Dybiec, Julian

Kobos, Andrzej

Piwocka, Magdalena

Strzałkowski, Adam

Targosz, Karolina

Zarzycki, Kazimierz

Studia Historiae Scientiarum

Polish

Jagiellonian Univeristy Repository

142 KAROLINA TARgOSZDyskusja po referacie Karoliny Targosz: Ilustracje botaniczne do dzieł Jacoba Breyniusa i jego współpraca z artystamiAdam Strzałkowski:Czy wiadomo, w ilu egzemplarzach breynius drukował swoje dzieło? l jaka była jego cena?Karolina Targosz:Niestety, nie posiadamy na ten temat wiadomości.Andrzej Kobos:Postać i dzieło Jacoba breyniusa są niezwykle interesujące. Jest to dzieło, wy-daje mi się, mocno zapomniane, nie tylko w Polsce. Nie jest to oczywiście żad-nym argumentem, ale muszę zacząć od tego, że ja – choć od ponad dwudziestu lat interesuję się bardziej niż przygodnie historią kartografii, starymi mapami i sztychami – nigdy o breyniusie nie czytałem ani nie słyszałem. Tym większe moje teraz zainteresowanie i wdzięczność dla Pani Profesor za przypomnienie tej postaci.Chciałbym jednak, jeśli mogę, spróbować ustawić breyniusa w pewnym wie-lowymiarowym kontekście historycznym. breynius, mieszkający i działający w gdańsku, był uczonym holenderskim czy flamandzkim. Przy końcu XVI wie-ku flamandzka Antwerpia stała się pierwszym centrum zaawansowanej karto-grafii, z której potem wyrosła cała ta nowoczesna dziedzina. W 1570 r. w An-twerpii Abraham Ortelius wydał pierwszy wielki atlas Theatrum Orbis Terrarum, który miał kilkadziesiąt późniejszych wydań, przez następne ponad czterdzieści lat. Niemal równocześnie z nim gerard de Jode wydał swoje mapy i swój atlas. Na początku XVII wieku centrum kartografii przeniosło się do Amsterdamu, gdzie długo było zdominowane przez rody blaeuów i ich uczniów. W Amster-damie działało wówczas kilkudziesięciu bardzo znanych rytowników.Drugim faktem, niewątpliwie napędzającym pierwszy, była ekspansja eko-nomiczna, dziś można powiedzieć – kolonialna Holandii. Z początkiem XVII wieku zaczęło powstawać imperium morskie Holandii, przede wszystkim dro-gą utworzenia w roku 1602 morskiej Holenderskiej Kompanii Indii Wschod-nich. Z zamorskich wypraw przywożono na dużą skalę różne przyprawy ko-rzenne, egzotyczne rośliny, nawet kwiaty. Nastąpił ogromny wzrost zaintere-sowania zamożnych ludzi odległymi krajami, sztuką i... botaniką. Około 1630 r. duże miasta Holandii ogarnęła tzw. mania tulipanowa, niewątpliwie zbiorowa Ilustracje botaniczne do dzieł Jacoba Breyniusa i jego współpraca z artystami 143psychoza. Obok zainteresowania mapami, atlasami i rycinami typu widokowe-go, pojawiły się w Holandii książkowe zielniki, zbiory ręcznie kolorowanych ry-cin przedstawiających różne rośliny, nie tylko egzotyczne i „korzenne”, ale i ro-dzime, w różnych stadiach życiowych i w rozmaitych ujęciach. Jacob de ghy-en wydał w Amsterdamie akwarelowane, niezwykle szczegółowe miedzioryty roślin wraz z motylami, chrząszczami i gąsienicami. Sztychowane książkowe zielniki stały się bardzo popularne, a ich popularność trwała aż do późnego XIX wieku.W XVI i XVII wieku gdańsk był jednym z najlepiej prosperujących miast Eu-ropy nie tylko wschodniej, bardzo ważnym członkiem niemieckiego (i flamandz-kiego) związku miast Hanza. gdańsk stał się głównym targowiskiem – empo-rium handlu bałtyckiego. Miasto stało się też największym w Polsce zaawan-sowanym ośrodkiem rzemieślniczym, obejmującym tkactwo, budowę statków, przeróbkę szwedzkiej surówki żelaznej i obróbkę bursztynu. Plany i panora-miczne widoki gdańska sztychowane i wydawane były przez najsłynniejszych holenderskich i niemieckich rytowników od XVI wieku przez co najmniej 200 lat. Pracował w gdańsku wielki rytownik-portrecista, Jeremias Falck, w latach 50. XVII wieku autor portretów polskiej magnaterii. W gdańsku działali znani wydawcy książek, m.in. w latach 1640–1660 Jerzy Förster, wydawca m.in. sław-nego dzieła Szymona Starowolskiego Polonia i politycznych dzieł Maksymilia-na Fredry.Takie było bujne kulturalne milieu gdańska, miasta bogatego, kosmopolitycz-nego, przyciągającego wielu Niemców, Anglików, Szkotów, Holendrów, Flaman-dów. Jacob breynius był jednym z tych, którzy osiedlili się w gdańsku, gdyż miasto to zapewniało im rozwój, zbyt i dostatek, a oddalało od amsterdamskiej konkurencji.l jeszcze jedno. Prof. Strzałkowski zapytał przed momentem o możliwy na-kład i cenę zielnika breyniusa. Mogę tylko dla porównania powiedzieć, że na-kłady ówczesnych antwerpskich i amsterdamskich atlasów sięgały paru tysię-cy, a za cenę atlasu Orteliusa można było wtedy kupić wieś. Nakład zielnika był pewno mniejszy, ale i cena mogła być wyższa.Karolina Targosz:Mój referat dotyczył rycin z dzieła breyniusa. W pełnej jego wersji i w przy-gotowywanej książce będzie mowa o szerszym tle kulturowym ówczesnego gdańska i jego powiązaniach z Niderlandami.Magdalena Piwocka:Chciałabym zapytać, czy autorka zadała sobie pytanie o wpływy rycin bo-tanicznych na hafciarstwo. W klasztorach, np. u karmelitanek bosych na Weso-144 KAROLINA TARgOSZłej, w haftach na ornatach występuje korona cesarska, jest też chryzantema. Nie wiadomo, skąd one są wzięte, ale ten typ kwiatów przypadał bardzo do gustu hafciarkom. Warto byłoby na to zwrócić uwagę.Karolina Targosz:Wielką furorę zrobił w zdobnictwie słonecznik, jest to bardzo dekoracyjny kwiat. Pochodzi z Peru, ale rozprzestrzenił się szybko w Europie i z tej rośli-ny egzotycznej stał się rośliną chaty chłopskiej. W sztuce słonecznik zrobił bar-dzo piękną karierę. Przykładem może być dekoracja trumny św. Stanisława na Wawelu oraz nagrobki dwóch żon Jana Dobrogosta Krasińskiego z Krasnego na Mazowszu, gdzie występują motywy słonecznika jako symbolu kierowania się ku słońcu, a więc symbolicznie ku bogu. Ale te przykłady nie są z breyniusa, ale z dzieł wcześniejszych.Julian Dybiec:Zainteresowało mnie kilka zagadnień i chciałbym się czegoś bliżej dowie-dzieć na ich temat. Pierwsza sprawa jest następująca: gdy oglądamy dzieła z epoki Renesansu, np. dzieło Vesaliusa De humani corporis fabrica, to widać, że stosowano tam pewną konwencję rysunkową. Szkielet, który ma symbolizować i objaśniać budowę człowieka, stoi np. wspierając się o brzeg stołu. Te ilustracje przyrodnicze miały charakter ograniczony i determinujący, ale można tu mó-wić o pewnej konwencji rysunkowej. Kolory do tych rysunków dopasowywa-li później artyści.Druga sprawa: nie bardzo zorientowałem się, czy w dziele breyniusa mie-liśmy tylko ilustracje i opisy botaniczne roślin, czy też były tam uwagi natury użytkowej, np. farmakologicznej. U Syreniusa występuje oprócz opisu botanicz-nego również opis zastosowań lekarskich, kiedy i w jakim celu należy rośliny te stosować.l ostatnia kwestia: wspomniano tu o roślinie „morzybaba” używanej przez nierządnice do spędzania płodu. Wydaje się, że nazwa ta mogła pochodzić od dolegliwości zwanej „morzyskiem”. Jeszcze w XVIII wieku, czy nawet na po-czątku XIX wieku etnografowie mówią o takich chorobach, czy to rzeczywi-stych, czy też przypisywanych złym duchom. być może nazwa tej rośliny była związana z leczeniem tej dolegliwości.Karolina Targosz:W ilustracjach botanicznych możemy wyróżnić styl renesansowy, maniery-styczny i barokowy. gdy ogląda się większą liczbę takich książek, to formy te same się narzucają i wyodrębniają. gdy chodzi o Renesans, to mamy tu ujęcie Ilustracje botaniczne do dzieł Jacoba Breyniusa i jego współpraca z artystami 145konturowe, w rysunku przedstawiony jest kontur, który malarz wypełniał póź-niej barwami. W okresie manierystycznym końca XVI wieku, są to dzieła głów-nie Pietra Andrea Mattiolego, rycina dostosowana jest do formy klocka drze-worytniczego. Ten prostokąt musi być tu cały wypełniony rysunkiem. Potem pojawia się barok, do którego należy breynius, kiedy dużą rolę odgrywa świa-tłocień. Sprawia to trudność przy późniejszym kolorowaniu. Kiedyś w Warsza-wie oglądałam i miałam w ręku największe dzieło z drugiej już połowy XVIII wieku, to były najpiękniejsze ryciny, jakie widziałam. Chodzi o Alberta Seby Thesaurus. Zawiera on podwójne ilustracje. Jedna plansza to czarno-biały mie-dzioryt tak finezyjny, że odtworzono na nim każdą żyłkę liścia. Druga plansza jest kolorowana farbami. Jedyny w Polsce egzemplarz posiada Instytut Zoologii PAN w Warszawie. To jeżeli chodzi o konwencję ilustracji.Drugi problem to jest zagadnienie użyteczności roślin. Nie miałam tu czasu tym się bliżej zająć. Najpierw są podręczniki lecznicze, w których roślina opi-sana jest nie tylko w aspekcie botanicznym, ale i zastosowań w lecznictwie. Po-tem w XVII wieku następuje dramatyczny rozdział między lecznictwem i bota-niką, która się wtedy rodzi. breynius nie miał studiów medycznych. Jest tu cha-rakterystyczną postacią, wspominał czasem o zastosowaniach medycznych, ale się zasadniczo od tych zagadnień odcinał.Jeżeli chodzi o tę „morzybabę”, to breynius uważał, że jest to bardzo silny lek, stosowany w różnych chorobach, ale niebezpieczny. Ziołolecznictwo jest jednak odrębną, kolosalną dziedziną wiedzy.Kazimierz Zarzycki:Z wielkim zainteresowaniem wysłuchałem tego wykładu, bo interesuję się tymi ilustracjami roślin. W Instytucie botanicznym jest duży zbiór takich rycin, gromadził je jeszcze Prof. Szafer. Urządzane są też od czasu do czasu wystawy. Uderza mnie to, że te XVII-wieczne ilustracje są bardzo nowoczesne. Oczywi-ście w ikonografii nastąpił postęp, ale uderza mnie to, że te dawne rysunki bar-dzo przypominają ilustracje współczesne. Widać, że te początki były znakomite i zapoczątkowały ten wielki rozwój, który nastąpił w przyszłości. Teraz stosu-je się barwne ilustracje fotograficzne, ale i na rysunkach przedstawia się pewne szczegóły anatomiczne.Karolina Targosz:Kraków nie posiada niestety ani jednego egzemplarza dzieł breyniusa: ani biblioteka Jagiellońska, ani biblioteka Czartoryskich. W bibliotece Jagiellońskiej jeszcze wiek XVI jest bogato reprezentowany, a już z wieku XVII jest niewiele, po prostu nie kupowano wtedy nowości.

Dyskusja po referacie Karoliny Targosz : "Ilustracje botaniczne do dzieł Jacoba Breyniusa i jego współpraca

z artystami"

STRZAŁKOWSKI, Adam

KOBOS, Andrzej

PIWOCKA, Magdalena

DYBIEC, Julian

TARGOSZ, Karolina

Biblioteka Nauki - repozytorium artykuÅÃ³w

Dyskusja po referacie Karoliny Targosz „Ilustracje botaniczne do dzieł Jacoba Breyniusa i jego współpraca z artystami”

https://ruj.uj.edu.pl/xmlui/bitstream/handle/item/258416/strzalkowski_et-al_dyskusja_po_referacie_karoliny_targosz_2009.pdf?sequence=1&isAllowed=y

Dyskusja po referacie Karoliny Targosz : "Ilustracje botaniczne do dzieł Jacoba Breyniusa i jego współpraca z artystami"

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Jagiellonian Univeristy Repository

Biblioteka Nauki - repozytorium artykuÅÃ³w

Dyskusja po referacie Karoliny Targosz : "Ilustracje botaniczne do dzieł Jacoba Breyniusa i jego współpraca z artystami"

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Jagiellonian Univeristy Repository

Biblioteka Nauki - repozytorium artykuÅÃ³w

Biblioteka Nauki - repozytorium artykuÅÃ³w