Predstavnici pantljičara (cestoda) riba beogradskog sektora Dunava

U radu su izneti rezultati dvogodišnjih istraživanja unutrašnjih parazita različitih vrsta riba Dunava u beogradskom sektoru, i u tom cilju je urađena identifikacija i prikazan je spisak crevnih parazita iz grupe pantljičare (Cestoda). Tokom istraživanja pregledene su ukupno 802 jedinke 22 vrste riba. Pregledom crevnog trakta riba, utvrđeno je da je parazitima zaraženo 140 jedinki 12 vrsta riba, odnosno 17.46%. U inficiranim jedinkama riba nađena su ukupno 13 crevna parazita koji pripadaju grupi Cestoda (pantljičare). Predstavljen je spisak vrsta faune crevnih panljičara, po vrsti ribe, međusobni odnos parazitskih vrsta, kao i njihova dinamika prisustva u jedinkama riba. Prikazane su vrednosti intenziteta (broj parazita po ribi) i ekstenziteta infekcije (% zaraženosti, broj zaraženih riba određenim parazitom). Pantljičare su pljosnati, dorzo-ventralno spljošteni crvi, bez crevnog trakta. Telo im je podeljeno na članke (proglotise). Prednji kraj tela je skoleks i na njemu su smešteni organi za pričvršćivanje (pijavke, kukice). Iza njega je suženje (vratni region), a zatim sledi niz proglotisa. Razviće ovih parazita odvija se kroz smenu generacija (prelazni domaćin je oligoheta). Tokom istraživanja, izdvojile su se određene parazitske vrste pantljičara (“hit paraziti”), koje inficiraju veliki broj vrsta riba. To su vrste Proteocephalus torulosus (7 vrsta riba), Caryophyllaeides fennica i Caryophyllaeus laticeps (6 vrsta riba). Vrsta ribe koja je inficirana sa najvećim brojem parazita je Abramis brama (12). U njenom crevu je identifikovana vrsta parazitske pantljičare sa najvišim intenzitetom infekcije - Caryophyllaeus laticeps (1-165). Istraživana ihtiozajednica beogradskog sektora Dunava još uvek ima sastav koja se može okarakterisati autohtonom, uz napomenu da u toj fauni, nakon izgradnje HEPS „Đerdap“, nema više anadromnih jeseterskih vrsta (Acipenseridae). U zajednici se zapaža izrazita dominacija mirnih riba, pre svega krupatice (Bllica bjoerkna), bodorke (Rutilus rutilus) i deverike (Abramis brama). Većina konstantovanih vrsta riba mogu se smatrati predstavnicima zajednice gornjeg potamona, sa pojedinim elementima – vrstama riba zajednice donjeg ritrona. Sprovedena studija je pokazala da je inficiranost riba Dunava u beogradskom regionu značajna, s obzirom na brojnost i raznovrsnost identifikovanih crevnih parazita grupe pantljičara. Podaci o konstatovanoj fauni crevnih pantljičara upotpunjuju i potvrđuju dosadašnja sporadična saznanja o njihovom rasprostranjenju u otvorenim vodama Srbije. Do sada je, u 75 godišnjim izučavanjima parazitofaune riba površinskih voda Srbije, nađeno ukupno 170 parazita (ekto- i endo-). Od toga, grupi pantljičara (Cestoda) pripada 19 taksona

Koncentracija 16 elemenata u tkivima (jetra, mišić, škrge) babuške (carassius gibelio, bloch, 1782) akumulacije Međuvršje, sezonski aspekt

Akumulacija Međuvršje nalazi se u izlaznom delu Ovčarsko-kablarske klisure. Dužina akumulacije iznosi 9.3km, a površina 1.5km2. Najveća širina iznosi 272m, dok je maksimalna dubina do 12m zabeležena neposredno ispod brane. Dno akumulacije je najvećim delom muljevito, i u manjoj meri peskovito. Aktivnost HE Međuvršje dovodi do oscilovanja u litoralnoj zoni od 20 do 30 cm. Stalno taloženje rečnog nanosa dovodi do stvaranje malih zaravni koje usporavaju tok i menjaju izgled rečnog korita. Kako je akumulacija oivičena branama HE Ovčar i HE Međuvršje, od kojih ni jedna ne poseduje objekte za prelaz riba (tzv. riblje staze), uzvodne i nizvodne migracije i kontakti ribljih populacija su praktično onemogućeni što akumulaciju čini jedinstvenim zatvorenim sistemom. Prema podacima koji su prikupljeni tokom terenskih istraživanja 2012. godine, akumulaciju Međuvršje naseljavaju 19 vrsta riba iz ukupno 6 familija. Akumulacija Međuvršje ima sastav ribljeg naselja koji ukazuje da je to ribolovna voda sa osobinama i elementima gornjeg toka šaranskih riba ili region rečne mrene (epipotamon) i srednjeg toka šaranskih riba ili region deverike (metapotamon). Riblju zajednicu akumulacije Međuvršje karakteriše dominacija uklije (A.alburnus), gavčice (Rodeus sericeus) i babuške (Carasius gibelio), uz zadovoljavajuću brojnost bodorke (Rutilus rutilus), skobalja (Ch.nasus), grgeča (Perca fluviatilis) i klena (S.cephalus). Nepovoljnoj strukturi ihtiofaune doprinose „novi članovi“ – alohtone vrste, babuška, cverglan (Ameiurus melas), čebačok (Pseudorasbora parva) i sivi tolstolobik (Hypophthalmichthys nobilis) (Simović 2001). Babuška (Carassius gibelio bloch 1782) živi u stajaćim i sporotekućim nizijskim vodama. Naseljava deo Azije i srednju Evropu, sa izuzetkom Italije, Švajcarske i južne Francuske. Nalažena je i u Sibiru sve do reke Lene. U naše predele introdukovana je iz jugoistočne Azije. Ima je u rekama Dunavskog sliva, a najbrojnija je u plavljenim zonama Dunava, Save, Tise, Begeja, Tamiša, u kanalskoj mreži Dunav-Tisa-Dunav, starim koritima Velike Morave i šljunkarama pored Dunavskih pritoka. Ribe su često izložene visokom stepenu zagađenja u vodi, što može dovesti do čitavog niza različitih promena, od biohemijskih na nivou ćelija, do promena na nivou celih populacija (Bernet et al. 1999). S obzirom da se ribe nalaze na vrhu lanaca ishrane u vodenoj sredini, često u organizmu akumuliraju velike količine pojedinih teških metala (Yilmaz et al. 2007). Takođe se smatraju i jednim od najosetljivijih akvatičnih organizama na prisustvo toksičnih materija u vodi (Alibabić i sar. 2007). Do sada je većina istraživanja pretežno bila usmerena na akumulaciju teških metala u mišićnom tkivu riba, pošto je to osnovni deo ribe koji se koristi u ishrani (Storelli et al. 2006; Keskin et al. 2007). Kao rezultat mehanizama absorpcije, regulacije, skladištenja i ekskrecije, tkiva se međusobno razlikuju po stepenu akumulacije, kao i po svojoj ulozi u ovim procesima (Storelli et al. 2006). Mišićno tkivo ne predstavlja uvek dobar indikator celokupne kontaminacije organizma, pa je stoga važno u analizu uključiti i druge organe, kao što su jetra i škrge (Has-Schön et al. 2006). Tokom ihtioloških istraživanja na akumulaciji Međuvršje 2012. godine ispitivao se nivo akumulacije 16 metala u tkivima (mišić, jetra, škrge) babuske. Škrge su bile centar akumulacije Ba, Mn, Sr, Zn i B, dok je jetra centar akumulacije gvožđa i bakra. Mišići, su generalno imali niži nivo akumulacije u odnosu na druga dva tkiva. U mišićima su zabeležene koncentaracije žive iznad maksimalno dozvoljenih evropskom i nacionalnom legislativom

Endoparaziti i ishrana mrene (barbus barbus linnaeus, 1758) u beogradskom sektoru Dunava (Srbija)

U radu su prikazani rezultati istraživanja crevnog sadržaja rečne mrene (Barbus barbus L. 1758). Tokom dvogodišnjeg perioda studije, 2007-2009, ukupno je prikupljeno 63 jedinki mrena u okviru beogradskog sektora reke Dunav. Cilj je bio da se dobije informacija o inficiranosti mrena crevnim parazitima (endoparaziti, helminti) i utvrdi prisustvo organizama makrozoobentosa u njihovom crevnom sadržaju (Gammaridae, Bivalvia, Gastropoda i Oligochaeta), kao posledica raspoloživosti hrane na području uzorkovanja. Nabrojani organizmi makrozoobentosa imaju veoma značajnu ulogu u ishrani mrena, s obzirom da je ona bentofagna vrsta, i da njena ishrana zavisi od sastava i strukture faune dna. Pojedini akvatični makrobeskičmenjaci (gamarusi, oligohete, školjke, puževi, i neke larve insekata), kojima se hrane mrene, predstavljaju i prelazne domaćine za nekoliko vrsta endoparazita. Pregledom crevnog sadržaja mrena ukupno je nađeno i identifikovano šest vrsta endoparazita (helminta) iz tri filuma (Platyhelminthes, Nematoda i Acanthocephala), sa prevalencom infekcije od 98.41%. Broj endoparazita po jedinki mrene varirao je u rasponu od 6 do 207. Najveća procentualna zastupljenost utvrđena je za parazita iz grupe Acanthocephala – Pomphorhynchus laevis (Müller, 1776), sa prevalencom inficiranosti od 7,73%. Takođe, udeo gamarusa u crevnom sadržaju mrena bio je u interval 31.43% do 46.73%, odnosno u zajednici makrozoobentosa od 1.4% do 16.22%. Ova činjenica ukazuje da su gamarusu bili omiljena hrana mreni i da je to doprinelo visokoj abundanci - parazita Pomphorhynchus laevis u crevnom sadržaju mrene. Uzimajući u obzir, raznovrsnost i bogatstvo faune parazita na području Srbije, neophodno je nastaviti istraživanja parazita što većeg broja slatkovodnih vrsta riba

Dalji prilog u razmatranju identifikacije uslova za upotrebu rečnih barži kao ribnjačkog objekta

U poslednjim godinama, zasnovano na međunarodnim iskustvima, iskazuje se potreba za uvođenje novih tehnologija u sektoru akvakulture u Srbiji. Pokrenut je projekat sa ciljem da se ukaže na mogućnost korišćenja rashodovanih rečnih barži kao objekata za akvakulturu. Predloženi vid intenzivnog gajenja konzumnog šarana, upotrebom rečnih šlepova kao protočnih sistema, predstavlja novinu u Srbiji. Budući da predstavlja nov pristup, a u svrhu određivanja adekvatne tehnologije, istraživanja su fokusirana na uticaj osnovnih faktora sredine koji utiču na rast šarana. Praćen je uticaj sadržaja kiseonika i temperature na rast šarana u konkretnim uslovima uzgojnog procesa. Tehničkim rešenjem priključenja vazdušnih kompresora na tanjiraste fino perforirane difuzore fiksirane na dnu barže, u potpunosti je rešen problem oksigenacije uzgojne vode. Temperatura je, pošto nije dostizala optimalne vrednosti za rast šarana, bila limitirajući faktor. Za 100 eksperimentalnih dana (67 dana sa ishranom), prosečna težina nasađenih riba bila je 1350.5 ± 269.47 g, postignuti individualni i ukupni prirast iznosili su 65.81% i 59.61% (mortalitet 4.22%), dok je konverzioni faktor hrane iznosio 1.52. Budući da je barža porinuta u rečni tok, kao i da se radi o protočnom sistemu, celokupni uzgojni proces je u velikoj zavisnosti od klimatskih uslova., što ukazuje na sezonsku primenu ovog tipa uzgoja za intenzivan uzgoj konzumne ribe, ili za intenzivan uzgoj mlađi za potrebe nasađivanja tokom najtoplijeg dela godine

Koncentracije elemenata u tkivima klena (squalus cephalus) iz akumulacija Nacionalnog parka „Tara”

Planinsko područje Tare nalazi se na krajnjem zapadu Srbije. Sa severne i zapadne strane ograničeno je dolinom Drine, sa jugozapada dolinom Rzava, sa juga plitkom kremanskom udolinom koja ga odvaja od zlatiborske površi. Ceo prostor Nacionalnog parka obuhvata: planinu Taru, Crni vrh, Zvezdu, Stolac, kanjon Drine sa Perućcem i okolinu Bajine Bašte. Nacionalni park „Tara“ i njegova uža zaštitna zona raspolaže rekama i potocima koji pripadaju uglavnom gornjim i delimično srednjim pastrmskim regionima. Najznačajnije reke su Rača, Derventa sa pritokama, Brusnički potok sa pritokama, Karaklijski Rzav i Baturski Rzav i reka Jarevac. U Nacionalnom parku „Tara“ formirano je nekoliko veštačkih jezera različitog tipa. Akumulacija „Perućac“ je veštačko jezero nastalo u rečnom koritu reke Drine, njenim pregrađivanjem betonskom branom. Na osnovu lokacije, pripada nizinskom tipu. Akumulacija „Zaovine“ je po lokaciji visinskog tipa, a po načinu nastanka reverzibilna. Nastaje izbacivanjem vode iz akumulacije „Perućac“ i sakupljanja vode od Karakliskog i Baturskog Rzava i drugih manjih pritoka. Akumulacija „Spajići“ je visinska sabirna akumulacija koja nastaje od proceđene vode iz jezera „Zaovine“, te reke Zmajevačke i Popovića potoka. Jezero „Kruščica“ nastaje od Karaklijskog i Baturskog Rzava i koristi se kao pijaća voda (Hegediš, 2012). Ribolovne vode NP „Tara“ naseljava 28 vrsta riba iz sedam familija, a šaranske vrste (Ciprinidae) dominiraju po brojnosti sa 17 vrsta. Klen (Squalius cephalus) je ciprinidna vrsta ribe, široko rasprostranjena u Srbiji južno od Save i Dunava dok je u Vojvodini redak. U Srbiji je popularna sportsko-rekreativna ribolovna vrsta i lovi se različitim tehnikama ribolova. U akumulacijama Zaovine, Spaići i Kruščica klen je najzastupljenija vrsta, dok je i u akumulaciji Perućac prisutan u značajnom broju (Hegediš, 2012). Tokom terenskih istraživanja 2014. godine ispitivan je nivo akumulacije 17 elemenata u tkivima (mišić, jetra, škrge) klena iz četiri akumulacije – Perućac, Zaovine, Spaići i Kruščica. Ribe se nalaze na vrhu lanaca ishrane u vodenoj sredini i često u organizmu akumuliraju velike količine pojedinih teških metala (Yilmaz et al., 2007). Takođe se smatraju i jednim od najosetljivijih akvatičnih organizama na prisustvo toksičnih materija u vodi (Alibabić i sar., 2007). Ribe se često koriste kao bazični organizmi po pitanju pozicije u lancima ishrane, kao i u ishrani ljudi, zbog njihovog potencijala za bioakumulaciju toksičnih materija i njihove osetljivosti na čak i male koncentracije mutagena (Szefer et al., 1990; Višnjić-Jeftić et al., 2010). Jedinke klenova sa Perućca su se na osnovu analize glavnih komponenata (PCA – Principal Components Analysis) izdvajale po višim koncentracijama Cu i Zn u jetri, kao i B i Cu u mišićima; jedinke sa Zaovina se izdvajaju po koncentracijama Sr, Mo, Fe, Cr, Al, Hg u jetri višim nego u jedinkama sa drugih akumulacija, Mn, Sr, Hg, Mo i Cr u mišićima i Al, Sr, Li i Hg u škrgama; jedinke sa akumulacije Kruščica se izdvajaju po koncentracijama Pb, Mn i Ni u jetri, kao i, Mo, Mn, Fe, Pb i Cr u škrgama; jedinke sa akumulacije Spaići su bile grupisane između jedinki sa drugih analiziranih akumulacija, nisu se izdvajale po koncentracijama bilo kog analiziranog elementa u bilo kom tkivu, a najsličnije su bile jedinkama sa Perućca

Odnos veličine otolita i totalne dužine kod manića (lota lota) iz Dunava

Otoliti se rutinski koriste pri determinaciji vrsta, za određivanje starosti i rasta riba. Sve ove informacije su od velikog značaja za upravljanje i gazdovanje ribljim populacijama, kao i za istraživanja vezana za predator-plen odnose. Odnos između dimenzija otolita i dužine još uvek je nepoznat za većinu naših vrsta riba. Za ispitivanje ovog odnosa, odabran je manić (L. lota) koji je poznat kao dobra indikatorska vrsta degradacije sredine; kao vrsta koja je rani indikator uticaja klimatskih promena na hladnovodne vrste riba; kao vrste koja je u poslednje vreme (10-tak godina) postala predmet privrednog ribolova u Dunavu; kao vrsta koja predstavlja redovan i uobičajen plen u ishrani kormorana tokom njihove sezone prezimljavanja. Ispitivan je odnos dužine, širine i težine otolita i totalne dužine tela adultnih primeraka manića. Odnos sva tri morfološka parametra otolita i dužine bio je linearan, visoko korelisan (r2 > 0.700) i statistički značajan (ANOVA, P 0.800). Nije utvrđeno postojanje statistički značajnih razlika determinisanih odnosa za leve i desne otolite (t-test, P < 0.05) i određene su zajedničke jednačine regresione prave: Y = 6.494X – 14.545 za odnos dužina otolita – dužina tela, Y = 13.964X – 11.762 za odnos širina otolita – dužina tela i Y = 17.006 + 0.559X za odnos težina otolita – dužina tela. Dobijene jednačine omogućavaju izračunjavanje totalne dužine adultnih manića na osnovu kompleta podataka o morfološkim karakteristikama otolita

Preliminanarni rezultati o uspešnom nasađivanju smuđa (sander lucioperca) u akumulaciju Zlatar

Zlatarsko jezero je nastalo izgradnjom hidroelektrane „Kokin Brod“ koja je počela sa radom 1962. godine. Brana izgrađena na reci Uvac dugačka je 1264 m i visoka je 83 m. Jezero se nalazi na nadmorskoj visini od 880 m. Prosečan godišnji doticaj Uvca je 12.45 m3/s, a površina sliva jezera je 1057 km2. U basenu jezera akumulirano je 250 miliona m3 vode. Voda jezera je visokog kvaliteta i kreće se u granicama druge klase (Stanković, 2005). Riblje naselje koje se danas sreće u akumulaciji je nastalo na bazi ribljih vrsta koje su ishodno naseljavale tok Uvca i na bazi vrsta koje su unete različitim višekratnim poribljavanjima (Mićković i Hegediš, 2007). U cilju regulisanja brojnosti i gustine prenamnožene populacije ukljeve (Alburnus alburnus) u jezero je 2005. godine introdukovan smuđ (Sander lucioperca). Na bazi uporednog pregleda sastava ribljeg naselja u akumulaciji „Zlatar“ u periodu od 2003. do 2010. godine konstatovano je da je introdukcija smuđa donela značajne promene u strukturi zajednice riba: jasna dominacija domaćih (klen, plotica, skobalj, rečna mrena) i unetih (šaran, babuška) ciprinidnih riba po abundanciji (72,7% i 86,9% u 2003. odnosno 2007.) i masenom udelu (51,4%, odnosno 82%) je značajno smanjena u 2010. godini (abundancija 40,3%, maseni udeo 58,3%), zastupljenost salmonidnih riba (jezerske zlatovčice) kontinuirano opada (abundancija 27, 3%, 10,9%, 0,6%, maseni udeo 48,6%, 17,9%, 1,8%, u 2003, 2007 i 2010, respektivno). Karakteristike dužinsko-težinskog odnosa i rasta smuđa u Zlatarskom jezeru su takve da se u uzrastu 3+ dostiže lovna veličina od 40 cm sa masom tela od oko 450 g, dok se uzrast 4+ karakteriše prosečnom dužinom oko 50 cm i masom oko 1 kg, što se može oceniti kao sasvim zadovoljavajućim odlikama rasta. Koeficijent alometrije od 3,081 ukazuje na proporcionalan prirast mase u odnosu na dužinu tela. Inspekcijom digestivnog trakta utvrđeno je da 95,3 % ishrane smuđa u jezeru čini ukljeva: od ukupno 21 primerka riba u ishrani bilo je 20 ukljeva i jedan primerak jezerske zlatovčice. Prema Richa et al., (2009) ihtiocenoza akumulacije „Zlatar“ se, sa aspekta stabilnosti zajednice riba, do unošenja smuđa nalazila u visoko stabilnoj „cyprinid-phase“, odnosno „riverine species phase“ u skladu sa Kubečka (1993). Introdukcija i aklimatizacija smuđa je tu stabilnost pomerila ka tranzitnoj „percid-cyprinid-phase“ (Kubečka, 1993). Dalja istraživanja pokazaće da li se zajednica riba kreće ka visoko dinamičnoj i nestabilnoj „perch-phase“ ili se vraća stabilnoj „cyprinid-phase“ (Richa et al., 2009). Od toka pomenutog procesa zavise mere ribarstvenog gazdovanja koje će se primeniti u akumulaciji „Zlatar“

Savremeni pristupi u monitoringu kvaliteta voda u akvakulturi

Merenje fizičkih, hemijskih, bioloških parametara je važno za praćenje stanja kvaliteta voda, a samim tim i veoma važno i u akvakulturi. Visokofrekventna merenja kvaliteta voda se poslednjih godina uspešno obavljaju i u Srbiji upotrebom multiparametarske sonde, jednostavne za rukovanje a složene po pitanju parametara koje može meriti u istom trenutku. Potreba za kontrolom kvaliteta vode raste sa povećanjem produkcije ribnjaka. Od ekstenzivnog gajenja, poluintezivnog, preko intenzivnog i superintenzivnog gajenja ribe, proces kontrole kvaliteta vode se usložnjava, dakle od povremenog kontrolisanja kvaliteta (mesečno, kod ekstenzivne proizvodnje), preko dnevne, kontrole na sat, i konačno do kontinuiranog praćenja kontrole kvaliteta (super-intenzivno). Praćenje kvaliteta senzorima i sondom je moguce u svim navedenim tipovima ribnjaka, ali je svakako primena takve metode najpotrebnija u superintenzivnoj ribnjačkoj proizvodnji

Procena sadržaja metala i elemenata u tkivima 4 komercijalne vrste riba iz Dunava kod Beograda

Cilj ovog istraživanja je bio da se proceni akumulacija elemenata u četiri komercijalne vrste riba na dva lokaliteta na Dunavu, u Beogradu. U ovom istraživanju, određene su koncentracije 11 elemenata (As, Cd, Cr, Co, Cu, Fe, Hg, Mn, Ni, Se, i Zn) u tkivima mišića, jetre i škrga sledećih vrsta: mrena (Barbus barbus), deverika (Abramis brama), štuka (Esox lucius) i smuđ (Sander lucioperca). Rezultati su ukazali da je distribucija metala i elemenata u tragovima u različitim tkivima specifična za vrstu. Koncentracije As, Cd, Fe, Hg, i Zn u mišićima riba su bile ispod maksimalno dozvoljenih koncentracija MDK, utvrđenih od strane EU i Republike Srbije. Na osnovu dobijenih rezultata, neophodno je uspostaviti program stalnog monitoringa na Dunavu u Beogradskom regionu

Eliminating Leakage in Reverse Fuzzy Extractors

In recent years, physically unclonable functions (PUFs) have been proposed as a promising building block for key storage and device authentication. PUFs are physical systems, and as such, their responses are inherently noisy, precluding a straightforward derivation of cryptographic key material from raw PUF measurements. To overcome this drawback, fuzzy extractors are used to eliminate the noise and guarantee robust outputs. A special type is reverse fuzzy extractors, shifting the computational load of error correction toward a computationally powerful verifier. However, the reverse fuzzy extractor reveals error patterns to any eavesdropper, which may cause privacy issues (due to a systematic drift of the PUF responses, the error pattern is linkable to the identity) and even security problems (if the noise is data-dependent). In this paper, we quantify the issue of leakage due to asymmetry of noise, leveraging the binary asymmetric channel (BAC) model. We further propose to concatenate two BACs to form a symmetric channel, as a solution that is able to eliminate such noise. Finally, we propose a modified reverse fuzzy extractor that does not leak via the error patterns even in the case of systematic drift of the PUF responses