“Wayside quarries” – a forgotten source of local raw materials for road construction

W opracowaniu zwrócono uwagę na liczne drobne wyrobiska odkrywkowe, będące pozostałością lokalnej wybiórki kamienia dla potrzeb budowy dróg leśnych na terenach górskich. Przedstawiono wyniki wstępnych prac przeprowadzonych na wybranych obszarach Gór Stołowych (okolice Polanicy Zdroju oraz Wolan) i Bialskich (stoki góry Suszycy i rejon Wielkiego Rozdroża). Ukazano cechy morfologiczne tych wyrobisk, prawdopodobny system prac eksploatacyjnych i rodzaje uzyskiwanych materiałów mineralnych. Wyrobiska wyraźnie różnią się powierzchnią oraz głębokością, co wynika z rodzaju eksploatowanej skały i formy złoża. W niektórych z nich zachowane są niewielkie pryzmy materiału płonnego, będące rodzajem miniaturowych zwałowisk wewnętrznych. W poszczególnych wyrobiskach wytwarzano produkty będące odpowiednikiem kruszyw łamanych, w innych specyficzny materiał brukarski. Wskazano środowiskowe atuty pozyskiwania lokalnego kamienia, w stosunku do współczesnej, skoncentrowanej przemysłowej produkcji kruszyw drogowych.In this paper attention was paid to numerous small opencast excavations which are the remnants of local stone sourcing for forest roads construction in mountainous areas. The results of preliminary works carried out in selected areas of the Stołowe Mountains (near Polanica Górna and Wolany) and Bialskie Mountains (slopes of Mt. Suszyca and the nearby Wielkie Rozdroże – Great Crossroads) have been presented. The paper presents morphological features of these workings, the probable system of exploitation and the types of mineral materials obtained. Excavations clearly differ in surface and depth which is due to the type of rock being extracted and the form of the deposit (layers of sandstones and massive occurrences of gneiss and mica schists). Inside some of these excavations small heaps of barren material were found which may be considered to be miniature internal spoil heaps. Various road materials were produced in individual workings as equivalent of break-stone or a specific paving material. On top of that, environmental advantages of local stone acquiring have been indicated in relation to modern, concentrated industrial production of road aggregates

Characteristics of the oligocene basaltoid in the Mały Kocioł Śnieżny (Karkonosze Mountains)

An Oligocene basaltoid (basanite), unique in terms of its morphology, geology and biology, located in Mały Kocioł Śnieżny in the west part of Polish Karkonosze Mountains has been characterized. A history of researchern, as well as the results of authors’own examination, consisting mainly of the morphology analysis of the basaltic body and structural analysis results, have been presented. Having thoroughly characterized the complex structure of this sub-volcanic intrusion, the authors rejected the opinion persisting in literature, that two thin veins exist there

Ubiór górnika kruszcowego na przełomie średniowiecza i renesansu – spostrzeżenia z perspektywy Śląskiej

Iconographic sources were reviewed to describe outfits of European ore-miners of the turn of the 15th and 16th centuries. Two fundamentally different types of these costumes were characterized. In the German cultural environment clothes worn on everyday basis were widely used in underground work. Miners from the area of today’s Czech Republic (Kutna Hora) and Poland (Olkusz) used standardized mining uniforms.Artykuł przedstawia studium źródeł ikonograficznych ukazujących postaci europejskich górników kruszcowych z końca XV w. i początków wieku XVI. Wykorzystano bogato ilustrowane dzieło Georgiusa Agricoli (De re Metallica…), szereg źródeł z terenu Kutnej Hory (ilustracje tamtejszego kancjonału oraz graduału, malowidło z kośc. Św. Barbary, godło miejskie itd.), fragmenty kilku ołtarzy górniczych (z Annabergu, Rožnavy, Blühnbach k. Salzburga i Colle Isarco w północnych Włoszech), malowidła z kościoła parafialnego w Olkuszu, a także zespół drzeworytów Heinricha Gross-Mollera, przedstawiających pracę górników w La Sainte Croix-aux-Mines w Lotaryngii oraz górniczą panoramę z księgi Hausbuch von Schloss Wolfegg. Na podstawie wymienionych źródeł udokumentowano wyraźne zróżnicowanie górniczych ubiorów roboczych na terenie Europy. Na terenie dzisiejszych Niemiec i krajów ościennych, oraz w rejonach, gdzie zaznaczył się istotny wpływ tamtejszej myśli górniczej, w pracy pod ziemią wykorzystywano stroje codzienne. Składały się na nie lniane koszule, typowe dublety (niekiedy bardzo fantazyjne i kolorowe) oraz nogawice. Istotną modyfikacją stroju codziennego były kaptury, doszyte do koszul i wykładane spod dubletu. Górnicy ci przepasani byli wąskimi pasami, powszechnie wykorzystywane były, noszone u pasa, górnicze skóry (zapinane na guziki albo prawdopodobnie zawieszane na pasie), używano niskiego obuwia o różnym kroju. Całkiem odmienny styl ubioru górniczego występuje na ilustracjach z czeskiego (słowiańskiego) kręgu kulturowego. Górnicy dołowi odziani są właściwie identycznie – głównym elementem ich ubioru była obszerna koszula z kapturem, tzw. perkytl, posiadająca niespotykany w ówczesnej garderobie element – kieszenie. Strój uzupełniały nogawice oraz niskie buty, nie używano skór górniczych. Wydaje się, że był to, prawdopodobnie pierwszy w Europie, roboczy uniform charakterystyczny dla określonej grupy zawodowej. Źródła ikonograficzne ukazują szereg różnorodnych nakryć głowy. Poza, będącymi przejawem wpływu ówczesnej mody, męskimi czepkami i siatkami na włosy widzimy przede wszystkim kaptury, ale też kapelusze, proste czapki (być może czaka) oraz turbany. Górnicy obu kręgów kulturowych stosowali nakolanniki. Uwidocznione są również różne elementy codziennego użytku – charakterystyczne torby, kordy gburskie, miecze. Analiza wymienionych źródeł, charakter ówczesnej działalności górniczej oraz sytuacja polityczna w zachodniej części Śląska (współczesny Dolny Śląsk) sugerują, że przeważał tu strój „germański”, wydaje się jednak pewne, że istniały ośrodki wydobywcze zdominowane przez gwarków czeskich, a może też polskich, w charakterystycznych białych koszulach z kapturami

Some aspects of geotourism in Poland : underground facilities and urban geotourism

The article presents an outline of the two issues concerning geotourism in Poland: the use of underground facilities and urban geotourism. The state of geotourist use of underground objects and scope of studies on geotourism in cities have been shown. More fully have been described two projects from Lower Silesia: a proposal of an underground geotourist route in Zloty Stok and a network of urban geotourist trails in Kłodzko. It was considered advisable to widen the geotourist agendas presented in the underground tourist objects and in the papers in the field ofurban geotourism. There was highlighted the needfor stronger use of geotourism for popularizing: basic issues of geology and related sciences, practical achievements of these fields of knowledge, knowledge about the fundamental role of use of mineral resources in human life and in the development of civilization

Możliwości edukacji geologii na podstawie wrocławskiego kamienia architektonicznego

Bogactwo skał wykorzystanych w architekturze Wrocławia stwarza szerokie możliwośi w zakresie edukacji geologii oraz zagadnień pokrewnych – związanych z eksploatacją i obróbką Autorzy są przekonani, że misją geologów powinno stać się aktywne przybliżanie, popularyzowanie naszej gałęzi wiedzy w oparciu o kamień wykorzystywany w architekturze miast. kamienia

Underground tourist routes of Lower Silesia as geotourist objects

Tourist routes in the historic underground mining workings are an ideal base for geotourism. Lower Silesia is an area favoured in this respect, due to the amount and variety of such objects. They allow observation of different geological units: diversity of their lithology, mineralization, types of deposits, tectonics, as well as very interesting aspects of mining. This paper presents proposals of geotourist routes or observation sites in underground facilities described for Złoty Stok, Krobica, Kowary, Kletno and Osówka. Long and continuous lithological profiles, interesting rocks (e.g. rheomorphic granites in Osówka), signs of mineralization (löllingite in Złoty Stok, fluorite and amethyst in Kletno), numerous dislocation zones and folds, well-preserved historic mining workings (16th and 18th- century adits in Krobica) and many others are available for observation in these objects

Underground geotourist objects in Poland

W opracowaniu zestawiono wybrane informacje dotyczące podziemnych obiektów turystycznych w Polsce, które mogą być traktowane jako atrakcje geoturystyczne. Wskazano obiekty naturalne (jaskinie – około 20), większą uwagę zwrócono na obiekty antropogeniczne: pogórnicze (18) i związane z działalnością wojskową (6). Z geoturystycznego punktu widzenia obiekty antropogeniczne umożliwiają poznanie budowy górotworu w bardzo zróżnicowanych geologicznie obszarach, gdzie prowadzono eksploatację tak różnorodnych surowców mineralnych, jak węgiel kamienny, sól kamienna, fluoryt, rudy Au, Ag, Pb, As, Cu, Fe, Ni i Sn oraz surowce skalne, takie jak krzemienie, kreda i piaskowce szklarskie. Ponadto dokumentują one 6,5 tys. lat historii górnictwa na terenie Polski. Obiekty te są rozmieszczone bardzo nierównomiernie. Ich znaczne skupiska znajdują się na Dolnym Śląsku oraz w rejonie śląsko-krakowskim, mniejsze – w Tatrach i na Kielecczyźnie, odosobnione obiekty zlokalizowane są w centralnej i wschodniej Polsce. Zwrócono uwagę na perspektywy i potrzebę udostępniania nowych obiektów tego rodzaju oraz na konieczność uregulowania formalnych wymogów odnośnie funkcjonowania takich tras.This paper summarizes selected information regarding underground tourist facilities in Poland which may be regarded as geotourist attractions. The article discusses the natural objects (about 20 caves) but more attention has been paid to the anthropogenic objects: post-mining (18) and those associated with military activity (6). From the geotourist point of view such anthropogenic facilities allow insights into the structure of the rock mass in areas of very diverse geology. They lead to the exploitation of such a variety of minerals like coal, rock salt, fluorite, as well as Au, Ag, Pb, As, Cu, Fe, Ni and Sn ores and rock materials, such as flint, chalk and sandstone for glass production. Moreover they document 6.5 thousand year history of mining on the territory of Poland. The distribution of these objects is very uneven. Significant groups are located in Lower Silesia and in the Silesia-Cracow region; smaller ones are in the Tatra Mountains and in the region of Kielce, while isolated objects are located in central and eastern Poland. Attention was paid to the perspectives and the need to create new objects of this kind and the need to regulate the formal requirements for the operation of such facilities

Preliminary results of complex environmental investigations in Hermannloch adit in Janowiec – abiotic components

Przedstawiono wstępne wyniki specjalistycznych badań środowiska niewielkiej sztolni Hermannloch, znajdującej się w Janowcu koło Barda Śląskiego (Dolny Śląsk). Objęły one analizę chemiczną podłoża skalnego, wód gromadzących się na spągu wyrobiska oraz powietrza. Ponadto określono pH i twardość wód oraz temperaturę i wilgotność panujące w sztolni. Badania te są elementem pierwszego na Dolnym Śląsku kompleksowego, interdyscyplinarnego rozpoznania dawnego, podziemnego obiektu górniczego. Podłoże wykazuje dość stały skład chemiczny, bez względu na rodzaj badanej skały (łupek ilasty i wypełnienie strefy tektonicznej). Dominującymi składnikami są krzemionka (ok. 62–67%) i glinka (ok. 14,5–17%), istotnymi domieszkami śladowymi są Ba, Zr, Zn, Sr, Rb i Cr. Woda gromadząca się w wyrobisku jest to woda słodka wapniowo-siarczanowo-wodorowęglanowa o średniej twardości ogólnej oraz pH ok. 7,5. Skład atmosfery kopalnianej nie odbiega od przeciętnego składu powietrza atmosferycznego (odnotowano nieco podwyższoną zawartość CO2). Nie stwierdzono obecności siarkowodoru.Preliminary results of specialized environmental studies of a small adit called Hermannloch, located in Janowiec near Bardo Śląskie (Lower Silesia, Poland) are discussed. These investigations include the chemical analysis of bedrock and water accumulating on the mine’s floor and air. Furthermore the pH and hardness of water as well as the temperature and humidity of the air are determined. These studies are an element of the first comprehensive, interdisciplinary recognition of former underground mining object in Lower Silesia. The bedrock has a fairly constant chemical composition, regardless of the type of rocks studied (shale and material filling the tectonic zone). The predominant components are silica (approx. 62–67%) and alumina (approx. 14,5–17%), significant trace elements are Ba, Zr, Zn, Sr, Rb, and Cr. Calciumsulfate- bicarbonate water, of medium hardness and pH at the level of 7,5 stagnates in the adit. The composition of the atmosphere in the mine does not differ from the average composition of the air. There is no presence of hydrogen sulphide