Nalazi alohtonih vrsta riba na Crnogorskom primorju (južni Jadran)

At the end of 2007 and the beginning of 2008, the Institute of marine biology Kotor received unusual reports from Budva and Bar fishermen regarding certain fish species they have not encountered before. After a thorough examination at the Institute, it was determined that the species in question were the bluespotted cornetfish (Fistularia commersonii Rüppel, 1835) and the blunthead puffer (Sphoeroides pachygaster, Müller & Troschel, 1848), both allochtonous species and — until now — unknown in this part of the Adriatic Sea. Fistularia commersonii is a lessepsian migrant that came to the Mediterranean and the Adriatic Sea from the Red Sea through the Suez Canal. Sphoeroides pachygaster, a tropical species with poisonous internal organs, is classified as an east–Atlantic migrant species, which denotes species that arrived to the Mediterranean and the Adriatic Sea though the Strait of Gibraltar

Kondiciono stanje riba, orada (sparus aurata) i brancin (dicentrarchus labrax), sa farme u Bokokotorskom zalivu (jugoistočni Jadran)

U ovom istraživanju obrađeno je 210 jedinki orade (Sparus aurata Linnaeus, 1758) i 210 jedinki brancina (Dicentrarchus labrax Linnaeus, 1758) sa uzgajališta COGIMAR koje se nalazi na lokaciji Ljuta u Bokokotorskom zalivu. Istraživanja su započeta u decembru mesecu 2014. godine i u ovom radu biće predstavljeni preliminarni podaci o dužinsko-težinskom odnosu i kondicionom faktoru ovih vrsta. Totalna dužina (TL) jedinki orade u uzorku kretala se od 19,9 do 31,1 cm, sa prosečnom vrednošću od 28,1 ± 1,8 cm (prosečna dužina ± standardna devijacija, SD), dok se raspon ukupnih težina kretao od 130 do 485 g, sa prosečnom vrednošću od 337,56 ± 55,75 g (prosečna dužina ± SD). Kod brancina totalna dužina jedinki u uzorku kretala se od 20,8 do 54 cm, sa prosečnom vrednošću od 33,7 ± 3,8 cm (prosečna dužina ± SD), dok se raspon težina kretao od 150 do 1945 g, sa prosečnom vrednošću od 397,84 ± 171,85 g. Analiza dužinsko-težinskog odnosa kod obe vrste pokazala je da se vrednost parametra b razlikuje od idealne izometrijske vrednosti 3. Kod orade vrednost parametra b iznosi 2,4851, dok je kod brancina vrednost parametra b iznosi 3,0591. Studentov t-test pokazao je da se parametar b dužinsko-težinskog odnosa kod ukupnog uzorka orade i brancina nije statistički značajno razlikovao od idealne izometrijske vrednosti 3. Koeficijent kondicije kod obe vrste određen je pomoću Le Cren-ove i Fulton-ove formule po mesecima istraživanja i prema dužinskim klasama. Prosečan koeficijent kondicije orade (Slika 3.) iznosi Ka=0,9467± 0,099 (Le Cren, 1951), odnosno Ka=1,4607 ± 0,1875 (Fulton, 1904), a od istraživanih meseci najniža vrednost zabeležena je u februaru, Ka=0,947 (Le Cren), odnosno Ka=1,4196 (Fulton). Kod brancina prosečan koeficijent kondicije (Slika 4.) za ceo ispitivani uzorak iznosi Ka=1,0164±0,0627 (Le Cren), odnosno Ka=1,0041±0,0721 (Fulton), a od istraživanih meseci najniža vrednost zabeležena je u februaru mesecu Ka=0,9656 (Le Cren), odnosno Ka=0.9512 (Fulton)

Mogućnost komercijalnog uzgoja školjke kamenice, ostrea edulis u uslovima Kotorskog zaliva (Orahovac)

Kamenica, ostriga, Ostrea edulis, je jadranska školjka, koja se već nekoliko decenija vještački gaji u Jadranu, najviše na hrvatskom primorju. Izuzetno je cijenjena, te stoga dostiže i visoku cijenu na tržištu. Nakon ranijih eksperimentalnih istraživanja Instituta sedamdesetih godina prošlog vijeka, ova vrsta je po prvi put, 2010. godine komercijalno uzgajana u uslovima Bokotorskog zaliva, u mjestu Orahovac kod Kotora. Institut i kompanija „D.O.O. Školjke Boke“ su u julu mesecu uvezli 9000 jedinki mlađi iz poznatog uzgajališta u Stonu (HR). Školjke su nasađene na lokaciji Orahovac u neposrednoj blizini reke Ljute u severnom delu Kotorskog zaliva. Primjenjen je prirodno-veštački način uzgoja, gde se kamenice vešaju na brodske konope povezane sa polietilenskim bovama, na dubinu 4–7 metara. Mereni su osnovni hidrografski parametri, temperatura i salinitet, kao i dužinski rast na 100 slučajno odabranih jedinki iz uzgajališta. Maksimalne temperature 27.6 T°C izmerene su u julu a najniže 11.2 T°C. Vrednost saliniteta je bila najveća u avgustu i iznoslila je 27.8 ‰ a minimum je bio u decembru 6.3 ‰. Temperaturni opseg je uobičajen za područje Kotorskog zaliva, dok su vrednosti saliniteta bile neuobičajeno niske u jesenjem periodu, čak i na dubinama 4–5 metara, što je bilo uslovljeno izuzetno velikim količinama padavina. Istraživanja pokzuju da je rast od jula do oktobra bio ujednačen i ukupno je iznosio 1cm, odnosno u proseku 0.25 cm po mesecu. Od oktobra do januara nastupa nešto usporeniji rast i ukupno iznosi 0.3 cm. Od januara ponovo nastupa nešto pojačani intezitet rasta koji ukupno iznosi 0.5 cm. Dakle u periodu od 8 meseci (jul–mart) ukupni rast iznosi 1.9 cm. Rast kamenica zavisi od mnogo faktora, a najviše od količine hrane (planktona) i temperature. Kako i naša istraživanja pokazuju, rast je najintezivniji bio u letnjim mesecima, kada su i povoljne temperature koje uslovljavaju u povećanu količinu planktonskih zajednica. Salinitet takođe igra značajnu ulogu u rastu kamenica, ali su one otpornije na kolebanja saliniteta od dagnje, koja se takođe veštački gaji. Do skoro identičnih istraživanja došao je Glamuzina u Malostonskom zlivu 2006, kada je konstatovao ukupni rast 1.7 cm za period jun–april. Merenja smrtnosti pokazala su nešto povećane vrednosti (15%) u julu neposredno posle postavljanja jedinki u more, što je verovatno uslovljeno transportnim šokom i prilagođavanju uslovima u vodi Kotorskog zaliva. U kasnijim mesecima on opada i od septembra do marta iznosi 0%. Onda se u martu 2011. pojavljuje uobičajeni problem predatora, kada ribe orade Sparus aurata, napadaju uzgajalište i čine veliku štetu, naročito na cementiranim nizovima kamenice, jer su više otvorene nego one u kašetama. Svi dosadašnji podaci pokazuju, da uslovi vode u Kotorskom zalivu, naročito na ušću rijeke Ljute, izuzetno pogoduju dobrom rastu i kondiciji ove vrste, što ide u prilog njenom komercijalnom uzgoju, ćime će se pored dagnje, Mytilus galloprovincialis, upotpuniti ponuda školjkaša, naročito u vrijeme turističke sezone na crnogorskom primorju

Stanje pridnenih (demerzalnih) resursa istočne obale Jadranskog mora

Pridneni (demerzalni) resursi predstavljaju jednu od najvažnijih komponenti morskog ribarstva u Jadranskom moru, kako u smislu količine ulova, tako i u njegovoj komercijalnoj vrijednosti. Trenutan ukupan ulov kočarskih organizama u Jadranu kreće se oko četrdesetak tisuća tona, od čega najveći dio ulovi talijanska kočarska flota (preko 85%). Prvim ribarstveno-biološkim istraživanjima u Jadranu smatra se ekspedicija „Hvar“ 1948/49. (Šoljan, 1997) koja je pokrila teritorijalna mora ex-Jugoslavije i Albanije, te najveći dio međunarodnih voda otvorenog Jadrana. Vrijednost ove ekspedicije leži u činjenici kako je ona provedena u vrijeme dok je kočarski ribolov bio u začetcima, ali i zaustavljen zbog ratnih aktivnosti 7-8 godina, te su resursi za vrijeme „Hvar“ ekspedicije bili u nultom stanju („virgin state“) i mogu služiti kao referentna točka za opisivanje kasnijih promjena koje su nastale kao posljedica intenzivne eksploatacije. U novije vrijeme intenziviraju se međunarodna istraživanja pridnenih resursa Jadrana. Istraživanja koja su tema ovog rada obavljena su u okviru međunarodne ekspedicije EU MEDITS u razdoblju od 2005. do 2010. godine u cijelom Jadranskom moru (osim najdubljih dijelova Južnojadranske kotline). Opisano je stanje pridnenih resursa kroz GIS prikaze indeksa biomase (ulov kg/km2) u cijelom Jadranu i to za: ukupan ulov tijekom ekspedicije MEDITS (ribe, rakovi i glavonošci), te za MEDITS ciljane vrste (59 najzastupljenijih vrsta kočarskog ribolova), hrskavičnjače, kao i za gospodarski najvažnije vrste: oslić, trlja blatarica, arbun, kovač, mačka bjelica, škamp i kozica

Rijedak ulov paklare morske, Petromyzon marinus, linnaeus, 1758, u Bokokotorskom zalivu

In the area of Boka Kotorska Bay, in place Prcanj, is found specimen of Petromyzon marinus, Linnaeus, 1758, Sea Lamprey. This anadromous fish species, are often used to catch on the eastern coast of the Adriatic, now very rarely because destroyed and pollution of the river where this species spawning. This is the first catch in Bokoktorska Bay, reported the Institute in the last two decades

Procentualno učešće kozice Parapenaeus longirostris (Lucas, 1846) na šelfu Crnogorskog primorja (program Medits)

MEDITS is the fishery research project launched in 1993 with the aim to estimate the state of demersal resources in the Mediterranean. Montenegro was included into this project in 2007. Research was carried out in July 2008 at depths ranging from 10 to 800 m. Among thirty referent, target species were four Decapoda species, and one of them was a deep-water pink shrimp Parapenaeus longirostris (Lucas, 1846). The Crustacea Decapoda group contributed for 8.33% in abundance, and the 2.48% in biomass to the total catch. Deep-water pink shrimp was the most abundant and had the highest biomass value in the 200-500 m stratum

Neki biološki parametri grdobe (lophius budegassa spinola, 1807) u vodama Crne Gore (jugoistočni Jadran)

U ovom istraživanju obrađene su 264 jedinke grdobe (LophiusbudegassaSpinola, 1807), od kojih su 128 (ili 48,5%) bili mužjaci, 114 (43,2%) ženke, dok kod 22 jedinke (8.3%) nije bilo moguće odrediti spol. Odnos ženki i mužjaka bio je 1:1,12. Omjer spolova (SR) procijenjen je na 47,1. Testiranje uzorka χ2-testom pokazalo je da ne postoji statistički značajna razlika između broja mužjaka i ženki u uzorku (χ2 = 0.8099, p > 0.05). Totalna dužina (TL) jedinki u uzorku kretala se od 15,6 do 67,0 cm, sa prosječnom vrijednošću od 29,2 ± 8,1 cm (prosječna dužina ± standardna devijacija). Shapiro-Wilkesov test normalnosti pokazao je da distribucija dužinskih frekvencija ukupnog uzorka nije pratila normalnu distribuciju (W = 0,9003; p < 0,05), kao ni distribucija mužjaka (W = 0,9563; p < 0,05) ni ženki (W = 0,8959; p < 0,05). Raspon dužina kod ženki varirao je 18,8 do 67,0 cm TL, sa prosjekom od 31,9 ± 9,6 cm TL. Prosječna dužina mužjaka bila je 82,3 ± 5,7 cm TL, dok su minimalna i maksimalna dužina bile 16,6 cm i 48,4 cm TL. Prosječna masa jedinki u uzorku bila je 444,15 ± 427,24 g, sa rasponom od 57,14 g do 3000,00 g. Masa ženki kretala se od 114,50 g do 3000,00 g, sa srednjom vrijednošću od 584,10 ± 557,15 g. Najmanja izmjerena masa mužjaka bila je 66,70 g, a najveća 1791,96 g, sa prosjekom od 372,40 ± 249,28 g. Analiza dužinsko-masenog odnosa pokazala je vrijednost parametra b manju od idealne izometrijske vrijednosti 3, što znači brži rast jedinki u dužinu od povećanja mase, odnosno da jedinka sa rastom dobiva izduženiji oblik tijela. Vrijednosti parametra b po spolovima su također bile manje od 3. Studentov t-test pokazao je da se parametar b dužinsko-masenog odnosa kod ukupnog uzorka i ženki statistički značajno razlikovao od vrijednosti 3, dok kod mužjaka to nije bio slučaj. Dužina prve spolne zrelosti (Lm50%) ukupnog uzorka procijenjena je na 26,37 cm TL, odnosno 30,50 cm TL kod ženki i 26,26 cm TL kod mužjaka.Procijenjene su i dužine pri kojima 25% (Lm25%), odnosno 75% (Lm75%) populacije dosegne spolnu zrelost, kao i parametri α i β krivulje zrelosti

Projekti međunarodne saradnje u istraživanju Jadranskog mora

Prvi pisani dokumenti o naučnom istraživanju mora se pojavljuju u 16. vijeku i uglavnom se bave morskom dinamikom. Do 1950-ih godina, istraživanja su imala morfološke i sistematske karakteristike i bila su zasnovana na opisu i katalogizaciji vrsta. Moderna istraživanja sa širim implikacijama počinju u drugoj polovini 20. vijeka, nakon Drugog svjetskog rata, sa raznim ribolovnim ekspedicijama baziranim na istraživanju distribucije, biologije, ekologije vrsta, stanje pridnenih zajednica i mogućnosti za njihovu komercijalnu ali održivu eksploataciju. Prva ribarstveno-biološka ekspedicija u Jadranu je bila "HVAR" ekspedicija, organizovana 1948-1949 godine od strane Instituta za oceanografiju i ribarstvo u Splitu. Istraživanje je obuhvatilo većinu otvorenog Jadrana, a glavni cilj ekspedicije je bio da se stekne uvid u kvalitativni i kvantitativni sastav pridnenih zajednica na Jadranu, kao i procjena potencijala za komercijalno iskorištavanje takvih izvora. Od 2001. do 2007. istraživanja pridnenih zajednica su provedena u okviru projekta FAO ADRIAMED. Uz MEDITS program (Međunarodno straživanje pridnenih resursa Mediterana), Europska unija pokrenula je 1994 sveobuhvatno istraživanje pridnenih zajednica Mediterana i Jadrana na kontinentalnom šelfu i kontinentalnom slazu

Rasprostranjenost, brojnost i sastav populacije obične sipe sepia officinalis, linnaeus, 1758, u Jadranskom moru

Sipa, Sepia officinalis, je glavonožac rasprostranjen u istočnom Atlantiku, od Shetlandskog otočja i južne Norveške do sjeverozapadne Afrike, te u Mediteranu. Obitava na svim dubinama do 200 m, ali najviše je zastupljena na dubinama do 100 m. Vrsta je velikog gospodarskog značaja, poglavito za zemlje u području njezine rasprostranjenosti. Izlovljava se većim brojem ribolovnih alata, u gospodarskom ribolovu najviše pridnenom povlačnom mrežom koćom. Ukupni svjetski ulov ove vrste u 2011. godini iznosio je 26 701 t, a u ukupnim ulovima najviše je zastupljen Tunis u Mediteranu. U radu su korišteni podaci istraživanja provedenih u Jadranu u sklopu programa EU MEDITS u razdoblju od 1996. do 2008. godine. Uzorkovanja su provedena na svim koćarskim područjima Jadrana (GSA 17 i GSA18) korištenjem eksperimentalne pridnene povlačne mreže GOC 73, posebno konstruirane za ovaj tip istraživanja. Srednje vrijednosti indeksa biomase i indeksa brojnosti sipe (N/km2 i kg/km2), koji su dobiveni korištenjem “swept area” metode, izračunati su po godinama, po dubinskim stratumima kao i za cijelo razdoblje istraživanja. Srednja vrijednost indeksa biomase i brojnosti ove vrste u Jadranu iznosila je 0,90 kg/km2 i 11,42 N/km2. Analiza raspodjele po dubinama pokazala je da vrsta preferira plitka područja te su srednje vrijednosti oba indeksa bile najviše u dubinskom stratumu 10 do 50 m. Ukupno je analizirano 1069 primjeraka sipe, od toga 500 mužjaka, 352 ženke i 217 jedinki kojima pol nije bilo moguće odrediti. Omjer mužjaka i ženki bio je 1,42, odnosno u uzorcima su dominirali mužjaci što je najvjerojatnije posljedica masovnog pomora ženki nakon razmnožavanja. Raspon dužina plašta lovljenih primjeraka kretao se od 30 do 215 mm, a njihova srednja dužina iznosila je 81,23 mm (st.dev.=33,04). Prosječne godišnje vrijednosti indeksa biomase i brojnosti pokazuju značajne međugodišnje oscilacije što je uobičajeno za kratkoživuće vrste, poput sipe, koje izrazito ovise o uvjetima okoliša. Međutim, kod sipe se uočava i slabi negativni trend indeksa biomase u razdoblju 1996.-2008. godina a takve promjene u populaciji mogu biti posljedica prevelikog ribolovnog napora kojemu je vrsta izložena, posebice uzme li se u obzir i sinergijski učinak većeg broja ribolovnih alata kojima se ova vrsta izlovljava. Stoga je neophodno provoditi monitoring uzimajući u obzir što veći broj relevantnih parametara kao i sve dionike u ribolovu ove vrste radi predlaganja i provođenja mjera kojima će se osigurati dugoročno održivo korištenje ovog važnog ribolovnog resursa u Jadranskom moru

Biološke karakteristike inćuna (engraulis encrasicolus) u Bokokotorskom zalivu (Crna Gora)

Inćun, Engraulis encrasicolus, je jedna od najrasprostranjenijih i komercijalno najvažnijih vrsta riba u Jadranskom moru (FishStat Plus, FAO). Industrijski ribolov srdele i inćuna u Crnoj Gori je još uvek nerazvijen, pa se ove vrste uglavnom love alatima malog obalnog ribolova, tj. mrežama potegačama male veličine okaca (5-6 mm) u Bokokotorskom zalivu kao i malim mrežama plivaricama na ulazu u zaliv. Podaci predstavljeni u ovom radu rezultat su istraživanja sprovedenog u okviru Pilot studije AdriaMed projekta u periodu septembar 2007. – avgust 2011. godine. Tokom Pilot studije putem intervjua sa ribarima prikupljane su informacije o ulovu i ribolovnom naporu svih aktivnih tipova brodova, a takođe su uzimani i biološki uzorci komercijalno važnih vrsta kako bi se proučavale njihove biološke karakteristike. Uzorci inćuna prikupljeni su u području Bokokotorskog zaliva (Sl. 1) koji predstavlja jedno od najproduktivnijih područja na crnogorskom primorju, pa je mrestilište i hranilište mnogih ribljih vrsta. Uzorci su prikupljani mesečnom dinamikom. Prikupljeni su sledeći podaci: totalna dužina tela sa preciznošću 0.1 cm, totalna težina sa preciznošću 0.01 g, pol i stadijum zrelosti gonada (upotrebljena je skala sa četiri stadijuma zrelosti, 1 – nezrele, 2 – sazrevanje, 3 – zrele i 4 – izmrešćene jedinke). Na osnovu ovih podataka određen je dužinski raspon, distribucija dužinskih frekvenci, odnos polova, GSI, dužina dostizanja polne zrelosti (L50% dužina pri kojoj je 50% populacije polno zrelo, kao i L25% L75%), kao i dužinsko-težinski odnos prema formuli log W=log a+b log LT. Inćun je bio najzastupljeniji u ulovu u septembru i aprilu. Dužinski raspon iznosio je od 7.5 do 14.4 cm, sa srednjom vrednošću od 10.13 cm, dok je težinski raspon bio od 0.9 do 21 gram, sa srednjom vrednošću 6.4 g. Od ukupnog broja jedinki (2000) ženke čine 61%, mužjaci 33%, a 6% su jedinke kojima nije bilo moguće odrediti pol. Ženke su zastupljenije od mužjaka u svim dužinskim klasama, osim na 8 cm dužine gde je odnos polova 1:1. Najveći broj uzorkovanih jedinki bio je u drugom stadijumu zrelosti. Procenjeno je da je dužina pri kojoj 50% populacije inćuna dostigne polnu zrelost 9.1 cm, dok su L25% i L75% procenjeni na 8.6 i 9.7 cm. Koeficijent b dužinsko-težinskog odnosa kod mužjaka iznosio je 3.212, a kod ženki 3.437