De evolutie van type A, B, C en verder

Over the past decades architect Frits van Dongen has gained a name as an ingenious typological innovator. His oeuvre displays a gradual and above all rational development towards optimum housing typologies. Van Dongen, however, describes himself in somewhat different words: ‘I’m a kind of street fighter too, which means I’ll battle endlessly to get a project right.’ This shows how important the actual construction of homes is to Van Dongen in the development of new ideas, for one dwelling type often proves the prelude to yet another.Binnen de woningbouwproductie van de afgelopen decennia heeft architect Frits van Dongen de naam verworven een ingenieuze typologische vernieuwer te zijn. In zijn oeuvre is immers een geleidelijke en vooral rationele ontwikkeling te zien naar optimale woningtypologieën. Van Dongen beschrijft zichzelf echter in iets andere bewoordingen: ‘Ik ben tevens een soort straatvechter; dat betekent dat ik eindeloos doorga om een project voor elkaar te krijgen.’ Met andere woorden, het werkelijk bouwen van woningen is voor Van Dongen belangrijk voor de ontwikkeling van nieuwe ideeën. Het ene woningtype blijkt namelijk vaak letterlijk de opmaat voor weer een ander type

Steve Baer on Building his Zomehouse

We started building our Zome in 1971 and had it up in 1972. Holly and our children, Audrey and José, and I lived on the site in a school bus during construction. I think it is finished now – 40 years later it certainly looks better and feels warmer than before. Our Zome is a cluster of eleven exploded rhombic dodecahedra. The rhombic dodecahedron is the shape of the garnet crystal and the cell of a beehive. It has, instead of the cubes’ three zones, four zones and its floor plan is a tiling of hexagons instead of rectangles. Hexagons have three zones, forming in pairs six-sided figures. The zones are different lengths making different size rooms. The fourth zone is vertical, forming the walls. The rhombic dodecahedra are exploded to round them; we softened them by adding facets. They are intended to resemble fused soap bubbles which also meet with 120° angles. All matters of this geometry are covered in the Dome Cook Book that I published in 1968.In 1971 begonnen we met de bouw van onze Zome en de basis stond in 1972. Holly, onze kinderen Audrey en José en ik woonden tijdens de bouw in een schoolbus op het bouwterrein. Volgens mij is hij nu af – na 40 jaar ziet hij er in elk geval beter uit dan vroeger en lijkt hij ook warmer. Onze Zome bestaat uit een verzameling van 11 rhombische dodecaëders (twaalfvlakken opgebouwd uit ruiten); granaatkristallen en de cellen van een bijenkorf zijn ook rhombische dodecaëders. In plaats van drie zones, zoals een kubus, hebben ze vier zones en het grondvlak bestaat niet uit een rechthoek, maar uit een samenstel van zeshoeken. Zeshoeken hebben drie zones die twee aan twee zeshoekige figuraties maken. Doordat de zones verschillende lengten hebben, ontstaan ruimten met verschillende afmetingen. De vierde zone is verticaal, zodat er muren worden gevormd. De rhombische dodecaëders zijn uitgerekt; om ze ronder te maken, hebben we ze gefacetteerd zodat ze wat zachter lijken. Het is de bedoeling dat ze op fuserende zeepbellen lijken, die elkaar ook onder een hoek van 120º raken. Alle geometrische details zijn opgenomen in het door mij in 1968 gepubliceerde Dome Cook Book

Generaliseringen zijn niet meer van deze tijd

The development of housing layouts is initiated from at least two perspectives, that of design and that of demand. The latter is perhaps the most difficult to fathom, for while it may seem obvious that what is built is what is needed, many people’s housing wishes appear scarcely to be honoured by the housing market: generally speaking the properties on offer continue to be based on assumptions regarding the ‘standard household’, an entity that no longer exists. In order to gain more insight into the demand aspect of housing layout development, and to discover the extent to which innovation in layout is initiated by what buyers want, we talked to property developer Edwin Oostmeijer. Despite the limited number of projects Oostmeijer has realized to date, his approach has already attracted attention at national level: in 2006 he was awarded a Gouden Piramide (Golden Pyramid), the annual prize awarded by the Dutch government for inspirational commissioning in architecture, urban design, landscape architecture and environmental planning. We talked to Oostmeijer at the site of one of his most recent projects, Ithaka, in the Homeruskwartier in Almere.De ontwikkeling van woningplattegronden wordt ten minste vanuit twee kanten geïnitieerd, vanuit het ontwerp en vanuit de vraag. De laatste kant is wellicht het moeilijkst te doorgronden. Hoewel het voor de handliggend lijkt, dat er gebouwd wordt waaraan behoefte is, blijken de woonwensen van veel mensen nauwelijks gehonoreerd te worden in de woningmarkt. Het aanbod is meestal nog gebaseerd op aannames over het standaardgezin, terwijl dat standaardgezin eigenlijk allang niet meer bestaat. Om meer inzicht te krijgen in de vraagkant en te weten te komen in hoeverre innovatie in de plattegrond geïnitieerd wordt door wat kopers willen, spreken we met ontwikkelaar Edwin Oostmeijer. We vragen hem of consumenten werkelijk ‘op maat gesneden’ woningen, of zoals dat in het jargon heet ‘customized houses’, kunnen bestellen of dat dit altijd een illusie zal blijven. Ondanks het beperkte aantal projecten dat hij tot nu toe heeft gerealiseerd, is zijn manier van werken wel al op nationaal niveau opgevallen. Zo ontving hij in 2006 de Gouden Piramide, de jaarlijkse Rijksprijs voor inspirerend opdrachtgeverschap in de architectuur, stedenbouw, landschapsarchitectuur, infrastructuur en ruimtelijke ordening. We spreken Oostmeijer op de bouwplaats van een van zijn meest recente projecten: Ithaka, in het Homeruskwartier in Almere

Klarenstraat Amsterdam (NL)

The Dutch housing market contains several stubborn paradoxes. One of them is that only really ‘old’ and really ‘new’ dwellings are deemed acceptable; everything in between is a bit of a problem. As such, no one is surprised that thousands of euros are invested to actualize historical canal houses or to restore houses from the 1930s. But if those houses were built in the 1960s, 1970s or 1980s, that becomes a lot less self-evident. A different paradox is that, although everyone admits to having their own living requirements, the control residents have over their own home is still very minimal. The project Klussen aan de Klarenstraat (Klarenstraat DIY) in Amsterdam Nieuw-West shows that things might change. The project involves the transformation of a characteristic apartment building from the 1950s into sought-after city residences, without erasing the existing structure. In a process that took a little over two years, 30 families collaborated with architecture firm VanSchagen to renovate walk-up flats into residences of 45 to 200 m2.De Nederlandse woningmarkt kent een aantal hardnekkige paradoxen. Een daarvan is dat alleen echt ‘oud’ en echt ‘nieuw’ goed zijn; alles wat daar tussen zit is lastig. Niemand kijkt er dus van op dat er duizenden euro’s geïnvesteerd worden in het actualiseren van historische grachtenpanden of het opknappen van woningen uit de jaren 1930. Maar zodra het gaat om woningen uit de jaren 1960, 1970 of 1980 is dat veel minder vanzelfsprekend. Een andere paradox is dat, hoewel iedereen beaamt eigen woonwensen te hebben, de zeggenschap van bewoners over hun eigen woning nog altijd zeer gering is. Het project ‘Klussen aan de Klarenstraat’ in Amsterdam- Nieuw-West laat zien dat het ook anders kan. Het project behelst de transformatie van een kenmerkend flatgebouw uit de jaren 1950 naar gewilde stadswoningen, zonder de bestaande structuur uit te wissen. In een proces dat iets meer dan twee jaar in beslag heeft genomen, hebben 30 huishoudens samen met architectenbureau VanSchagen een typische portiekflat verbouwd tot woningen van 45 tot 200 m2

Een Blok Stad Rotterdam (NL)

The idea behind the project Een Blok Stad (A Block of City) was conceived ten years ago when a nineteenth-century city block located between the Zwaerdecroonstraat and the Snellinckstraat that was owned by housing association Woonstad Rotterdam was nominated to be demolished. The residents of the block vehemently opposed the housing association’s new construction plans and succeeded in turning the tide. The buildings were in a poor state: there were severe foundation problems, fungi grew from floors and beams and there were even trees growing in the dwellings that had been unoccupied for some time. Because the low rental income the block generated made a thorough renovation financially unappealing, Woonstad Rotterdam decided to sell the block to developer and builder ERA Contour. The block had 48 properties comprising 140 dwellings. The buildings each consisted of five layers, including a basement and an attic. Originally, each building consisted of a two-storey ground-floor dwelling, a single-storey dwelling in the middle and an attic dwelling that occupied half of the attic. The other half of the attic was used for storage.Het idee achter het project ‘Een Blok Stad’ ontstond tien jaar geleden, toen een negentiende-eeuws bouwblok, in eigendom van corporatie Woonstad Rotterdam, tussen de Zwaerdecroonstraat en Snellinckstraat op de nominatie stond om gesloopt te worden. De huurders van het blok verzetten zich hevig tegen de nieuwbouwplannen van de corporatie en wisten het tij te keren. De bouwkundige staat van de panden was zeer slecht: er waren forse funderingsproblemen, er groeiden zwammen uit vloeren en balken, en zelfs bomen uit de panden die al langere tijd onbewoond waren. Omdat de lage huuropbrengst uit het blok een grondige renovatie financieel onaantrekkelijk maakte, besloot Woonstad Rotterdam het blok te verkopen aan ontwikkelaar en bouwer ERA Contour. Het blok telde 48 panden met 140 corporatiewoningen. De panden waren opgebouwd uit vijf lagen inclusief een souterrain en kap. Oorspronkelijk bestond elk pand uit een benedenwoning voorzien van twee lagen, een middenwoning van één laag en een zolderwoning die de helft van de kap in beslag nam. De andere helft van de kap was bestemd voor bergingen

Maison Latapie Floirac

On a perfectly ordinary street in Floirac, a suburb of Bordeaux, French architect couple Anne Lacaton & Jean-Philippe Vassal built a house in 1993 that stands out for its minimalism. Not the kind of minimalism that made Swiss architecture world famous, but a minimalism that Rem Koolhaas once described as ‘Calcutta minimalism’ and that has to do with a minimum and clever employment of means. The Latapie House was the first design that Lacaton & Vassal made after having lived and worked in Africa for five years. Although homes in Northwestern Europe can hardly be compared with homes in Africa, the design of this house was clearly influenced by their experiences there. Whereas in the European tradition there is a strong emphasis on form and function, in Africa this is often lacking, and a more instrumental conception of architecture prevails. Seen from this outlook, a house is not only a minimal protection against the elements, but especially a tool with which to realize a more pleasant – read liveable – climate. In other words, performance instead of form. The Latapie family had a budget for a house of around 80 m². Lacaton & Vassal interpreted their request to design a house with a minimum of means as a challenge to make a house that would be at least twice as big. Their search for an economically attractive construction led the duo to a building method that is normally only used for industrial sheds: a simple steel framework clad with sheets of corrugated material. By designing a house as an ‘oversized coat’ and only climatizing the core – Lacaton & Vassal speak of a winter and a summer house – the economic limitations of this house are clearly compensated by its spatial and energetic aspects. A more or less conventional living scheme is coupled with an enormous conservatory which, depending on the weather, serves as an extra living room, a giant sunroom or passive source of heat. The residence consists of a block-shaped volume with a mono-pitched roof. On the street side, the skin of this volume is sheets of corrugated fibre cement; the back side of the house is totally covered with transparent sheets of corrugated PVC. A wooden winter house, comprising approximately half of the total volume, is pushed against the inside of the closed façade. On the ground floor of the winter house, the kitchen and the living room are situated around a central core; on the upper floor, the bedrooms are organized in a similar layout. The conservatory, alias the summer house, is two storeys high. Large doors and windows afford contact with the winter house. The summer house does not have a fixed layout and can be furnished and used as desired.In een doodgewone straat in Floirac, een voorstad van Bordeaux, realiseerde het Franse architectenpaar Anne Lacaton & Jean-Philippe Vassal in 1993 een huis dat opvalt door zijn minimalisme. Minimalisme niet van de soort die de Zwitserse architectuur wereldberoemd heeft gemaakt, maar minimalisme dat Rem Koolhaas eens omschreef als ‘Calcutta-minimalisme’ en dat te maken heeft met een minieme en slimme aanwending van middelen. Het Maison Latapie was het eerste ontwerp dat Lacaton & Vassal maakten na vijf jaar in Afrika te hebben gewoond en gewerkt. Hoewel het wonen in Noordwest-Europa nauwelijks te vergelijken is met wonen in Afrika, is het ontwerp van dit huis duidelijk beïnvloed door de ervaringen daar. Waar in de Europese traditie een sterke nadruk ligt op vorm en functie, is die in Afrika veelal afwezig en heerst er een meer instrumentele opvatting over architectuur. Vanuit deze opvatting is een huis niet alleen op te vatten als minimale bescherming tegen de elementen, maar vooral ook als een gereedschap om een aangenamer – lees bewoonbaar – klimaat te realiseren. Met andere woorden prestatie in plaats van vorm. De familie Latapie had budget voor een huis van ongeveer 80 m2. De vraag om met minimale middelen een maximaal huis te ontwerpen werd door Lacaton & Vassal opgevat als opgave om een huis te maken, dat minstens twee keer zo groot zou zijn. De zoektocht naar een economisch aantrekkelijke constructie bracht het duo bij een bouwwijze die gewoonlijk voor industriële loodsen wordt toegepast: een eenvoudig staalskelet met golfplaat bekleding. Door het huis als een oversized jas te ontwerpen en alleen de kern te klimatiseren – Lacaton & Vassal spreken van een winter- en een zomerhuis – wordt de economische beperking van dit huis echter duidelijk gecompenseerd door ruimtelijke en energetische kwaliteiten. Een min of meer conventioneel woonprogramma wordt gekoppeld aan een enorme serre die afhankelijk van het weer dienst doet als extra huiskamer, mega veranda of passieve warmtebron. De woning bestaat uit een doosvormig volume met een lessenaardak. De huid van dit volume is aan de straatzijde gematerialiseerd in vezelcement golfplaat; de achterzijde van het huis is volledig bekleed met een transparante pvc golfplaat. Een houten ‘winterhuis’ dat ongeveer de helft van het totale volume beslaat, is tegen de binnenzijde van de gesloten gevel geschoven. Daarin, op de begane grond rondom een centrale kern, zijn de keuken en de woonkamer gesitueerd; op de verdieping zijn in een vergelijkbare lay-out de slaapkamers georganiseerd. De serre, alias het ‘zomerhuis’ is dubbelhoog. Grote deuren en ramen verzorgen het contact met het winterhuis. Het zomerhuis omvat geen vast omlijnd programma en kan naar wens worden ingericht

Noodzakelijke rommelruimte

For many people the term woonerf conjures up an image of 1970s housing characterized by outmoded ideals from a bygone era. Over the decades, the awkwardly meandering structures, the bare outdoor spaces, the cluttered effect and the nondescript architecturehave come under attack. A few examples have retained their appeal, but on the whole, the term, once so influential, has come to stand for stuffy, drab structures, which find little favour with town planners today. Not everyone subscribes to this view, however. Onix Architects is one of the few firms in the Netherlands openly promoting the notion of the erf (yard) as a concept for shared living. Its architecture and terminology combine nostalgic references to small-scale living, rural communities, barns, and so forth with modern forms of communal living. For example, it has taken the typology of the erf and transferred it to a sheltered home zone or woonzorgerf, where people who need care share a sheltered environment thus allowing them to live independently for longer. The ideas were developed in a study called ‘Nieuwe erven: een onderzoek naar kansen voor een zorgeloos dorpsleven’ (New kinds of erven: an investigation into opportunities of living a carefree village life), which was published jointly with DAAD. In Almere another erf development was conceived around a group of veranda houses; in this instance the erf had no shelter function. We asked Onix architect Alex van de Beld about the erf concept and how he believes it can be developed today.Het woonerf roept bij veel mensen associaties op met woningbouw uit de jaren zeventig, met achterhaalde idealen uit lang vervlogen tijden. Er is kritiek op de onhandig meanderende structuren, de kale buitenruimten, de rommeligheid, de weinig uitgesproken architectuur. Ondanks enkele nog steeds aansprekende voorbeelden lijkt de ooit zo invloedrijke term tegenwoordig te staan voor een stoffige, uitstralingsloze massa, waarin plannenmakers van nu geen heil meer zien. Toch zijn hier en daar andere geluiden hoorbaar. Als een van de weinige Nederlandse architectenbureaus afficheert architectenbureau Onix zich openlijk met de gedachte van het erf als ruimte om te delen. In zijn terminologie en architectuur gaan nostalgische referenties aan kleinschaligheid, dorpen en schuren gepaard met nieuwe vormen van collectief wonen

Nieuw elan voor de flatwoning

The luxury apartment plays a modest role in the history of Dutch housing. Since the early 1990s, however, there has been a growing interest in stacked dwellings as a satisfactory alternative for street-linked dwellings. In addition to increasing appreciation for the luxury apartment as a form of housing, the strategic value of this typology is also gradually becoming recognized. After all, stacking potentially offers interesting solutions for such topical issues as density and inner-city housing. Vesteda has grown since the late 1990s into one of the specialists in the field of luxury rental apartments in the Netherlands. Under the guidance of CEO and Chairman of the Board Huub Smeets, the company has completed bespoke projects in Maastricht, Eindhoven, Amsterdam and Rotterdam over the past several years.Het luxe appartement speelt in de Nederlandse woningbouwgeschiedenis een bescheiden rol. Vanaf begin jaren negentig neemt echter de interesse voor gestapeld wonen als volwaardig alternatief voor de grondgebonden woning toe. Behalve meer waardering voor het luxe appartement als woonvorm dringt ook langzaam de strategische waarde van deze typologie door. Het gestapeld wonen biedt in potentie immers interessante mogelijkheden om bijvoorbeeld actuele vraagstukken als verdichting en binnenstedelijk bouwen van antwoorden te voorzien. In Nederland heeft Vesteda zich vanaf eind jaren negentig ontwikkeld tot een van de specialisten op het gebied van luxe huurappartementen. Onder leiding van directievoorzitter Huub Smeets zijn in de afgelopen jaren veelbesproken projecten gerealiseerd in Maastricht, Eindhoven, Amsterdam en Rotterdam

Relaxed particulier opdrachtgeverschap

Until a few years ago, it was common practice in the Netherlands for developers to deliver generic products and give most of their attention to production. Of course, there was also a market that accepted this. It made little difference what was produced, for everything sold. Although architects had been expressing an interest in increasing residents’ input in the design of housing with a certain degree of regularity ever since the 1970s, there was little enthusiasm among developers. Helped by the crisis, but also as the consequence of a process of increasing consumer articulation that had begun prior to that, the end-user’s position has grown stronger. In the past years, developers have also shown an increased interest in taking the end-users’ wishes as the starting point, instead of as finishing touches to the work. Lingotto is an example of a developer that has explored new possibilities in various projects over the last ten years. Since its beginnings in 2000, Lingotto has realized diverse housing projects, primarily new-build. As of five years ago, the company began focusing more expressly on converting school buildings and offices into residential buildings. Because of the crisis, this is increasingly coming into vogue, and it is becoming more and more important to develop distinctive concepts in this regard. The input of the end-user is essential here.Tot enkele jaren geleden was het in Nederland traditie dat ontwikkelende partijen vrij generieke producten realiseerden en de aandacht vooral op productie lag. Natuurlijk was er ook een markt die dat toe stond. Het maakte weinig uit wat er geproduceerd werd, alles werd verkocht. Hoewel er in de architectuur al sinds de jaren 1970 met enige regelmaat belangstelling werd geuit om de inbreng van bewoners bij het woningontwerp te vergroten, was het enthousiasme bij ontwikkelende partijen gering. In die situatie is nu verandering gekomen. Geholpen door de crisis, maar ook als gevolg van een al langer lopend proces van toenemende mondigheid van consumenten, wordt de positie van de eindgebruiker sterker. De afgelopen jaren is hierdoor ook vanuit de kant van ontwikkelaars de interesse toegenomen om de wensen van eindgebruikers als vertrekpunt te nemen in plaats van als laatste toevoeging aan hun werk. Lingotto kan als voorbeeld dienen van een ontwikkelaar die de afgelopen tien jaar in verschillende projecten nieuwe mogelijkheden heeft verkend. Sinds zijn ontstaan in 2000 heeft Lingotto diverse woningbouwprojecten gerealiseerd, hoofdzakelijk nieuwbouw. Pas de laatste vijf jaar richt het bedrijf zich nadrukkelijker op herontwikkeling van schoolgebouwen of kantoren tot woningen. Door de crisis blijkt dit een steeds actueler thema te worden waarbij het steeds belangrijker wordt onderscheidende concepten te ontwikkelen, De inbreng van de eindgebruiker is daarbij essentieel

Klein genoeg om openbaar te zijn

Without a doubt, Sjoerd Soeters’ work is among the most distinctive and most colourful in Dutch architecture. His architectural output appears to admit little nuance: you either love or loathe Soeters. Opinion on his urban designs is less divided. Projects such as Java-eiland in Amsterdam, Haverleij near ’s-Hertogenbosch and Zwanenwoud outside Heerenveen have garnered widespread admiration. The spatial contrasts in Soeters’ town plans are particularly striking. Working at various planning levels and within both an urban and a more rural context, Soeters has shown that he knows how to successfully mix private housing and public space. We spoke to him about the reactions to his designs, the ideas inspiring his work, his role models and the preconditions for a successful link between public and private spaces.Het werk van architect Sjoerd Soeters behoort zonder twijfel tot het meest uitgesproken en meest kleurrijke van de Nederlandse architectuurproductie. In de waardering voor zijn architectuur lijkt er weinig nuance mogelijk: Je bent of vóór Soeters, of vindt hem verschrikkelijk. Over zijn stedenbouwkundige ontwerpen lopen de meningen minder ver uiteen. Projecten als het Java-eiland in Amsterdam, de Haverleij bij ’s-Hertogenbosch of Zwanenwoud bij Heerenveen worden in brede kring gewaardeerd. Vooral de ruimtelijke contrasten in de stedenbouwkundige plannen van Soeters zijn opvallend. Op verschillende schaalniveaus en zowel binnen een stedelijke, als een meer landelijke context heeft Soeters intussen bewezen in staat te zijn woonprogramma’s op een succesvolle manier met publieke ruimte te verweven. We spreken met hem over de reacties op zijn ontwerpen, zijn ideeën achter het werk, zijn voorbeelden en over de condities waaraan voldaan moet worden om publieke en private ruimtes succesvol met elkaar te verbinden