Koncentracije elemenata u tkivima klena (squalus cephalus) iz akumulacija Nacionalnog parka „Tara”

Planinsko područje Tare nalazi se na krajnjem zapadu Srbije. Sa severne i zapadne strane ograničeno je dolinom Drine, sa jugozapada dolinom Rzava, sa juga plitkom kremanskom udolinom koja ga odvaja od zlatiborske površi. Ceo prostor Nacionalnog parka obuhvata: planinu Taru, Crni vrh, Zvezdu, Stolac, kanjon Drine sa Perućcem i okolinu Bajine Bašte. Nacionalni park „Tara“ i njegova uža zaštitna zona raspolaže rekama i potocima koji pripadaju uglavnom gornjim i delimično srednjim pastrmskim regionima. Najznačajnije reke su Rača, Derventa sa pritokama, Brusnički potok sa pritokama, Karaklijski Rzav i Baturski Rzav i reka Jarevac. U Nacionalnom parku „Tara“ formirano je nekoliko veštačkih jezera različitog tipa. Akumulacija „Perućac“ je veštačko jezero nastalo u rečnom koritu reke Drine, njenim pregrađivanjem betonskom branom. Na osnovu lokacije, pripada nizinskom tipu. Akumulacija „Zaovine“ je po lokaciji visinskog tipa, a po načinu nastanka reverzibilna. Nastaje izbacivanjem vode iz akumulacije „Perućac“ i sakupljanja vode od Karakliskog i Baturskog Rzava i drugih manjih pritoka. Akumulacija „Spajići“ je visinska sabirna akumulacija koja nastaje od proceđene vode iz jezera „Zaovine“, te reke Zmajevačke i Popovića potoka. Jezero „Kruščica“ nastaje od Karaklijskog i Baturskog Rzava i koristi se kao pijaća voda (Hegediš, 2012). Ribolovne vode NP „Tara“ naseljava 28 vrsta riba iz sedam familija, a šaranske vrste (Ciprinidae) dominiraju po brojnosti sa 17 vrsta. Klen (Squalius cephalus) je ciprinidna vrsta ribe, široko rasprostranjena u Srbiji južno od Save i Dunava dok je u Vojvodini redak. U Srbiji je popularna sportsko-rekreativna ribolovna vrsta i lovi se različitim tehnikama ribolova. U akumulacijama Zaovine, Spaići i Kruščica klen je najzastupljenija vrsta, dok je i u akumulaciji Perućac prisutan u značajnom broju (Hegediš, 2012). Tokom terenskih istraživanja 2014. godine ispitivan je nivo akumulacije 17 elemenata u tkivima (mišić, jetra, škrge) klena iz četiri akumulacije – Perućac, Zaovine, Spaići i Kruščica. Ribe se nalaze na vrhu lanaca ishrane u vodenoj sredini i često u organizmu akumuliraju velike količine pojedinih teških metala (Yilmaz et al., 2007). Takođe se smatraju i jednim od najosetljivijih akvatičnih organizama na prisustvo toksičnih materija u vodi (Alibabić i sar., 2007). Ribe se često koriste kao bazični organizmi po pitanju pozicije u lancima ishrane, kao i u ishrani ljudi, zbog njihovog potencijala za bioakumulaciju toksičnih materija i njihove osetljivosti na čak i male koncentracije mutagena (Szefer et al., 1990; Višnjić-Jeftić et al., 2010). Jedinke klenova sa Perućca su se na osnovu analize glavnih komponenata (PCA – Principal Components Analysis) izdvajale po višim koncentracijama Cu i Zn u jetri, kao i B i Cu u mišićima; jedinke sa Zaovina se izdvajaju po koncentracijama Sr, Mo, Fe, Cr, Al, Hg u jetri višim nego u jedinkama sa drugih akumulacija, Mn, Sr, Hg, Mo i Cr u mišićima i Al, Sr, Li i Hg u škrgama; jedinke sa akumulacije Kruščica se izdvajaju po koncentracijama Pb, Mn i Ni u jetri, kao i, Mo, Mn, Fe, Pb i Cr u škrgama; jedinke sa akumulacije Spaići su bile grupisane između jedinki sa drugih analiziranih akumulacija, nisu se izdvajale po koncentracijama bilo kog analiziranog elementa u bilo kom tkivu, a najsličnije su bile jedinkama sa Perućca