Analysis of kinetics of poorly water-soluble drug release from hydrogels based on poly (methacrylic acid) and casein with different crosslinker amount

Nowadays, humanity are faced with many challenges which affect health of people all around the globe (such as climate change, new diseases and/or already present ones for which cure has not been found yet – cancer). The efforts of researchers on the field of drug delivery systems bring everyday novel tools for safer and more effective therapy. pH sensitive hydrogels based on poly(methacrylic acid) are recognized as materials with huge potential for controlled release of drugs. The encapsulation and controlled release of many chemotherapeutics is quite challenge due to their poorly water-solubility. In our previous research we overcome this problem by modifying hydrophilic pol(methacrylic acid) with amphiphilic casein and showed that prepared material have potential for encapsulation and controlled release of poorly watersoluble model drug – caffeine (PMAC carriers). In present study we deepened further our research and employed various models: Ritger-Peppas, Higuchi and Kopcha model to analyze how the change of crosslinker amount affect the mechanism of release kinetics of caffeine in medium with pH of 6.8 (which simulated the environment in human intestines). Obtained results showed that only by changing one parameter such as crosslinker amount it is possible to fine tune the type of drug release mechanism, due to which the PMAC carriers would be able to respond to the specific demands of therapy

The effect of encapsulated amount of caffeine on the mechanism of its release from hydrogels based on poly(methacrylic) and casein

Researchers are making everyday efforts to develop new drugs or improve present ones in order to enhance therapies of various diseases, especially serious ones like cancer. Drug delivery systems (DDS) are one of the solutions for safer and more efficient therapy. Hydrogels based on poly(methacrylic acid) (PMAA) are extensively investigated as DDS due to their nontoxicity, biocompatibility and pH sensitivity. Many chemotherapeutics are poorly watersoluble, so it is quite challenging to encapsulate them into highly hydrophilic PMAA. In our previous study we overcome this limitation by modifying PMAA with amphiphilic casein and demonstrated that poorly water-soluble model drug – caffeine can be successfully encapsulated and released in control manner from these samples (H hydrogels). In present study we go step forward and investigated how the change in the amount of encapsulated caffeine affect the mechanism of caffeine release from the H hydrogels in medium with pH of 6.8 (which simulates the environment in human intestines). Commonly used models for the analysis of kinetics of drug release from hydrogels: Ritger-Peppas, Higuchi and Kopcha model are employed for the analysis of the mechanism of caffeine release. Presented results indicate that it is possible to adjust the manner and mechanism of drug release by changing the amount of encapsulated drug, due to which the H hydrogels can adapt to the unique requirements of the therapy

Efekti različitih vrsta organskog đubriva na veličinu tela i produkciju daphnia magna

U akvakulturi se već decenijama masovno proizvodi zooplankton kao živa hrana za gajenje mlađi riba, rakova i mekušaca. Za slatkovodne ribe se osim naupliusa artemije i rotatorija može koristiti i veliki broj drugih organizama, naročito iz grupe Cladocera (Daphnia magna, D. carinata i dr.). Korišćenje organiskog đubriva (stajnjaka) za proizvodnju žive hrane, može biti ekološki (uklanjanje nutrijenata) i ekonomski isplativo. Stajnjak je bogat izvor azota, fosfora i ugljenika kao i organskih materija i kao takav se može koristiti kao alternativni izvor nutrijenata za gajenje žive hrane za potrebe akvakulture. Cilj ovog istraživanja je bio ispitivanje efekata 4 različite vrste stajnjaka (goveđi, ovčiji, koziji i riblji) na produkciju i veličinu tela D. magna. Eksperiment je realizovan u laboratorijskim uslovima, u 1L čašama, u dozi od 1g/L stajnjaka. Pored praćenja hemijskih parametara (kiseonik, elektroprovodljivost, pH, ukupan fosfor, nejonizovani amonijak), određivana je i ukupna brojnost dafnija kao i njihova veličina iz celih uzoraka. Tri veličinske klase dafnija (mala, srednja i velika) su ispitivane da bi se dobio uvid u populacionu strukturu i reproduktivni potencijal dafnija za čije su gajenje korišćeni različiti stajnjaci. Značajno veća brojnost dafnija (P<0.05) dobijena je u tretmanu sa goveđim stajnjakom, u odnosu na tretmane sa ovčijim i kozijim stajnjakom. Između ostalih nije bilo značajnih razlika. Kada se razmatraju veličinske klase, statistički značajno najveću brojnost su imale male D. magna u svim tretmanima u odnosu na velike. Na osnovu dobijenih rezultata, može se reći da je tretman sa goveđim stajnjakom pokazao najbolje rezultate i kada je u pitanju ukupna brojnost, ali i brojnost po veličinskim klasama (prosečna brojnost malih, srednjih i velikih dafnija je bila najveća). Osim toga ovaj tretman se izdvajao od ostalih i po svim hemijskim parametrima. U njemu je izmerena najveća prosečna koncentracija kiseonika, elektroprovodljivosti i pH, a najmanja koncentracija ukupnog fosfora i nejonizovanog amonijaka. U zaključku se može reći da je goveđi stajnjak obezbedio najbolje uslove za rast i reprodukciju D. magna

Randman trogodišnjeg šarana iz kaveznog sistema uzgoja

Uzgoj šarana (Cyprinus carpio L.) u kaveznom sistemu predstavlja posebnu vrstu intenzivne proizvodnje. Odlikuje se malim početnim ulaganjima u izgradnju kaveznog ribnjaka, ne zahteva značajno angažovanje radne snage i obezbeđuje veliku proizvodnju po jedinici zapremine. Izbor lokacije je od velikog značaja jer utiče na ekonomsku održivost, proizvodnju i mortalitet šarana. U odnosu na druge uzgojne sisteme, utvrđeno je da u kaveznom sistemu morbiditet i mortalitet mogu značajno varirati i u slučaju odstupanja vrednosti parametara kvaliteta vode od optimalnih, gubici mogu nastupiti brzo i biti dramatični. Nedostatak kaveznog sistema gajenja ogleda se u olakšanoj transmisiji bolesti i zagađenju vodenog ekosistema u kome je kavezni sistem postavljen, što se može sprečiti uvođenjem zaštitnih sistema. Uz poštovanje načela dobre proizvođačke prakse, održavanjem dobrog kvaliteta vode i optimalno izbalansiranu hranu primerenu starosnoj kategoriji uzgajanog šarana, očekivan mortalitet je 1-5%. Zahtevi savremenog tržišta su sve više usmereni ka obrađenoj ribi, posebno filetima. Uklanjanjem kože i odstranjivanjem unutrašnjih organa i intramuskularnih kostiju, fileti šarana i ostalih ciprinida koje se gaje u polikulturi sa šaranom, postaju visokovredni obroci, koji se lako i brzo spremaju. Randman riba je ekonomski parametar čija je vrednost značajna pri svim tehnološkim operacijama vezanim za preradu ribe. Iskazuje se kao odnos primarno obrađenog trupa u odnosu na masu trupa žive ribe. Odnos jestivog i nejestivog dela trupa ribe može značajno da varira u zavisnosti od vrste, mase i veličine ribe i sezone ulova). Od njega direktno zavisi ekonomičnost proizvodnje i neopravdano je zanemaren kao parameter u istraživanjima. Razlika u randmanu između različitih linija i njihovih hibrida javlja se zbog različitog oblika, dužine glave, debljine i širine tela. Randman riba značajno je povoljniji od randmana kod ostalih vrsta životinja. Delovi koji se odbacuju mogu sadržati sve ili samo neke delove glave, krljušti, kože, creva, gonada i peraja. Cilj istraživanja bio je određivanje randmana kod trogodišnjeg šarana poreklom iz kaveznog sistema uzgoja. Uzorkovanje je obavljeno iz dva kavezna sistema na Tikveškom jezeru (Makedonija) (41°20′51″N 21°57′58″E) i iz jednog na Bilećkom jezeru (Bosna i Hercegovina) (42°49′31″N 18°26′17″E). Ishrana riba vršena je kompletnim krmnim smešama različitih proizvođača. Iz svakog kaveznog sistema uzorkovano je po 8 jedinki muškog i 8 jedinki ženskog pola (ukupno po 24 jedinke svakog pola). Morfometrijske osobine riba utvrđene su sa ciljem da se ispita uticaj pola na randman trogodišnjeg šarana gajenog u kaveznom sistemu. Nakon što su izlovljeni, šarani su držani na ledu. Krljušt je skinuta ručno nazubljenim nožem. Glava je odsečena cirkularnim rezom ispred pojasa pektoralnog peraja tako da je peraje ostalo na trupu. Peraja su odsečena na početku perajnih žbica. Egzenteracija organa zajedno sa gonadama obavljena je ručno. Dobijeni su obrađen trup, koji podrazumeva trup ribe bez krljušti, peraja, unutrašnjih organa i glave. Posle odstranjivanja krljušti, unutrašnji oragni, gonade, glava, peraja i obrađen trup su izmereni. Rezultati su obrađeni t-testom kako bi se utvrdio uticaj pola na randman trogodišnjeg šarana gajenog u kaveznom sistemu proizvodnje. U odnosu na pol (ženke naspram mužjaka šarana) pažnja je usmerena na parametre koji su važni sa aspekta gajenja i što povoljnijeg randmana. U našem istraživanju randman je određen kao odnos mase cele ribe i mase trupa bez glave, krljušti, peraja i unutrašnjih organa. Rezultati dobijeni u našem istraživanju pokazuju veću težinu ženskih u odnosu na muške jedinke (FW), ali nemaju statističku značajnost. Ukupna dužina (TL), standardna dužina (SL) i dužina trupa (CL) ženki u odnosu na mužjake imaju statistički značajnu razliku (p < 0,01), dok razlike u telesnoj masi ženki i mužjaka nisu statistički značajne. Rezultati dobijeni merenjem težine trupa (CW) i težine unutrašnjih organa (VW) ženki u odnosu na iste parametre kod mužjaka imaju statistički značajnu razliku (p < 0,01). Vrednosti dobijene merenjem težine glave (HW), težine gonada (GW) mužjaka, kao i vrednosti gonadosomatskog indeksa (GSI) u odnosu na vrednosti istih parametara kod ženki imaju statistički značaj (p < 0,01). Razlike u dužini glave (HL), visini tela (BH), masi peraja (FW), masi jedinki (FW) i obrađenih fileta (FilletW) mužjaka i ženki, nemaju statistički značaj. Vrednosti dobijene izračunavanjem relativne težine fileta i randmana uzorkovanih trogodišnjih jedinki šarana muškog i ženskog pola nemaju statistički značajnu razliku

Uloga i značaj zooplanktona u poluintenzivnom sistemu gajenja šarana

Jedan od svetski najzastupljenijih sistema za gajenje riba je poluintenzivni sistem koji čini više od 80% (Tacon and De Silva, 1997). U najtradicionalnijem obliku, prisutnom uglavnom u Aziji, veći deo nutritivnih potreba riba se zadovoljava iz prirodne hrane, prisutne u jezeru, dok se manji deo zadovoljava kroz dodatnu hranu. Osnovna ideja ovog sistema je da se potrebe riba u proteinima zadovoljavaju konzumiranjem zooplanktona, zoobentosa i druge prirodne hrane, dok se energetske potrebe zadovoljavaju žitaricama i drugim lokalnim proizvodima u obliku dodatne hrane. Poslednjih godina u zemljama jugoistočne Evrope (Srbiji, BiH, Bugarskoj, Rumuniji) sve se više koristi peletirana i ekstrudirana hrana, umesto žitarica ili u kombinaciji sa žitaricama uz iskorišćavanje prirodne hrane iz samog ribnjaka. Zooplankton predstavlja važanu prirodnu hranu za larve i odrasle stadijume mnogih vrsta riba koje se gaje u akvakulturi. On je i glavna prirodna hrana za larve i mesečnjake šarana, a zajedno sa faunom dna, predstavlja hranu za mlađ i gajenog konzumnog šarana. Zooplankton je značajan izvor proteina, amino kiselina, lipida, masnih kisenina, minerala i enzima (Kibria et al., 1997). U novim ribnjacima zooplankton je uglavnom poreklom iz vode za vodosnabdevanje, dok u starijim objektima, deo ovih organizama potiče iz banke trajnih jaja koja se nalaze u sedimentu, najčešće do dubine od 2 do 10 cm, odakle se jedan deo svake sezone razvija i prelazi u vodu. Razvitak zooplanktonskih organizama (Rotatoria, Cladocera, Copepoda), ima izraženu sezonalnost, pa je maksimum produkcije karakterističan za maj i jun (Paterson, 1993). Na žalost, tokom letnjih meseci (jul i avgust), kada postoje optimalni temperaturni uslovi za rast šarana, najčešće se javlja značajan pad uglavnom svih grupa zooplanktona a naročito kladocera i kopepoda. Ovaj pad u produktivnosti je pre svega rezultat sezonalnosti zooplanktonskih organizama a može biti i posledica velikog pritiska riba na zooplankton u uslovim gustog nasada riba. Do izvesne mere se produkcija prirodne hrane može podstaći upotrebom veštačkih đubriva ili stajnjaka, koji zapravo dovode do porasta produkcije fitoplanktona koji je osnov ishrane za zooplanktonske organizme. Larve šarana mogu da konzumiraju manje oblike zooplanktona kao što su rotatorije i nauplius larve kopepoda. Sa porastom, šaran počinje da konzumira krupnije oblike kladocera i kopepoda, a potom i organizme faune dna, hironomide i oligohete. Za šarana i druge vrste Teleostea, krupniji oblici zooplanktona, naročito krupne kladocere (Daphni magna i D. pulex) predstavljaju lako uočljiv plen, ne samo zbog dimenzija tela, već i zbog dobro pigmentisanog i krupnog oka. Osim toga, starije uzrasne kategorije šarana imaju tako razvijeni usni aparat koji je prilagođen za sakupljanje hrane koja je veća od 250 μm (Sibbing et al., 1986). Usled ovoga, na početku proizvodne sezone, na većini ribnjaka nasađenih sa jedno- i dvogodišnjom mlađi, vrlo brzo dolazi do istrebljenja krupnih zooplanktonskih organizama, što dovodi do dominacije rotatorija, larvi kopepoda kao i malih kladocera, kao što je Bosmina longirostris, jer više nema kompeticije za hranom. U slučajevima kada postoji niska produkcija prirodne hrane, a ne postoji mogućnost đubrenja, usled npr. visoke temperature vode, dodatni objekti kao što su neupotrebljiva ribnjačka jezera, jame ili pak veliki tankovi, mogu poslužiti za dodatnu produkciju prirodne hrane – zooplanktonskih organizama. Masovna proizvodnja prirodne hrane na ovaj način može biti relativno jeftina posebno kada se kao đubrivo koristi stajnjak. Za manje količine zooplanktona, sakupljanje se može obaviti pomoću velikih planktonskih mreža zakačenih za čamac ili se mogu vući sa obale. Ukoliko su u pitanju veći objekti u kojima se gaji zooplankton, za sakupljanje se može koristiti adaptiran čamac po ugledu na "Baleen sistem" koji je poseduje deo koji zahvata vodu i mrežu za proceđivanje, nakon čega se organizmi propuštaju kroz seriju mrežica čime se raspoređuju po veličinskim klasama. Razmatrajući svetski problem nedostatka vode i potrebe za održivom upotrebom vode i nutrijenata u akvakulturi neophodno je unapređenje dosadašnje prakse poluintenzivnog gajenja šarana. Prirodna hrana predstavlja obnovljiv izvor proteina, amino kiselina, masti i masnih kiselina, za gajene ribe i zato usavršavanje poluinteinzivnog sistema između ostalih mera unapređenja treba da ide i u pravcu njihovog većeg korišćenja bilo iz samih ribnjačkih objekata za gajenje šarana ili iz planktonskih jama, jezera ili tankova za njihovo gajenje. Na ovaj način će se omogućiti ekonomičnije iskorišćavanje prirodne hrane, a u kombinaciji sa optimalnom dodatnom hranom će nutritivne potrebe riba biti u potpunosti zadovoljene

Dinamika zajednica ukupnih koliformnih i fekalnih koliformnih bakterija u novoizgrađenim lagunama za prečišćavanje vode

Konstruisani vetlandi se koriste za prečišćavanje otpadnih voda zbog svoje efikasnosti, isplativosti izrade sistema i pozitivnog uticaja na životnu sredinu. Fekalne koliformne bakterije predstavljaju indikatore zagađenja voda jer ukazuju na potencijalno prisustvo patogenih mikrooganizama kao i drugih zagađujućih materija, a dospevaju u vodene ekosisteme direktno iz kanalizacionih sistema, ali i difuznih humanih i životinjskih otpadnih materija. Zbog toga je ovo istraživanje usmereno na praćenje dinamike preživljavanja ukupnih koliformnih i fekalnih bakterija u otvorenom površinskom konstruisanom vetlandu sa emerznom vegetacijom. Preživljavanje mikroorganizama, kao i njihova distribucija u vetlandima, zavisi od tipa vetlanda, ali i drugih ekoloških pojava koje utiču na njihov razvoj, gubitke i uništenje. U pogledu prečišćavanja otpadnih voda, vetlandi imaju učinak kao biofilteri, jer se u njima kombinovanjem fizičkih, hemijskih i bioloških procesa vrši uklanjanje kontaminanata. Fekalne koliformne bakterije se vezuju za suspendovane čestice, koje se zadržavaju na biljkama iz vetlanda i po njihovoj žetvi se zajedno sa biljkama uklanjaju iz sistema. U ovoj studiji je ispitivana efikasnost novoizgrađenog vetlanda, koji se nalazi na istraživačkom poligonu “Mali Dunav” u Centru za ribarstvo i primenjenu hidrobiologiju (CEFAH) Poljoprivrednog fakulteta, Univerziteta u Beogradu, fakultetskog dobra “Radmilovac”. U tu svrhu je konstruisan vetland koji se sastoji iz jedne ulazne lagune, namenjene za predtretman vode i još dva bazena, u kojima se prirodno tretira površinska otpadna voda i otpadna voda iz domaćinstava. U ovom radu ispitivane su vrednosti ukupnih i fekalnih koliformnih bakterija, petodnevna biohemijska potrošnja kiseonika (BPK5), i ukupne suspendovane materije. Istraživanje je započeto u martu 2012.godine i završilo se u februaru 2013.godine. Za praćenje indikatorskih organizama, kao što su ukupne i fekalne koliformne bakterije korišćene su standardne mikrobiološke metode uzorkovanja i tretiranja uzoraka u laboratoriji. Tokom jednogodišnjeg perioda praćenja parametara na mesečnoj bazi, vrednosti BPK5 su varirale od 15 mg/L do 52 mg/l, a vrednosti TSS od 2.0 mg/L do 89.6 mg/L. Na godišnjem nivou prosečne vrednosti ovih parametara nisu prelazile propisani limit. Mesečno opterećenje sistema sa ukupnim koliformnim bakterijama se kretalo od 5.0×102 CFU/ml do 5.19×105 CFU/ml, a opterećenje fekalnim koliformnim bakterijama je variralo od 5.0×101 CFU/ml do 1.4×103 CFU/ml. Prosečna godišnja vrednost opterećenja sistema ukupnim koliformnim bakterijama je iznosila 9.93×103 CFU/ml, a fekalnim koliformnim 4.05×103 CFU/ml. Na kraju perioda ispitivanja prosečna vrednost ukupnih koliformnih bakterija u efluentu je umanjena za 50%, a prosečna vrednost fekalnih koliformnih bakterija za isti period je redukovana za 97%. Smanjenje brojnosti fekalnih koliformnih bakterija ukazuje da je primena konstruisanih vetlanda opravdana za korišćenje u svrhe obuhvaćene ovim istraživanjem. Radi dodatnog poboljšanja efikasnosti rada vetlanda potrebno je primeniti neke od sledećih mera: povećati raznovrsnost emerzne vegetacije, formirati dodatne ćelije kojima će se poboljšati hidraulički proticaj u vetlandu, da bi se dostigle još niže vrednosti fekalnih koliformnih bakterija u efluentu

Sezonska varijabilnost i diverzitet cladocera (crustacea) u lagunama za prirodno prečišćavanje otpadnih voda iz domaćinstava

Cladocera predstavljaju najznačajniju komponentu zajednice zooplanktona u većini stajaćih slatkovodnih ekosistema. Kao filtratori, hrane se algama, bakterijama, protozoama i organskim česticama, koje obiluju u netretiranim otpadnim vodama iz domaćinstava. Krupne Cladocera se proteklih decenija uveliko primenjuju u biomanipulaciji kao biološko sredstvo za prečišćavanje organski opterećenih otpadnih voda i smanjenje primarne produkcije u vodenim ekosistemima. Istraživanje predstavljeno u ovom radu realizovano je na istraživačkom poligonu “Mali Dunav” Centra za ribarstvo i primenjenu hidrobiologiju, Poljoprivrednog fakulteta Univerziteta u Beogradu. U tri lagune, namenski napravljene na potoku Šugavac za prirodno prečišćavanje kanalizacionih voda poreklom iz uzvodno lociranog naselja, obavljeno je ispitivanje sastava i brojnosti zajednice zooplanktona. Pored bioloških ispitivanja, praćeni su hemijski parametri kvaliteta vode u trajanju od godinu dana, posmatranih kroz 4 perioda od po tri meseca. Istraživanje je sprovedeno sa ciljem ispitivanja dinamike populacije Cladocera u organski visoko zagađenim, plitkim, stajaćim vodenim ekosistemima i mogućnosti opstanka vrste Daphnia obtusa u datim uslovima sredine. Prema parametrima kvaliteta vode, lagune su se značajno razlikovale samo u pogledu prosečnih vrednosti pH i rastvorenog kiseonika. Diverzitet Cladocera tokom jednogodišnjeg perioda istraživanja bio je relativno visok obzirom na smanjen kvalitet vode, sa ukupno 9 identifikovanih vrsta. Kruskal-Wallis test pokazao je da između laguna ne postoji statistički značajna razlika u ukupnoj brojnosti vrsta tokom perioda ispitivanja. Međutim, ukupna brojnost i diverzitet značajno su se razlikovali u svakoj laguni u zavisnosti od perioda posmatranja, što ukazuje na izražena sezonalna variranja u pogledu kvalitativnog i kvantitativnog sastava zajednice. Ova sezonska varijabilnost ogleda se u maloj brojnosti i potpunoj dominaciji sitne vrste Chydorus sphaericus tokom prvog perioda posmatranja (od kraja februara do sredine maja 2012.), praćenoj povećanjem brojnosti i diverziteta vrsta u drugom periodu (od sredine maja do sredine avgusta 2012) i dominaciji krupne vrste Daphnia obtusa u trećem periodu (od sredine avgusta do kraja novembra 2012.), čija je brojnost ponovo opala nakon dostizanja letnjeg maksimuma, uz ponovno pojavljivanje C. sphaericus u četvrtom periodu (od decembra 2012. do kraja februara 2013. godine). Vrsta koja je na svim tačkama na kojima je obavljeno ispitivanje dostigla najveću brojnost bila je Daphnia obtusa. Njeno prisustvo tipično je za vodene ekosisteme u kojima odsustvuju ribe kao predatori (Vadstein, 1993). Kruskal-Wallis test nije pokazao statistički značajne razlike u brojnosti ove vrste između laguna tokom jednogodišnjeg perioda istraživanja, dok su u svim lagunama utvrđene statistički značajne razlike u brojnosti posmatrane u različitim periodima. Rezultati pokazuju da je D. obtusa bila dominantna vrsta zooplanktona u lagunama (dostižući prosečnu maksimalnu brojnost od 1083 - 1444 ind/l tokom perioda ispitivanja), veoma tolerantna na niske vrednosti rastvorenog kiseonika (u proseku 0.32 – 6.90 mg/l) i visoko organsko opterećenje (BOD 26.65 – 33.09 mg/l)

Mišljenje potrošača o uticaju uslova gajenja i stresa na kvalitet ribljeg mesa

Dobrobit farmskih životinja predstavlja veoma aktuelnu temu u svetu, čemu je doprinelo inteziviranje proizvodnje i uočavanje povezanosti između uslova gajenja i pojave zdravstvenih, reproduktivnih i drugih problema. „Dobrobit” i “stres” su povezani i međusobno uslovljeni kod svih životinja, pa i riba. Iako su ribe veoma specifične već samim tim što žive u vodenoj sredini, dokazana je podudarnost sa kopnenim kičmenjacima po pitanju fiziologije stresa i njegovih posledica po zdravlje, produktivnost i kvalitet mesa. Najznačajniju ulogu u tome ima kvalitet životne sredine i hrane. Takođe, dokazano je da ribe mogu da osećaju bol, strah i patnju koje, pre svega uzrokuju postupci pri uzgoju, transportu i klanju. U cilju dobijanja podataka o informisnosti javnosti u Srbiji o osnovnim činjenicama vezanim za uslove gajenja, stres i dobrobit riba anketirano je 235 punoletnih, slučajno izabranih lica. U radu je prikazan deo rezultata koji se odnose na povezanost uslova gajenja i kvalitet mesa riba. Statistička analiza odgovora izvršena je uz pomoć hi-kvadrat testa. Približno 91% ispitanika znalo je da kvalitet mesa ribe zavisi od kvaliteta vode u kojoj riba živi, odnosno od kvaliteta hrane koju koristi (90%). Gotovo polovina je smatrala da zna i način na koji voda i hrana deluju na kvalitet mesa riba. O uticaju stresa, kao i načina na koji je riba usmrćena potpunu informaciju imao je najmanji deo anketiranih (22,98%, odnosno 25,96%), dok su nešto većem procentu anketiranih te činjenice bile poznate, ali ne i način delovanja. Veliki broj anketiranih izjasnio se da zna da ribe mogu da osećaju bol (72,77%), strah (70,21%) i patnju (44,68%), a ove emocije je 66,33% povezalo sa postupcima u toku uzgoja, transporta i klanja. Na poznavanje efekta kvaliteta vode, hrane i stresa na kvalitet mesa ribe značajno je uticalo obrazovanja ispitanika (p<0,001) tj. veće znanje su pokazali ispitanici sa višim nivoom obrazovanja. Na poznavanje efekta kvaliteta hrane na sličan način je uticala i visina primanja (p=0,001), a na saznanje da na kvalitet mesa ribe utiče stres starosti ispitanika (p = 0,007), naročito onih između 30 i 49 godina. Shvatanje bola kod riba bilo je značajno povezano sa visinom primanja (p<0,037) i veličinom domaćinstva (p=0,038). Odgovori muškaraca i žena značajno su se razlikovali samo na pitanje da li znaju da riba može da oseća strah (p =0,04), prvenstveno zato što žene manje veruju u to. Preko 70% anketiranih iz gradova i 50% anketiranih iz seoskih naselja smatralo je da riba može da oseća bol. Procenat onih koji nisu čuli za to najveći je u selima (37,04%), pa u četiri najveća grada u Srbiji - Beogradu, Novom Sadu, Nišu i Kragujevcu (25,00%). Većina anketiranih iz svih tipova naselja smatralo je da su neki postupci u toku uzgoja, transporta i klanja uzrok bola, straha i patnje riba. Na osnovu rezultata ovog istraživanja može se zaključiti da, uprkos znatnom broju ispitanika koji se izjasnio pozitivno u pogledu poznavanja efekata uslova života, ishrane i stresa na kvalitet ribljeg mesa, neophodno je bolje informisanje javnosti na ovu temu. Time bi se doprinelo poboljšanju kvaliteta ribljeg mesa, a svakako i dobrobiti farmski gajenih riba

Model optimiacije ribočuvarske službe u cilju zaštite vodenih sistema

Važan segment svakog upravljačkog sistema su ljudski resursi i pronalaženje modaliteta da se isti koriste racionalno i ekonomično. Cilj rada je da se na konkretnom primeru određivanja parametara koji utiču na optimalan broj ribočuvara po prvi put prikaže mogućnost primene skalarnog metoda ocenjivanja (SMO) u praktičnom upravljanju ribolovnim vodama. Kombinovanjem metoda SMO sa metodom analitičko hijerarhijskog procesa, moguće je upravljačke odluke na objektivan način valorizovati i učiniti metodološki primenljivim prilikom određivanja optimalnog broja ribočuvarske službe. Objektivnost definisanja kriterijuma i izbor alternativa u odnosu na postavljeni cilj zavise od dostupnih inicijalnih informacija i iskustva donosioca odluka, ali je ovaj nedostatak moguće otkloniti donošenjem alternativnih rešenja zasnovanim na principima višekriterijumske analize i matematičkog modelovanja. U ovom radu SMO metod je prezentovan na primeru organizovanja ribočuvarske službe i daje mogućnost da se ciljni parametri odrede u kvalitativnom i kvantitativnom pogledu, kroz optimalizaciju broja potrebnih ribočuvara. Rezultati ovog rada ukazuju na potrebu inoviranja postojećih metoda pri donošenju upravljačkih odluka po pitanju organizovanja ribočuvarske službe. Iako na prvi pogled ovaj metod izgleda komplikovan, primenom odgovarajućeg softvera i korišćenjem tabelarnih kalkulatora, ovaj metod postaje izuzetno primenljiv i efikasan u donošenju pravilnih i realnih zaključaka