6 research outputs found
A Study on the Formation of Theatre Culture of Early Modern Seoul
ํ์๋
ผ๋ฌธ (๋ฐ์ฌ)-- ์์ธ๋ํ๊ต ๋ํ์ : ๊ตญ์ด๊ตญ๋ฌธํ๊ณผ, 2017. 2. ์์น๊ตญ.์ด ๋
ผ๋ฌธ์ 1880๋
๋๋ถํฐ 1910๋
๋์ ์์ธ์ง์ญ ๊ทน์ฅ๊ด๋ จ ์๋ฃ์ ๋ถ์์ ์ค์ฌ์ผ๋ก ํ๊ตญ์ ๊ทผ๋ ์ด๊ธฐ ๊ทน์ฅ๋ฌธํ์ ํ์ฑ์ ๋๋ฌ์ผ ์ฌํ์ ๊ธฐํ๊ณผ ๋ฌธํ์ ํจ๊ณผ๋ฅผ ๊ณ ์ฐฐํ์๋ค. ์ด ๋
ผ๋ฌธ์์๋ ํนํ ๊ทผ๋ ์ด๊ธฐ ์์ธ์ง์ญ์ ๊ทน์ฅ๋ฌธํ๊ฐ ์ ํต, ๊ทผ๋, ์๋ฏผ์ง๊ฐ ํผํจ๋๋ ๊ณผ์ ์์ ์ธ๋ ๊ทน์ฅ๋ฌธํ์ ์ด์๊ณผ ์์ฉ๋ง์ด ์๋ ์ ํต ์ฐํฌ๋ฌธํ์ ์ง์๊ณผ ํ ์ฐฉํ์ ๊ณผ์ ์ผ๋ก ์ ๊ฐ๋์์ผ๋ฉฐ, ์กฐ์ ์ธ ๋์ค๊ทน์ฅ์ 1900๋
๋์๋ ๋์์ ๋ฌธํ์ ๋งค๋ ฅ์ ๋ํํ๋ ์๋ฅ ๋ฌธํ๊ณต๊ฐ์ผ๋ก, 1910๋
๋์๋ ์ข
์กฑ๊ณต๊ฐ์ผ๋ก ํ์ฑ๋์๋ค๋ ์ ์ ๊ฐ์กฐํ์๋ค. ๊ทผ๋ ์ด๊ธฐ ์์ธ์ง์ญ์ ๊ทน์ฅ๋ฌธํ๋ ๊ด๊ฐ์ฑ๊ณผ ๊ด๋๊ด์ต, ๊ทน์ฅ๊ฑด์ค๊ณผ ์๋ณธ์ ์ด์, ํฅํ๋ฐฉ์์ด ํ์ฑ๋ ์ญ๋์ ์ธ ์๊ธฐ/๊ณต๊ฐ์ผ๋ก, ๊ทผ๋ ์ด๊ธฐ ๋ฌธํ์์ญ์์ ์ ๊ฐ๋ ์๋ฏผ์ง ๊ทผ๋์ฑ์ ํ๋ฆ์ ์ฑ์ฐฐํ๋ ์ฐ๊ตฌ๋์์ผ๋ก ์ ๊ธฐ๋๋ค.
โ
ก์ฅ์์๋ ๊ทผ๋ ์ด๊ธฐ ๊ทน์ฅ๋ฌธํ์ ์ ๊ฐ๋ฅผ ํต์์ ยท๋ด์ฌ์ ๊ธฐ์ค์ผ๋ก ์กฐ๋งํ๊ณ ์ 18-19์ธ๊ธฐ ํ์ฑ๋ถ์ ์์ (ๅธไบ) ๋ฏผ๊ฐ์ฐํฌ์ ์ ๊ฐ์ ์ฐํฌ์ธ์์ ๋ณํ ๊ณผ์ ์ ์ดํด๋ณด์๋ค. ๋ฌธํฌ์ฐ๊ณผ ์ฌ์ฐ, ๊ธฐ๋ฐฉ, ์ ์, ์ฑ์ธ ๊ฒฝ๊ฐ์ง์ญ์์ ๋ฒ์ด์ง ์กฐ์ ํ๊ธฐ์ ๋ฏผ๊ฐ์ฐํฌ๋ ํ์ฑ์ ์์
๋์ํ ํ์๊ณผ ๊ถ์ค์ฐํฌ ์ถ์๋ฅผ ๋ฐฐ๊ฒฝ์ผ๋ก ๋ฒ์ฑํ์๋ค. ์ ํต์์ธ๋ค์ ์์์ ์ธ ์กฐ์ง์ฒด๊ณ๋ฅผ ๊ฐ์ถ์๊ณ , ๋จ์์ ์ฃผ์ฒด์๋ ๊ด(ๅฎ)์ ์ฐํฌํ๋์ ๊น์์ด ๊ด์ฌํ์๋ค. ์ง๋ฐฉ๋ฏผ ์ ์
์ ๋ฐ๋ฅธ ๋ฌธํ์ ํต ํ์๊ณผ ๊ฒฝ๊ฐ์ง์ญ ์ ํฅ๊ณต๊ฐ์ ํ๋, ๊ธฐ๋ฐฉ(ๅฆๆฟ)๊ณผ ์ ์์์ ๋ํ๋๋ ์ฐํฌ์ ์ ํ์ ํ์ฐ, ๋ฌธํฌ์ฐ๊ณผ ๊ฐ์ ๋๊ท๋ชจ ๊ณต์ฐํ๋์ ํตํ ์ฅ์๊ฐ ๊ณต์ฐ์ฒด์ ์ ์ฐฉ, ์ ๊ธฐ์(ๅณๅฅๅ)์ ๊ตฌ์ ๋ฌธํ์ ํน์ฑ์ ์กฐ์ ํ๊ธฐ ์ ํต ์ฐํฌ๋ฌธํ์ ๋ณํ ๊ณผ์ ์ผ๋ก ์ฃผ๋ชฉํ ๋งํ๋ค.
์ยทํ์ธต ๋จ์ฑ์ ์ค์ฌ์ผ๋ก ์ด๋ฃจ์ด์ง ์กฐ์ ํ๊ธฐ ์ฐํฌ ๊ด๋์๋ค์ ์์์ ๊ธฐ์ธต๋ฏผ์ ์ฐํฌ๊ด๋์์ ๋ณด๋ฏ ์ฒญ๊ฐ์ ์ค์ฌ์ผ๋ก ์ฐํฌ๋ฅผ ํฅ์ ํ๋ฉฐ, ์ ํฌ์ ์ธ ๊ด๋์ฑํฅ์ ๋ณด์๋ค. ๊ทน์ฅ์ ๊ฐ์์ ๊ณ์ธต์ ์๊ณ์ง์์ ์ํด ๊ตฌ์ฑ๋์๋ค. ์ค์ธ ๋ถํธ์ธต์ ๋ฌธํ์๋ณธ ํ๋์ ํฌ๋งํ๋ฉฐ ์ฐํฌํ๋์ ํ์์๋ก ๋ถ์ํ์๋ค. ๋ฏผ๊ฐ์ฐํฌ์ ํ์ฑํ์ ์ฌํ(ไฝฟ่ก) ๊ฒฝํ, ์ค๊ตญ ํฌ๊ณก์ ์ ํ๋ฅผ ๋ฐฐ๊ฒฝ์ผ๋ก ์ง์์ธ๋ค์ ์ ํต์ฐํฌ์ ๋ํ ์๋ชฉ์ ๋์์ก๊ณ , ์ฌํญ๋ฌธํ๋ฅผ ๋ฌ์ฌํ ํ๋ฌธํฌ๊ณก์ด ์ฐฝ์๋์์ผ๋ฉฐ, ๊ทน์ฅ๋ฌธํ์ ๋ํ ๊ด์ฌ์ด ์ ์ฆํ์๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ ๊ถ์ ์ฌํ์ ์ ๊ต์ ๋๋๋ฅ ์ ๋ฐ๋ผ ์ฑ๋ด ์ค์ฌ๊ณต๊ฐ์ ์ฐํฌํ๋์ ์ ํ๋์๊ณ , ์์ค์ ์ฐํฌ๊ณต๊ฐ์ ๋ฑ์ฅํ์ง ์์๋ค.
โ
ข์ฅ์์๋ ๊ฐํญ๊ธฐ(1876-1910) ํ์ฑ๋ถ์ ๊ทน์ฅ๋ฌธํ๋ฅผ ๋์์ผ๋ก ๋
ผ์๋ฅผ ์งํํ์๋ค. ํ์ฑ ๊ฐ์์ฅ ์ดํ ์ธ์ธ๋ค์ ๊ณต์ฐํ๋์ด ์ ์
๋์๊ณ , 1890๋
๋์๋ ํ์ฑ ๋ด ์ค๊ตญ์ธ ๊ทน์ฅ(ๆทธไบบๆฒๅๅ ด)์ด ๋ฑ์ฅํ์๋ค. ์ธ์ธ ์ฐํฌ๋ฌธํ๋ ์กฐ์ ์ธ๋ค์ ๋์ค์ ์ฐํฌ๊ณต๊ฐ ๋ชจ์์ ์๊ทนํ์ฌ 1899๋
๋ถํฐ ์ํ๋๊ณผ ์ฉ์ฐ์ ์ต์ด์ ์์
์ ์์ค ์ฐํฌ๊ณต๊ฐ์ธ ๋ฌด๋์ฐํฌ์ฅ(่็ซฅๆผๆฒๅ ด)์ด ์ถํํ์๋ค. ์ฉ์ฐ ๋ฌด๋์ฐํฌ์ฅ์ ์ด์์ ์ธ์ธ-๊ด๊ถ-์๋ณธ์ด ๊ฒฐํฉ๋ ๊ทน์ฅ์ค๋ฆฝ ๋ชจ๋ธ์ ๋ณด์ฌ์ฃผ๋ ์งํ์ ์ฌ๊ฑด์ด์๋ค. 1902๋
๋ฑ์ฅํ ํ๋ฅ ์ฌ(ๅๅพ็คพ)๋ ์ฐํฌํ๋์ ๋
์ ์ค๊ฐํ๊ณ ๊ทน์ฅ์ฐํฌ๋ฅผ ์ฃผ๊ดํ ์ต์ด์ ์ฐํฌํ์ฌ์ด๋ฉฐ, ๊ถ๋ด๋ถ ํฌ๋(ๆฒ่บ)๋ ๋ค๋ชฉ์ ํ๊ด ๊ฑด๋ฌผ๋ก ๊ฑด์ค๋์ด ์ค๊ตญ๊ณผ ์๊ตฌ๊ทน์ฅ์ ๊ตฌ์กฐ๋ฅผ ์ฐธ์กฐํ์ฌ ๊ฐ์ถํ ์ต์ด์ ๋์ค๊ทน์ฅ์ด์๋ค. ์ฐฝ๋ถ(ๅกๅคซ)์ ํ์๋ฆฌ์ ๊ด๊ธฐ(ๅฎๅฆ)์ ๊ฐ๋ฌด๋ฅผ ์ค์ฌ์ผ๋ก ๊ณต์ฐํ์๋ ํ๋ฅ ์ฌ๋ ๊ด๋๋ฃ๋ฅผ ๋ฎ์ถ๋ ๋ฑ ๊ด๊ฐ์ธต ํ๋์ ๊ด์ฌ์ ๊ธฐ์ธ์์ผ๋, ๋๋๋ฌธ ํ๋์ฌ์ง๊ด์ด ๊ฐ์ฅ๋์(1903) ์ฑ์ธ๊ฐ ๊บพ์๊ณ ์์
๋ถ์ง๊ณผ ์ ํฉ(้ข่)์ผ๋ก ํ๊ดํ์๋ค.
๋ฌ์ผ์ ์(1904) ์ดํ ๋ณธ๊ฒฉํ๋ ์ผ์ ์ ์นจ๋ต์ ์ฑ
์ ํ์ฑ ๊ทน์ฅ๋ฌธํ์ ์ ๊ฐ์ ์ํฅ์ ์ฃผ์๋ค. ์ผ๋ณธ์ธ ๊ฑฐ๋ฅ๋ฏผ ์ฆ๊ฐ์ ์ผ๋ณธ์ ์ ํฅ๋ฌธํ๋ฅผ ๋ฐฐ๊ฒฝ์ผ๋ก ์ ๊ณฝ๊ณผ ์ผ๋ณธ์ธ ์๊ทน์ฅ์ด ๊ฑด์ค๋์๋ค. ๊ธฐ์กด ์ํ์ฌ ์ฒด์ ๊ฐ ํด์ฒด๋๋ฉฐ ์์ ์์ฅ์ด ๋ ํ์ฑ์ ๊ทน์ฅ์ฌ์
์๋ ์ธ๊ตญ์ธ๊ณผ ํ๋ ฅํ์ฌ ์กฐ์ ์ธ ๋์ค๊ทน์ฅ์ด ๋ค์ด์๊ฒ ๋์๋ค. ๋ง์ (้ฆฌ็ฐ)ํ๋์ฌ์ง๊ด, ์ฅ์์ฌ(้ทๅฎ็คพ), ๊ด๋ฌด๋(ๅ
ๆญฆ่บ), ๋จ์ฑ์ฌ(ๅๆ็คพ), ์ฐํฅ์ฌ(ๆผ่็คพ)๊ฐ ๊ฑด์ค๋์ด, ํฌ๋์ ์๊ฐ์ฌ(ๅ่ฆบ็คพ)๊ฐ ๋ค์ด์ 1907-1908๋
๊ฒฝ ๋ถ์ด ์กฐ์ ์ธ ๊ทน์ฅ๊ฐ์ ๊ณจ๊ฒฉ์ด ๋ง๋ จ๋์๋ค. ์ฐ๊ทน๊ฐ๋๋ก ์ ๋ฐฐ๊ฒฝ์ผ๋ก ๊ด๋ฌด๋๋ฅผ ์์ํ ์กฐ์ ์ธ ๋์ค๊ทน์ฅ์ ๋จํ ์ฐฝ๊ทน์ ํ์์ ๋ฐ์ ์์ผฐ๋ค. ์ด์ธ์ง์ ์ ์ฐ๊ทน ๊ณต์ฐ(1908)์ ์ฐฝ๊ทน์ ํํ๋ฅผ ๋น๋ ค ๋ฏผ๊ถ์์์ ๋ด์ ์ ์น์ฐ์ค์ ๊ฐ๊ฐ์ ๋ฌด๋์ ํํํ๋ ค๋ ๊ธฐํ์ด์์ผ๋, ์ฐ์ค์ ๊ฐ์์ฑ์ ํํํ๋ ๋ณธ๊ฒฉ์ ์ธ ์๋๋ 1910๋
๋์ ์ด๋ฃจ์ด์ก๋ค.
๊ฐํญ๊ธฐ์ ์กฐ์ ์ธ ๋์ค๊ทน์ฅ์ ์ ํต์ ๊ด๊ฐ์ฑ๊ณผ ํ์๋ฆฌยท ๊ฐ๋ฌด ์ค์ฌ์ ๊ด๋ ์ทจํฅ์ด ์ง์๋ ๊ณต๊ฐ์ด์์ผ๋ฉฐ, ๊ทน์ฅ๊ฐ๊ธฐ(theatregoing)๋ ์ ํฌ๊ณต๊ฐ์ ๋๋ฌ ๊ฐ๋ค๋ ์ธ์์ด ๊ฐํ์๋ค. ๊ทน์ฅ์ ์ฌ์ฑ๊ด๋์ธต ์ฆ๊ฐ์ ๊ธฐ์์ ์กด์ฌ๋ ๊ฐํญ๊ธฐ์ ๊ทน์ฅ๋ฌธํ์ ๋ํ๋๋ ๊ด์์ฆ์ ๋ฌธํ๋ฅผ ํ์ฑํ์๋ค. ์ฐฝ๊ทน์ ๋ฑ์ฅ์ ๊ฐํญ๊ธฐ ๊ทน์ฅ๊ฐ๋์ ์ฑ๊ณผ๋ก์, ํ์๋ฆฌ ์ด์ธ์๋ ๋ ๊ด๋์ ๋ฌด์ธ๊ทน, ์ค๊ตญ ์ ํต์์
๊ทน์ ์ํฅ์ด ๋ณด์ธ๋ค. ์ด ์๊ธฐ์ ์ฐฝ๊ทน์ ์ฅยท๋ง์ ๋ณํ๋ฅผ ์ฐ๊ฒฐํ์ง ๋ชปํ๋ ๋จํ ์ฐฝ๊ทน์ ํ์์ด์๋ค. ํฉ์ค์ ์์ ํ๋ ํ๋ณด ์ ๋ต๊ณผ ๋๊ด(ๅคงๅฎ)์ ๊ด๋์ ํตํด ๊ฐํญ๊ธฐ ๊ทน์ฅ์ ์๋ฅ์ธต์ ๋๋ฝ(้ๆจ)์ด์ ์๊ณจ๊ณผ ๋๋น๋๋ ๋์๋ฌธํ๋ก์์ ๋งค๋ ฅ์ ์ง๋ ๋ฌธํ๊ณต๊ฐ์ผ๋ก ์ธ์๋์๊ณ , ์ ๋
๋ฌด๋ ต ๊ทน์ฅ๊ฐ์ ์ธ๋ ค ํผ์ง ์ทจ์ฃผ(ๅนๅฅ)๋ ์ผ๊ตฐ์ ์ ํฌ์ ๊ด๊ฐ์ ์๊ทนํ๋ ๋์์ ์ฌ์ด๋์ค์ผ์ดํ(soundscape)๋ก ์์ฉํ์๋ค.
โ
ฃ์ฅ์์๋ 1910๋
๋ ๊ฒฝ์ฑ์ ๊ทน์ฅ๋ฌธํ๋ฅผ ์ค์ฌ์ผ๋ก ๋
ผ์๋ฅผ ์งํํ์๋ค. ํ์ผํฉ๋ฐฉ ์ดํ ๊ฒฝ์ฑ์ ๋จ์ด์ง์ญ์ ์ ์นยท๊ฒฝ์ ยท๋ฌธํ์ ์ค์ฌ์ง๋ก ์กฐ์ฑ๋์ด ์ ๊ณฝ๊ณผ ์ ๋ฌธํ๋์ฌ์ง๊ด์ด ๋จ์ด์ ์ค์ฌ์ผ๋ก ํ๋๋๊ธฐ ์์ํ๋ค. ์ด์ ๋ฐ๋ผ ๊ฑฐ์ฃผ๊ณต๊ฐ ๋ฐ ์ ํฅ๊ณต๊ฐ์ ์ผ๋ณธ/์กฐ์ ์ธ ๊ณต๊ฐ์ผ๋ก ๋๋์ด ๋จยท๋ถ์ด ์ฌ์ด์๋ ์ ์ฐจ ๊ฒฝ์ ยท๋ฌธํยท์ข
์กฑ์ ๊ฒฝ๊ณ๊ฐ ํ์ฑ๋์๋ค. 1910๋
๋ ๊ทผ๋์ ์ฌ๊ฐ๊ณต๊ฐ์ ๋ฑ์ฅ์ ์ฌ๊ฐ(leisure) ๊ฐ๋
์ ํ์ฐ์ ๊ฐ์ ธ์๊ณ , ์ผ์ ์ ๊ทน์ฅํต์ ์ ๊ฒ์ด ๊ณผ์ ์ ์ฌ๊ฐ์ ํฉ๋ฆฌํ ๊ณผ์ ์ ํ๋ฐฉํ๋ฉฐ ์์๊ณผ ํ์์ ๋
ผ๋ฆฌ์ ๋ฐ๋ผ ์ผ๋ณธ์ ๊ทน์ฅ๋ฌธํ๋ฅผ ์ด์ํ ๊ฒ์ ์ ๋ํ์๋ค. 1910๋
๋ ์ ๋ฌธํ๋์ฌ์ง๊ด ๊ฑด์ค๊ณผ ๋ฐฐ๊ธ๋ง ๋
์ ์ผ๋ก ํ๋ฆฝ๋ ์ผ๋ณธ๊ณ ์๋ณธ ์ค์ฌ์ ๊ฒฝ์ฑ ๊ทน์ฅ ํฅํ์
์ ๊ตฌ๋๋ ์กฐ์ ์ธ๋ค์ ํ๋์ฌ์ง ํฅํ๊ณผ ๊ทน์ฅํฅํ์
์ง์ถ์ ์ด๋ ต๊ฒ ํ์๋ค. 1910๋
์ดยท์ค๋ฐ ๋ถ์ด์ ๊ทน์ฅ์ ์์ ํ๊ด๋์๋ค. ๊ทน์ฅํ๊ฒฝ์ ์
ํ๋ก 1910๋
๋ ์ค๋ฐ ์ดํ ์ ํ๊ทน์ ๊ฒฝ์ฑ ๊ณต์ฐํ๋์ ์์ถ๋์์ผ๋, ๊ตฌํ ์ฐํฌ๋ ๊ธฐ์์ ์กฐ์ง์ ํ๋๊ณผ ๊ด๋ฌด๋์ ์กด์์ ๋ฐํ์ผ๋ก ์๋ฆฌ์ ๊ณผ ์ผ์ธ ๊ฐ์ค๋ฌด๋๋ก ๊ณต์ฐ๊ณต๊ฐ์ ๋ํ๊ฐ๋ฉฐ 1910๋
๋ ์ฃผ์ ๊ทน์ฅ๊ณต์ฐ ํ์์ผ๋ก ์๋ฆฌ๋ฅผ ์ก๊ฒ ๋์๋ค.
์กฐ์ ์ ํ๊ทน๊ณผ ํ๋์ฌ์ง์ ๋ณ์ฌ๋ ์ฐ์ค์กฐ์ ๋
ํนํ ์์ฑ์ฐ๊ธฐ๋ก ๊ณ๋ชฝ์ ๋ถ์๊ธฐ๋ฅผ ๊ทน์ฅ ๋ด์ ๊ตฌํํ์๊ณ , ์กฐ์ ์ธ ๊ทน์ฅ์๋ ์ผ๋ณธ์ ๋ฌด๋๊ธฐ์ ๊ณผ ๊ณต์ฐ๋ฐฉ์์ด ๋์
๋์๋ค. ์ด ์๊ธฐ ํด์ค์ ๊ด์ต๊ณผ ๋ฌด๋๋ฐฐ๊ฒฝยท์ฅ์น ๋์
์ ๋ฐํ์ผ๋ก ๊ทน์์ฌ๋ ์ฅํธํ๋์๊ณ , ์ ํ์กฐ ์์ฑ์ฐ๊ธฐ๋ฅผ ํตํด ๊ด๊ฐ์ ๋์ฌ์ ์ง์คํ ์ ์์์ผ๋ฉฐ, ์ดํ ์ผ๋ณธ ๊ฐ์ ๋น๊ทน๋ฅ ์ ํ๊ทน ๊ณต์ฐ์ ๊ฑฐ์ณ ์ฐ๊ธฐ์์์ด ์ ์ฐฉ๋์๋ค. ๊ตฌํ ์ฐํฌ ์ญ์ ์ ํ์์์ ์ ์ฐฉ๋ ๋ฌด๋๊ธฐ์ ๊ณผ ๊ณต์ฐ ๊ตฌ์ฑ๋ฐฉ์์ ์์ฉํ์ฌ ์ ํต์ฐํฌ๋ฅผ ํ์ ํ ๋ ํผํ ๋ฆฌ๋ฅผ ์ ์ํ์๋ค. ์กฐ์ ์ธ ๊ทน์ฅ์ ๊ณต์ฐ์์ ๋ ํผํจ๋์ด, ์ฌ๋ด๊ณผ ์ ํํฌ๊ทน์ ์ ใ๊ตฌํ ๊ทน๋จ์ ๊ณต์ฐ์์ ๋ก ๊ฐ๊ด๋ฐ์๋ค. ์กฐ์ ์ ๋ง์ฐ๋ง์๋ฆฌ๋ ๊ทน์ฅ์์์ ์ทจ์ฃผ ๊ด์ต์ ์กฐ์ ์ธ ๊ทน์ฅ๋ฌธํ์ ๊ณ ์ ํ ํน์ง์ผ๋ก ๋จ์๋ค. ์ ยท๊ตฌํ ์ฐํฌ์ ๋ ํผํ ๋ฆฌ ์ญ์ ์คํยท์ ์ค์ ๊ทนํ, ์ ์์คยท๊ณ ์ ์์ค์ ๊ฐ์์ ํตํด ์ ์ฐจ ์กฐ์ ๊ด๊ฐ๋ค์ ๊ธฐ๋์งํ์ ๋ง์ถ์ด ํ ์ฐฉํ๋๋ ์์์ ๋ณด์ธ๋ค.
1910๋
๋ ์
์ฅ๋ฃ ์ธํ, ์ ๋ฌธ์ฐ์ฌ์์ค์ ๊ณต์ฐ, ์ฐ์๋ฉด์ ๋ค๋ฃจ๋ ์ ๋ฌธ๋งค์ฒด์ ์ ๋ต, ์์์ฐ๊ทน์์ ๊ณต์ฐ์ ๊ทน์ฅ ๊ด๊ฐ์ธต์ ํ๋์ ๊ธฐ์ฌํ์๋ค. 1910๋
๋ ๊ทน์ฅ์ ์ฌ์ ํ ์๋ํ ๊ณต๊ฐ์ด์์ผ๋, ์ ํ๊ทน ๊ณต์ฐ์ ๋ํ๋๋๋๋ฌผ์ ๋ฐ์๊ณผ ๊ด๋์๊ณ์ ํ์ฑ, ์๊ฒ์์ฌ์ ์กด์ฌ๋ฅผ ํตํด ๊ทน์ฅ์ ์ ์ฐจ ๊ทผ๋์ ๊ด๋๊ด์ต์ ํ์กํ๋ ๊ณต๊ฐ์ด ๋์๋ค. ๋ ํผํ ๋ฆฌ์ ๊ทน์ฅ๊ด์ต์ด ํ ์ฐฉํ๋๊ณ , ๊ตฌํ์ฐํฌ๊ฐ ํ๋ฐํ ๊ณต์ฐ๋์๋ 1910๋
๋ ์กฐ์ ์ธ ๋์ค๊ทน์ฅ์ ์ข
์กฑ์ ๊ณต๊ฐ์ผ๋ก ํธ์ฑ๋์ด ๊ฐ๋ค. ํํธ์ผ๋ก ์ข
์กฑ๊ณต๊ฐ์ผ๋ก์์ ๊ทผ๋ ์ด๊ธฐ ๊ทน์ฅ์ ์๊ฒ์์ฌ์ ์ผ๋ณธ์ธ ์ข
์
์์ผ๋ก ๋ํ๋๋ ์๋ฏผ์ง์ ์๊ณ์ง์ ๊ฒฝํ์ ๋ดํฌํ ๊ณต๊ฐ์ด์๋ค. 1910๋
๋์ ๊ทน์ฅ๊ณต๊ฐ์ ํน์ง์ ์ผ์ ๊ฐ์ ๊ธฐ ์๋ฏผ์ง ๊ทผ๋์ ๋ฌธํ์ ํ๊ฒฝ๊ณผ ์ข
์กฑ๊ณต๊ฐ์ ํ์ฑ์ ๋ณด์ฌ์ค๋ค.โ
. ์๋ก 1
1. ์ฐ๊ตฌ์ฌ ๊ฒํ ์ ๋ฌธ์ ์ ๊ธฐ 1
2. ์ฐ๊ตฌ์ ์๊ฐ 26
โ
ก. ์กฐ์ ํ๊ธฐ ํ์ฑ ์ฐํฌ๋ฌธํ์ ๋์ค์ ์ ๊ฐ์ ์ฐํฌ ์ธ์์ ์ ๊ณ (ๆ้ซ) 54
1. ์์ (ๅธไบ) ๋ฏผ๊ฐ์ฐํฌ์ ํ์ฑํ์ ์ง์
์ ์ ํต์์ธ์ ๊ณต์ฐํ๋ 54
2. ์ฒญ๊ฐ์ฑ ์ค์ฌ์ ์ ํฌ์ ๊ด๋์ฑํฅ๊ณผ ์ค์ธ์ง์์ธ์ ์ฐํฌ๋ฌธํ ์ธ์ 87
โ
ข. ๊ฐํญ๊ธฐ ํ์ฑ ๊ทน์ฅ๋ฌธํ์ ์ ํต ์ง์๊ณผ ๊ทผ๋์ ๋ณํ 118
1. ์ธ์ธ ๊ณต์ฐ์ ๋ฌธํ์ ์๊ทน๊ณผ ์ฐํฌ์ฅํฌ๋์ฐํฌํ์ฌ ํ๋ฅ ์ฌ์ ์ถํ 118
2. ์กฐ์ ์ธ ๋์ค๊ทน์ฅ์ ๊ฑด์ค๊ณผ ์ฐฝ๊ทน์ ์ฐ๊ทน์ ์ฐํฌ๊ฐ๋ ๊ธฐํ 169
3. ์ ํต์ ์ฐํฌ๊ด๋ ์ฑํฅ ์ง์๊ณผ ๋์์๋ฅ๋ฌธํ ์ฒดํ์ผ๋ก์์ ๊ทน์ฅ๊ฐ๊ธฐ ๊ฒฝํ 227
โ
ฃ. 1910๋
๋ ๊ฒฝ์ฑ ๊ทน์ฅ์ ๋ฌธํ์ ํผํจ(ๆททๆท)์ ์ข
์กฑ๊ณต๊ฐ์ ๊ตฌ์ฑ 256
1. ๋จ๋ถ์ด ๊ทน์ฅ์ ํฅ๊ฐ์ ์กฐ์ฑ๊ณผ ๊ทน์ฅ ํฅํ์
์ ์ ์ฐฉ 256
2. ์กฐ์ ์ธ ๋์ค๊ทน์ฅ์ ์ ํ์์ ๋์
๊ณผ ์ ๊ตฌํ ๊ทน์ฅ๋ฌธํ์ ๋ฌธํ์ ํผํจ 315
3. ๊ด๊ฐ์ธต ํ๋๊ทผ๋์ ํ์ก์ ๊ณผ์ ๊ณผ ์ข
์กฑ๊ณต๊ฐ ์ฒดํ์ผ๋ก์์ ๊ทน์ฅ๊ฐ๊ธฐ ๊ฒฝํ 377
โ
ค. ๊ฒฐ๋ก 401
์ฐธ๊ณ ๋ฌธํ 408
Abstract 421Docto
๋ฌธ์์ด๋๊ณผ์ ๊ด๋ จ์์์ ์ค์ฌ์ผ๋ก
ํ์๋
ผ๋ฌธ(์์ฌ) --์์ธ๋ํ๊ต ๋ํ์ :๊ตญ์ด๊ตญ๋ฌธํ๊ณผ,2008.Maste
An Analysis of Blame Avoidance Behaviors from the Failure of Initial Governmental Responses to MERS
๋ณธ ์ฐ๊ตฌ์ ๋ชฉ์ ์ ๋ฉ๋ฅด์ค ์ด๊ธฐ๋์์ ์คํจํ ์ ๋ถ๊ฐ ์ฌํ๊ตฌ์ฑ์๋ค์ ๋น๋์ ๋ํด ์ด๋ป๊ฒ ๋์ํ๋์ง ํ์ํ๋๋ฐ ์๋ค. ์ด๋ฅผ ์ํ์ฌ ๋ณธ ์ฐ๊ตฌ๋ ๋คํธ์ํฌ ๋ถ์ ๊ธฐ๋ฒ์ ๋น๋ํํผ ์ด๋ก ์ ์ ๋ชฉํ์ฌ ๋ค์ฏ ๊ฐ์ง ๋น๋ํํผ ์ ํ์ ์ ์ํ์๊ณ , ๋ฉ๋ฅด์ค ์ฌํ ๊ธฐ๊ฐ์ ๋ ๊ฐ์ ์๊ธฐ๋ก ๊ตฌ๋ถํ์ฌ ์ฃผ์ ์ ์ฑ
ํ์์๊ฐ ์ฌ์ฉํ ๋น๋ํํผ ์ ๋ต์ ๋น๊ต ๋ถ์ํ๋ค. ๋ถ์๊ฒฐ๊ณผ ์ฒซ์งธ, ๊ตญ๋ฏผ ๋ชฉ์๋ฆฌ๋ฅผ ๋๋ณํ๋ ์ธ๋ก ์ด ๋น๋์ ์์์ ์ด ๋๋ ๊ฒฝ์ฐ๊ฐ ๋๋ถ๋ถ์ด์์ผ๋ฉฐ, ์ด๋ฌํ ๋น๋์ ์ฃผ๋ฌด๋ถ์ฒ์ ์ง์ค๋์๋ค. ์ฃผ๋ฌด๋ถ์ฒ๋ ์ง์ค๋ ๋น๋์ ๋ํ์ฌ ๋ค์ํ ๋ค๋ฅธ ํ์์๋ค์ ์ฌ๋น๋ํจ์ผ๋ก์จ ์ ๊ทน์ ์ธ ๋น๋ํํผ ํํ๋ฅผ ๋ณด์๋ค. ๋ํ ๋น๋ํํผ ์ ๋ต ์ค ์๊ทน์ ์ธ ์ฑ
์ ํํผ ์ ํ์ธ ์ฑ
์์ ๊ฐ๊ฐ ์ฃผ๋ก ๋ํ๋ฌ์ผ๋, ๋น๋์ด ์ง์ค๋ ๊ฒฝ์ฐ ํํ์ด, ํฌ์์ ์ฐพ๊ธฐ, ๊ณต๋๋ณด์กฐ ๋ฑ ๋ค์ํ ๋น๋ํํผ ์ ๋ต์ด ์ฌ์ฉ๋์๋ค. ์์ฝํ๋ฉด ๋ฉ๋ฅด์ค ์ฌํ์ ๋ํ ์ด๊ธฐ๋์ ์คํจ๋ฅผ ๋๊ณ ์ ๋ถ๊ฐ ๋ฐ์ฑ๊ณผ ํ์ต์ ํ๋ ๋ฐ์ ์ ์ธ ๋ชจ์ต์ ๋ณด์ธ ๊ฒ์ด ์๋๋ผ ์ํธ ๋น๋์ ํตํด ์ฑ
์์ ํํผํ์ผ๋ฉฐ, ์ด์ ๋ฐ๋ผ ์ ๋ถ์ ์ฌ๋๋์์ฒด๊ณ๊ฐ ์ ๊ธฐ๋ฅ์ ๋คํ์ง ๋ชปํ์์ ํ์ธํ ์ ์์๋ค. ์ ๋ถ์ ๋น๋ํํผ ํํ๋ฅผ ๋ถ์ํ ๋ณธ ์ฐ๊ตฌ ๊ฒฐ๊ณผ๊ฐ ์ ์ฑ
์ ๋ณด๋ก ํ์ฉ๋จ์ผ๋ก์จ ๋น๋ํํผ ํํ๊ฐ ์ง์๋๊ณ ํฅํ ์ฌ๋๋์์ฒด๊ณ๊ฐ ์ ์ํ๋ ์ ์๋๋ก ๋ฐฉ์์ ๋ง๋ จํ๋๋ฐ ๋์์ด ๋๊ธธ ๋ฐ๋๋ค. This study aims at exploring the blame avoidance behavior of government regarding the failure of initial responses to MERS in Korea. For this purpose, this study combines blame avoidance theory with brokerage theory to propose a research framework for analyzing blame avoidance behavior from a structural perspective. The case for empirical research is the MERS outbreak in Korea, which spanned around two months in 2015. The results of the analysis can be summarized as: 1) most of the blame came from the press, mostly directed at the President and the Ministry of Health and Welfare, which hold e main responsibility for national disaster management. 2) Out of five blame avoidance strategies, the 'pass the buck' strategy was dominant. However, policy actors facing massive blame actively avoided the blame by applying varieties of blame avoidance strategy such as 'blaming the messenger,' 'finding a scapegoat', 'circling the wagons' in addition to 'passing the buck'. In addition, 3)when it comes to massive blame, policy actors also diversified the targets of blame avoidance. The results suggest that the MERS disaster management system not only malfunctioned, but was also made worse because the government, facing massive blame, actively tried to hide or pass the buck to other policy actors instead of taking responsibility for the failure.์ด ๋
ผ๋ฌธ์ 2016๋
๋ ์ค์๋ํ๊ต ์ฐ๊ตฌ ์ฅํ๊ธฐ๊ธ ์ง์์ ์ํ ๊ฒ