Gemeentelijke grip op private sensorgegevens:Juridisch kader voor het gemeentelijke handelingsperspectief bij de verwerking van private sensorgegevens in de openbare ruimte

Private partijen verzamelen informatie met behulp van sensoren over het gedrag van personen in de openbare ruimte. Bij sensoren gaat het niet alleen om camera’s, maar ook bijvoorbeeld om sensoren die verkeersbewegingen tellen, intelligente reclameborden of wifi-trackers. Bedrijven winnen gegevens in de openbare ruimte doorgaans in voor commerciële doeleinden, zoals reclamedoeleinden of wifi-tracking in winkelgebieden om het aantal passanten te tellen. Er zijn ook private partijen die sensoren inzetten voor onderzoeksdoeleinden, zoals het Centraal Bureau voor de Statistiek (hierna: CBS).Wanneer private partijen voortdurend en op grote schaal informatie verzamelen kan dit gevolgen hebben voor fundamentele rechten en vrijheden, zoals het recht op privacy, het recht op bescherming van persoonsgegevens en het recht niet zonder toestemming geprofileerd te worden. Dit kan problematisch zijn, omdat private sensoren in de openbare ruimte voor burgers niet altijd zichtbaar zijn en omdat vaak niet duidelijk is hoe lang of met welk doel gegevens worden verzameld en met wie ze verder worden gedeeld. Het Amsterdamse college van burgemeester en wethouders heeft daarom in zijn stedelijke beleidskader aangegeven vast te willen houden aan zijn uitgangspunt dat iedereen in Amsterdam het recht heeft op respect voor zijn of haar privéleven en dat iedereen zich onbespied in de openbare ruimte moet kunnen bewegen.Dezelfde private sensorgegevens kunnen tegelijkertijd echter ook informatief zijn voor de gemeente en dienstbaar zijn bij de uitvoering van publieke taken, zoals bij de bevordering van de bereikbaarheid, fysieke veiligheid en leefbaarheid in de stad. Bedrijven stellen deze gegevens echter niet zomaar beschikbaar, omdat ze bijvoorbeeld vrezen dat de gemeente met deze zogenoemde business-to- government gegevensdeling (hierna: B2G-gegevensdeling) een inbreuk zou kunnen maken op het gegevensbeschermingsrecht of hun eigen bedrijfsgeheimen en intellectuele eigendomsrechten. Er kunnen ook andere redenen aan een weigering ten grondslag liggen, zoals het verlies van controle en zeggenschap over wat er gebeurt met de gegevens of economische overwegingen. Een specifiek wettelijk kader dat B2G- gegevensdeling reguleert is op dit moment niet voorhanden. Dit creëert rechtsonzekerheid over de toelaatbaarheid en voorwaarden bij B2G-gegevensdeling. De EU-wetgever bereidt een Dataverordening voor die ruimte laat voor nationale regulering rondom B2G-gegevensdeling, maar een meer specifiek materieel-normatief kader met heldere voorwaarden voor B2G-gegevensdeling lijkt daarin nog niet te zijn uitgekristalliseerd.De gemeente vroeg de Universiteit van Amsterdam om een inventariserend advies over hoe zij bestaande juridische instrumenten (zoals overeenkomsten, subsidies, vergunningen, maar bijvoorbeeld ook gemeentelijke verordeningen) zou kunnen inzetten om de fundamentele rechten van burgers in de openbare ruimte beter te kunnen beschermen. Daarnaast verzocht de gemeente de Universiteit van Amsterdam om een inventariserend advies over de vraag of en hoe de gemeente de eerdergenoemde juridische instrumenten kan inzetten om, indien en voor zover dat nodig is, B2G-gegevensdeling te kunnen laten plaatsvinden ten behoeve van een betere vervulling van de gemeentelijke publieke taak en voor verdere deling ten behoeve van innovatiedoeleinden van andere professionele partijen die actief zijn binnen de gemeente.In dit onderzoeksrapport analyseren we het toepasselijke juridisch kader bij verwerkingen van sensorgegevens door private partijen over het gedrag van mensen in de openbare ruimte en adviseren we de gemeente over de wijze waarop zij de gemeentelijke juridische instrumenten zou kunnen inzetten om de naleving van de fundamentele rechten te verbeteren. Daarnaast analyseren we het juridisch kader rondom B2G-gegevensdeling en adviseren we hoe de gemeente de eerdergenoemde juridische instrumenten zou kunnen toepassen om, waar dat nodig is, vaker B2G-gegevensdeling te kunnen laten plaatsvinden ten behoeve van een betere vervulling van de gemeentelijke publieke taak en ten behoeve van innovatiedoeleinden van andere professionele partijen die actief zijn binnen de gemeente. De adviezenGemeentelijke grip op private sensorgegevens steunen op juridisch onderzoek en op semigestructureerde interviews met medewerkers van de gemeente Amsterdam en van bedrijven die actief zijn in de gemeente Amsterdam