Problematyka zawodu w socjologii

The article discusses several selected aspects connected with use of the concept of „occupation” in sociology. The author starts from pointing up the genesis of the interest in this variable. Then he shows the contexts in which it is applied -that is: 1) an object of interest in itself as a category for identifying and describing various social circles, 2) an object of rhetorical and methodological reflection, as a tool for conceptualisation and operationalization other phenomena, 3) an „explanatory variable” in analyses in which the phenomena explained are the various social attributes of individuals. Next author describes the main currents of reflection about occupation in contemporary sociology, and in conclusion he indicates theoretical problems and practical difficulties in using indicators constructed on the basis of information about the occupational situation in sociological research.Artykuł zawiera omówienie kilku wybranych aspektów związanych z posługiwaniem się kategorią „zawodu” w analizach zjawisk społecznych prowadzonych w socjologii. Na wstępie autor przedstawia genezę zainteresowań tą zmienną. Następnie wskazuje konteksty, w jakich znajduje ona zastosowanie - że jest ona mianowicie: 1) przedmiotem zainteresowania sama w sobie, jako kategoria identyfikacji i opisu różnych środowisk społecznych, 2) obiektem refleksji teoretycznej i metodologicznej, jako narzędzie konceptualizacji i operacjonalizacji innych zjawisk, 3) „zmienną wyjaśniającą” w analizach, w których zjawiskami wyjaśnianymi są rozmaite atrybuty społeczne jednostek. Autor przedstawia także główne nurty refleksji związanej z problematyką zawodu we współczesnej socjologii, a na koniec sygnalizuje teoretyczne problemy i praktyczne trudności w posługiwaniu się wskaźnikami konstruowanymi na podstawie informacji o sytuacji zawodowej w badaniach socjologicznyc

Merytokracja, hierarchia dochodów i dynamika mobilności. Polska na tle państw postkomunistycznych

The analysis aims to determine which of the six East-European nations, most closely fit the typical patterns of social stratification in Western societies. The comparison is made with respect to four criteria: 1) rules of distributive meritocracy; 2) shape of socio-occupational ladder; 3) dynamics of occupational mobility in the 1990s; 4) level of incomes. In order to answer these questions the author refers to data based on national 1993-1994 samples coming from: Bulgaria, the Czech Republic, Hungary, Poland, Russia and Slovakia. The analyses show that some regularities emerge with the Czech Republic, Hungary and Poland being most highly advanced on the road to the market society and Russia located on the opposite pole.Analizując dane z sześciu krajów Europy Środkowo-Wschodniej autor próbuje ustalić, w którym z nich stratyfikacja społeczna stosunkowo najbardziej zbliża się do wzorów typowych dla rozwiniętych systemów kapitalistycznych. Wybrane zostały cztery wskaźniki zaawansowania tych krajów na drodze do rozwiniętego kapitalizmu: 1) stopień merytokracji w zasadach wynagradzania, 2) kształt hierarchii podstawowych warstw społeczno-zawodowych, 3) dynamika mobilności społeczno-zawodowej w latach dziewięćdziesiątych oraz 4) poziom dochodów. Podstawę rozstrzygnięć stanowią wyniki badań przeprowadzonych w ramach międzynarodowego projektu w latach 1993-1994 w Bułgarii, Czechach, Polsce, Rosji, Słowacji i na Węgrzech. Dane pochodzą z kilkutysięcznych, reprezentatywnych prób dorosłej ludności tych krajów. Z analiz wynika, że zarysowuje się pewien wzór: z Rosją, na biegunie stosunkowo najsłabszej dynamiki przekształceń strukturalnych i procesów mobilności, gdzie zasada wynagradzania za kwalifikacje występuje najsłabiej, oraz Węgrami, Czechami i Polską - na przeciwległym krańcu

Selekcja ze względu na pochodzenie społeczne do szkoły średniej i na studia wyższe

The author presents the results of cross-time analysis of educational inequalities in Poland. As previous findings convincingly showed it was first stage od selection, i.e. from primary to secondary level, which was most strongly affected by social origin. It did not change until 1990s in Poland, although they found some decline in effect of social origin on the second stage of educational transition, that between secondary and postsecondary schools. Surprisingly enough effect of social origin significantly increased in the 1990s with much stronger increase taking place on the second stage. The author bases his analyses on data coming from national random samples which cover educational trajectories of several recent decades.Niniejsze studium sytuuje się w nurcie refleksji nad dynamiką nierówności edukacyjnych. Wyniki dotychczasowych analiz wskazywały na decydujące znaczenie wpływu pochodzenia społecznego jednostek na selekcję występującą na pierwszym progu kształcenia, tj. przy przechodzeniu ze szkoły podstawowej do średniej. Do lat dziewięćdziesiątych zależność ta nie ulegała zmianom, chociaż zmniejszał się wpływ czynników pochodzeniowych na drugim progu, tj. w dostępie do studiów wyższych. Tymczasem, według ustaleń przedstawionych w artykule, wpływ pochodzenia społecznego znacząco wzrósł w latach dziewięćdziesiątych, przy czym bardziej zwiększyła się jego rola na drugim progu. Empiryczną przesłanką tego zaskakującego wniosku są wyniki systematycznych porównań danych z ogólnopolskich badań obejmujących kilkudziesięcioletni przedział czasu

Intergenerational educational mobility and cultural practices: a study on cultural stratification using diagonal reference models

This article was added to the Knowledge Bank in January, 2023.This study revisits and extends a classic question in sociology and tests three competing hypotheses about the effects of intergenerational educational mobility on cultural tastes. By means of diagonal reference models to data coming from nationally representative survey carried out in 2019, the study shows that mobile individuals come to resemble their nonmobile counterparts in their current educational level which confirms hypothesis of maximization. This is inconsistent with Bourdieu’s view that habitus is largely determined by primary socialization at parental home. The study also demonstrates that upwardly and downwardly mobile individuals switch musical tastes of both parental and current educational level

Social Stratification and Eating

Patterns of eating, as an element of lifestyle and consumption, constitute a major research area in the social and health sciences. The study of eating patterns focus on what people eat, whether they eat alone or in company, where they eat, how often, and under what circumstances. For decades, research on eating within sociology had been somewhat neglected, but in recent years there has been an explosion of interest in this topic. In Poland, however, social scientific inquiry into practical, social, and cultural aspects of food has been minimal. Using data from a nation-wide survey carried out in 2013 and in-depth interviews with 60 respondents conducted in 2014, we attempted to answer two questions: (i) to what extent eating patterns reflect existing inequalities and stratification, and (ii) to what extent they have been affected by globalisation and Western lifestyle. This article discusses theoretical background of our research, its empirical basis, and summarises the basic results

Badanie panelowe ścieżek edukacyjnych – doświadczenia międzynarodowe

The paper presents research objectives, measurement methodology, its implementation procedure and the most important results from five educational panel studies. Relativelymore possibilities of finding causal relationships and monitoring the life course of individuals constitute the main advantages of panel data. The purpose of this review was to summarize research experience in order to formulate recommendations for implementation of such projects. We presented them in the second part of the paper, focusing on issues concerningmeasurement of educational competences, respondent recruitment, and methods of “maintaining the panel”.W artykule tym przedstawiliśmy cele badawcze, metodologię pomiaru, sposoby realizacji i najważniejsze wyniki analiz pochodzących z pięciu paneli edukacyjnych. Zaletami danych panelowych są stosunkowo większe możliwości wnioskowania o zależnościach przyczynowych i monitorowanie losów życiowych jednostek. Zadaniem tego przeglądu było podsumowanie doświadczeń badawczych pod kątem sformułowania rekomendacji dotyczących problemów dotyczących realizacji tych badań. Przedstawiliśmy je w drugiej części koncentrując się na kwestiach pomiaru kompetencji edukacyjnych, rekrutacji respondentów i metodach „utrzymania panelu”