Gülbâng Kelimesinin 'Temel Anlamı' ve Farsça Kaynaklardan Türkçeye Aktarımında Kullanılan Kelimeler (Hâfız Dîvânı Örneği)

Yüzyıllar ötesinden gelip bugün hâlâ varlığını koruyan bir kelimenin anlamının genişlemesi yahut daralması pek tabiidir. Kelimenin yaşadığı serüven dikkate alınmadan bilhassa yazılış tarihi eski metinlerde kelimeye bugünden mana vermek okuyucunun kelimeyi yanlış anlama ihtimalini yükseltir. Sözcük terimleşmiş ve terimleşme sonrasında “gerçek anlamı”yla da dil içinde varlığını sürdürmüşse sözcüğün yanlış anlaşılma ihtimali daha da artmaktadır. Bu türden bir kelime olup edebî bir türe ad olan “gülbâng” kavramının, “şekli ve muhtevası belli bir dua metni”ni ifade etmeden önceki anlamını kavramak, kavramın geçtiği metinleri de sıhhatle anlamamızı sağlayacaktır. Bu makalede gülbâng kavramının “köken bilgisi” incelenmiş ve kavramın anlamına ilişkin farklı görüşler değerlendirilmiştir. Farsçadan Türkçeye geçen kelimenin, Hâfız Dîvânı özelinde, Türkçede hangi kavramlarla karşılandığı ortaya koyulmuştur. Kelimenin hangi saikle bir dua türüne ad olduğu açıklanmıştır

"Gülbâng" in Turkish sufi literature

Türk- İslam kültüründe bir dua türüne ad olan "gülbâng" kavramı üç bölümden oluşan çalışmamızın ilk bölümünde temel anlamı, yan anlamları ve terim anlamı yönleriyle incelenmiştir. Kavram analizinde kelimenin "köken bilgisi" sözlük çalışmalarıyla, Farsça kaynaklardan dilimize aktarımlarında kendisine karşılık gelen kelimelerin belirlenmesiyle ortaya koyulmuştur. Kavramın geçtiği edebî ve tarihî metinlerden örnekler sunulmasıyla kelimenin Türk kültüründeki yeri belirlenmiş, zaman içinde hangi anlamlarla karşılandığı ortaya koyulmuştur. İkinci bölümde, Gülbâng bir edebî tür olarak şekli, muhtevası, icra alanları bakımından değerlendirilmiştir. İlk adımda fütüvvetnâmeler incelenmiş, sonrasında tarikatlerin erkân kitapları tedkik edilmiştir. Bu bölümde tarikat gülbângleri mümkün olduğunca kök metinler incelenerek derlenmiş, metinler çoğunlukla yazma eserlerden transkribe edilmiş, gerek duyulduğunda alanla ilgili yapılan çalışmalardan eklemeler yapılmıştır. Ahilik erkânı ve tekke erkânları incelenmiş metinlerin icra alanları belirlenmiştir. Çalışmamızın üçüncü bölümünde ise toplum hayatının farklı alanlarında okunan gülbâng metinleri derlenmiştir. Bu bölümde askerî yapı, sahne sanatları, spor, sokak kültürü, eğitim gibi pek çok farklı alanla ilgili incelemeler yapılmıştır.The concept of "gulbāng", which is a name for a type of prayer in Turkish-Islamic culture, has been examined in terms of its basic meaning, side meanings and term meaning in the first part of our study, which consists of three parts. In the concept analysis, the "origin information" of the word has been revealed by the dictionary studies and the determination of the words corresponding to it in their transfer from Persian sources to our language. By presenting examples from literary and historical texts in which the concept is mentioned, the place of the word in Turkish culture has been determined and it has been revealed with what meanings it has been met over time. In the second part, Gulbāng as a literary genre is evaluated in terms of its form, content and areas of performance. In the first step, the futuwwatnāmes were examined, and then the books of the religious orders were examined. In this section, the sect gulbāngs were compiled by examining the root texts as much as possible, the texts were mostly transcribed from manuscripts, and when necessary, additions were made from the studies on the field. In this section, the Akhí order and dervish lodges were examined and the execution areas of the texts were determined. In the third part of our study, the Gulbāng texts read in different areas of social life were compiled. In this section, many different fields such as military structure, performing arts, sports, street culture and education are examined