiadczen_2006.pdf?sequence=1&isAllowed=y

Zmiany w zakresie szczegółowych kategorii dostępności świadczeń w latach 1990-2000

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Jagiellonian Univeristy Repository