Czynniki ryzyka zwiększonego drenażu klatki piersiowej u pacjentów poddawanych operacji pomostowania aortalno-wieńcowego bez użycia krążenia pozaustrojowego

Introduction. The aim of the study is to identify risk factors of increased postoperative bleeding after off-pump surgical treatment of coronary artery disease (OPCAB). Material and methods. A retrospective study including all patients undergoing OPCAB (2004–2008) at a single-center institution, who were analyzed with statistical methods to find risk factors increasing postoperative bleeding. Statistical significance was determined at the level of p < 0.05. Results. One thousand two hundred and fifty-three patients aged 65.5 ± 9.6 were enrolled into the study. The average amount of drained blood on the first day after the surgery was 716.74 ± 430.12 mL. Seventy-six patients (6%) underwent surgical re-exploration due to postoperative bleeding. Factors elevating mediastinal drainage on the first day after the surgery included: advanced coronary artery disease, administration of clopidogrel at least 5 days before surgery and arterial grafts. Patients also had a higher mediastinal drainage when grafted: left internal mammary artery (LIMA), LIMA and right internal mammary artery (RIMA) as well as LIMA and left radial artery (LRA) (p < 0.001). Factors elevating mediastinal drainage were: lower body mass index (BMI) (according to World Health Organization groups) of operated patients (p = 0.023), even lower value of the additive EuroScore (p < 0.001) and logistical EuroScore (p = 0.001), longer duration of operations (p < 0.001) and increasing number of grafts (p < 0.001). When analyzed according to deciles of BMI and body surface area, the higher drainage was found, the higher decile of BMI was noted (p < 0.0001), but the lower drainage was found, the higher decile of BSA was noted (p < 0.0001). Finally, no differences were found between deciles 2 and 3, 3 and 4, 4 and 5, 5 and 6, 6 and 7 and the results were similar to non-indexed values (p < 0.001). The overall regression model showed that patients who had greater amounts of blood drained had: lower value of BMI (p < 0.001), received clopidogrel more often (p < 0.001), grafted bilateral internal mammary arteries (BIMA) (p < 0.001) and longer lasting operation (p < 0.001). Conclusions. Our results suggest that overweight and obese patients have a significantly lower risk of elevated blood drainage. Lost blood should be probably considered an indexed parameter, however our observation needs further evaluation. Surgeons should pay special attention to patients with diabetes, patients with multivessel disease and those who had BIMA used as grafts.  Wstęp. Celem pracy jest identyfikacja czynników ryzyka krwawienia pooperacyjnego po zabiegu pomostowania aortalno-wieńcowego bez użycia krążenia pozaustrojowego (OPCAB). Materiały i metody. Badanie to retrospektywna, przekrojowa analiza obejmująca wszystkich pacjentów leczonych w Klinice Kardiochirurgii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego (WUM) w latach 2004–2008 (2827 chorych). Kryterium włączenia do badania stanowił OPCAB z dostępu przez sternotomię pośrodkową; operatorem był ten sam kardiochirurg. Kryteriami wykluczającymi z badania były: konieczność rozszerzenia zakresu operacji o dodatkowe procedury kardiochirurgiczne, konwersja z zabiegu bez zastosowania krążenia pozaustrojowego do zabiegu w krążeniu pozaustrojowym, zabieg wykonywany przez innego kardiochirurga. Do badania włączono ostatecznie 1253 pacjentów przyjętych z powodu choroby wieńcowej. Analizę statystyczną przeprowadzono na podstawie danych mierzalnych i niemierzalnych w analizowanych podgrupach. Wykonano również regresję logistyczną, w której mierzalnym parametrem był drenaż krwi w pierwszej dobie po operacji. Za istotne statystycznie uznano parametry, których p było niższe od 0,05. analiza danych dotyczących tak powszechnego czynnika ryzyka krwawień pooperacyjnych, jakim jest standardowe leczenie kwasem acetylosalicylowym u pacjentów z przewlekłą chorobą wieńcową, jak należy sądzić, także w badanej grupie [5]. Pragnę pogratulować Autorom dobrego artkułu; z prawdziwą przyjemnością rekomendowałem Redaktor Naczelnej, Pani prof. Beacie Wożakowskiej-Kapłon, i Radzie Redakcyjnej „Folia Cardiologica” przyjęcie tej pracy do druku z wysokim priorytetem. Biorąc pod uwagę wciąż dominującą liczbę operacji wieńcowych w corocznie raportowanym dorobku polskiej kardiochirurgii, wszelkie wysiłki służące obniżeniu ryzyka powikłań, w tym wczesnych krwawień pooperacyjnych w grupie pacjentów po OPCAB, mają wielkie znaczenie dla jakości opieki i poprawy bezpieczeństwa leczonych chorych [6]. Mam nadzieję na kontynuację i szerszą analizę czynników ryzyka tak ważnego zagadnienia, jaki jest krwawienie pooperacyjne w kardiochirurgii, nie tylko u pacjentów operowanych z powodu choroby wieńcowej. Pragnę zaprosić i zachęcić do dyskusji na łamach nowego działu „Kardiochirurgia” w „Folia Cardiologica”.

Epikardialna izolacja żył płucnych przy użyciu krioaplikacji u pacjentów z migotaniem przedsionków - doniesienie wstępne

Wstęp: Chirurgiczne leczenie migotania przedsionków ma bogatą historię. Chociaż klasyczna metoda "labiryntu" opisana przez Coxa charakteryzowała się znakomitymi wynikami, wiązała się ona jednak z dużą rozległością i wysokim stopniem trudności zabiegu. Rozwój metody ewoluował już nie tylko w kierunku polepszenia wyników, co ograniczenia jej inwazyjności. Rozwój badań elektrofizjologicznych spowodowały, że badacze i chirurdzy zwrócili swoją uwagę na obszar ujść żył płucnych do lewego przedsionka jako obszaru inicjacji, a także podtrzymywania migotania przedsionków. Wdrożenie nowych technik daje szanse na skuteczne, znacznie mniej inwazyjne leczenie (w tym bez krążenia pozaustrojowego), szczególnie gdy rośnie liczba chorych z migotaniem przedsionków niezwiązanym z wadą mitralną. Materiał i metody: Epikardialną izolację żył płucnych za pomocą krioablacji wykonano u 3 mężczyzn w wieku 57–74 lat (średnio 66 lat) jako zabieg towarzyszący odpowiednio: pomostowaniu aortalno-wieńcowemu (CABG) - bez zastosowania krążenia pozaustrojowego, wymianie zastawki aortalnej (AVR) i obu tym zabiegom łącznie. Oceniano możliwość zastosowania metody, przebieg śródoperacyjny i wczesny pooperacyjny. Wyniki: U chorych w badanym okresie występował rytm zatokowy. U pacjenta I uzyskano powrót rytmu zatokowego w trakcie krioaplikacji. U pacjenta III wystąpił napad migotania przedsionków w 2 dobie po operacji. Wnioski: Epikardialna izolacja żył płucnych z zastosowaniem krioablacji jest metodą prostą, powtarzalną i tanią. Umożliwia chirurgiczne leczenie migotania przedsionków w zasadzie w każdej grupie operowanych, w tym bez użycia krążenia pozaustrojowego. Konieczne są dalsze badania eksperymentalne i kliniczne. (Folia Cardiol. 2003; 10: 381–385

Epikardialna izolacja żył płucnych przy użyciu krioaplikacji u pacjentów z migotaniem przedsionków - doniesienie wstępne

Wstęp: Chirurgiczne leczenie migotania przedsionków ma bogatą historię. Chociaż klasyczna metoda "labiryntu" opisana przez Coxa charakteryzowała się znakomitymi wynikami, wiązała się ona jednak z dużą rozległością i wysokim stopniem trudności zabiegu. Rozwój metody ewoluował już nie tylko w kierunku polepszenia wyników, co ograniczenia jej inwazyjności. Rozwój badań elektrofizjologicznych spowodowały, że badacze i chirurdzy zwrócili swoją uwagę na obszar ujść żył płucnych do lewego przedsionka jako obszaru inicjacji, a także podtrzymywania migotania przedsionków. Wdrożenie nowych technik daje szanse na skuteczne, znacznie mniej inwazyjne leczenie (w tym bez krążenia pozaustrojowego), szczególnie gdy rośnie liczba chorych z migotaniem przedsionków niezwiązanym z wadą mitralną. Materiał i metody: Epikardialną izolację żył płucnych za pomocą krioablacji wykonano u 3 mężczyzn w wieku 57–74 lat (średnio 66 lat) jako zabieg towarzyszący odpowiednio: pomostowaniu aortalno-wieńcowemu (CABG) - bez zastosowania krążenia pozaustrojowego, wymianie zastawki aortalnej (AVR) i obu tym zabiegom łącznie. Oceniano możliwość zastosowania metody, przebieg śródoperacyjny i wczesny pooperacyjny. Wyniki: U chorych w badanym okresie występował rytm zatokowy. U pacjenta I uzyskano powrót rytmu zatokowego w trakcie krioaplikacji. U pacjenta III wystąpił napad migotania przedsionków w 2 dobie po operacji. Wnioski: Epikardialna izolacja żył płucnych z zastosowaniem krioablacji jest metodą prostą, powtarzalną i tanią. Umożliwia chirurgiczne leczenie migotania przedsionków w zasadzie w każdej grupie operowanych, w tym bez użycia krążenia pozaustrojowego. Konieczne są dalsze badania eksperymentalne i kliniczne. (Folia Cardiol. 2003; 10: 381–385

„Duszek” w miejscu cewnika centralnego

A case of 51-year-old male patient with a history of malabsorption, nephrolithiasis, chronic pancreatitis, insulin-dependent diabetes, suspicion of celiac disease and ankylosing spondylitis was reported. Patient was admitted to the hospital to remove infected central catheter. Six days after the catheter removal short fragment of the catheter was found in computed tomography angiography in the internal jugular vein, at the junction with the subclavian vein. In fact, it was not the catheter as several days ago it was removed entirety from the patient, but the fibrous sheath covering venous catheter called “ghost”.Długotrwałe użytkowanie centralnego dostępu dożylnego (CVC) jest związane z kilkoma powikłaniami — uszkodzeniem ściany naczynia lub infekcjami, co wymaga jego usunięcia. Może to być trudne lub niemożliwe, zwłaszcza gdy dochodzi do rozwoju otoczki włóknistej wokół cewnika. Co ciekawe, po interwencji usunięcia CVC można zaobserwować resztki włóknistej tkanki w miejscu usuniętego CVC, która w praktyce radiologicznej określana jest mianem „duszka”. Wspomniane zjawisko jest zwykle obserwowane podczas badania echokardiograficznego, po usunięciu elementów rozruszników serca z powodu infekcyjnego zapalenia wsierdzia (CDRIE), ale jak pokazuje opisywany przypadek, może być także zaobserwowane za pomocą angiografii tomografii komputerowej, po usunięciu zainfekowanego cewnika żylnego

Pierwsze w Polsce doświadczenia w chirurgicznym leczeniu migotania przedsionków z zastosowaniem irygowanej bipolarnej elektrody do ablacji prądem o częstotliwości radiowej

Wstęp: Klasyczna metoda „labiryntu”, opisana przez Coxa, charakteryzowała się znakomitymi wynikami, jednak w jej rozpowszechnieniu przeszkodziły rozległość i wysoki stopień trudności. Rozwój badań elektrofizjologicznych zwrócił uwagę badaczy i chirurgów na obszar ujść żył płucnych do lewego przedsionka jako obszaru inicjacji, ale także podtrzymywania migotania przedsionków (AF). Ostatnio obserwuje się rozwój rozmaitych technologii ablacyjnych w AF. Celem jest ograniczenie inwazyjności zabiegu oraz wytworzenie przezściennych blizn w obrębie przedsionka. Wdrożenie nowych technik daje szanse na skuteczne leczenie wszystkich pacjentów kardiochirurgicznych, szczególnie gdy rośnie liczba chorych z AF niezwiązanym z wadą mitralną. Materiał i metody: U 6 pacjentów z AF wykonano ablację irygowaną elektrodą bipolarną Cardioblate® BP, firmy Medtronic. Operowano 2 kobiety i 4 mężczyzn w średnim wieku 67 ± 8,71 roku. U 5 pacjentów występowało napadowe AF, u 1 - utrwalone. Ablacja towarzyszyła procedurze zasadniczej, którą było pomostowanie aortalno-wieńcowe bez użycia krążenia pozaustrojowego u 4 osób, wymiana zastawki aortalnej z pomostowaniem tętnic wieńcowych - u 1 chorego oraz wymiana zastawki aortalnej wraz z protezowaniem aorty wstępującej - u 1 pacjenta. Wyniki: W trakcie obserwacji wewnątrzszpitalnej oraz przy wypisie ze szpitala u 1 chorego stwierdzono AF, u wszystkich pozostałych pacjentów występował stabilny rytm zatokowy. Nie obserwowano powikłań związanych z zastosowaniem urządzenia. Wnioski: Ablacja irygowaną elektrodą bipolarną jest metodą stosunkowo prostą, powtarzalną bezpieczną. Można ją zastosować podczas każdego typu operacji kardiochirurgicznej, w tym także bez krążenia pozaustrojowego, co poszerza grupę chorych, u których AF można leczyć chirurgicznie. Potrzebna jest długoterminowa obserwacja pacjentów w celu określenia wyników odległych, optymalnego doboru chorych i kształtu linii ablacyjnych. (Folia Cardiol. 2004; 11: 373–377

Right atrial tumour in a patient with acute pancreatitis

W diagnostyce różnicowej guzów serca należy uwzględnić m.in. skrzepliny, wegetacje i nowotwory. W niniejszej pracy przedstawiono przypadek 72-letniego mężczyzny z napadowym migotaniem przedsionków, leczonego uprzednio dabigatranem, u którego w trakcie hospitalizacji z powodu ostrego zapalenia trzustki zamieniono dabigatran na enoksaparynę. Początkowo u pacjenta podejrzewano obecność guza brodawki Vatera. W badaniu echokardiograficznym w prawym przedsionku uwidoczniono policykliczną, balotującą strukturę, wychodzącą z żyły głównej dolnej. Na podstawie tomografii komputerowej, rezonansu magnetycznego i gastroskopii wykluczono raka brodawki Vatera. Wykonano pozytonową tomografię emisyjną, w której nie stwierdzono cech aktywnego metabolicznie procesu rozrostowego. Włączono leczenie przeciwkrzepliwe acenokumarolem, uzyskując całkowitą rezolucję zmiany w prawym przedsionku i żyle głównej dolnej.Differential diagnosis of intracardiac tumours should include i.a. thrombi, vegetations and neoplasms. We present a case of a 72-year-old male with paroxysmal atrial fibrillation, who had been previously treated with dabigatran and whose anticoagulant treatment was subsequently changed to enoxaparin during hospitalisation due to acute pancreatitis. Initially, tumour of the ampulla of Vater was suspected. Echocardiography revealed a polycyclic, balloting tumour in the right atrium, originating from the inferior vena cava. Based on computed tomography, magnetic resonance imaging and gastroscopy, carcinoma of the ampulla of Vater was ruled out. Positron emission tomography was performed, showing no signs of metabolically active neoplastic growth. Anticoagulation with acenocoumarol was initiated, leading to a complete resolution of the mass in the right atrium and inferior vena cava

Zmiany farmakoterapii stosowanej u pacjentów poddawanych kardiochirurgicznej rewaskularyzacji wieńcowej w latach 2004–2008: doświadczenia jednoośrodkowe

Background: Previous reports of pharmacological treatment concerning the surgical approach to coronary artery disease emphasise the underused possibilities of pharmacological treatment. Aim: To evaluate trends in the level of compliance between the pharmacological treatment administered in clinical practice and formal guidelines in patients undergoing coronary artery bypass grafting (CABG). Methods: For this retrospective study, medical data from 2827 consecutive patients treated in a single cardiac surgery centre from 2004 to 2008 were collected. Among them, 1253 underwent surgical procedures as isolated CABG and were enrolled in the study. The pharmacological treatment was analysed at two points of the perioperative period: the day of admission to hospital and the day of discharge from hospital. We collected information about the following groups of drugs prescribed: aspirin, b-blockers, angiotensin converting enzyme inhibitors (ACEI), statins, and sartans. Results: Before surgery, 89.78% of the total population of patients received b-blockers, 81.56% ACEI, 88.27% statins, and 3.19% sartans. After CABG, 94.48% of patients received aspirin, 96.04% b-blockers, 85.16% ACEI, 92.09% statins, and 2.14% sartans. During the years analysed, a declining trend away from preoperative prescription of b-blockers (p < 0.001), ACEI (p < 0.001), and statins (p < 0.001) was observed. In contrast, sartans (p < 0.01) were more often administered over time. At the date of discharge, the tendency to prescribe b-blockers (p < 0.05), ACEI (p < 0.001), and statins (p < 0.001) was also declining. Conclusions: Pharmacological treatment of ischaemic heart disease in the pre- and postoperative period was underutilised. Positive changes were observed in comparison to previous reports from other countries.Wstęp: Dotychczas opublikowane badania dotyczące farmakoterapii u pacjentów poddawanych chirurgicznej rewaskularyzacji wieńcowej (CABG) podkreślają nie w pełni wykorzystane możliwości leczenia farmakologicznego. Cel: Celem pracy było opisanie farmakoterapii pacjentów z chorobą niedokrwienną serca (CAD) kierowanych na CABG w funkcji czasu poprzez wyznaczenie zmian częstości stosowania kwasu acetylosalicylowego (ASA), b-adrenolityków, inhibitorów konwertazy angiotensyny (ACEI), statyn i sartanów w codziennej praktyce lekarskiej, w porównaniu z wytycznymi towarzystw naukowych dotyczących osób poddawanych CABG w kolejnych 5 latach (2004–2008). Metody: Badanie skonstruowano jako retrospektywne, przekrojowe, obejmujące wszystkich pacjentów leczonych w jednostkach I Katedry Kardiologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego (WUM) w Centralnym Szpitalu Klinicznym w Warszawie w latach 2004–2008 (łącznie 2827 chorych). Do badania włączono ostatecznie 1253 osób przyjętych z powodu CAD, którzy spełniali kryteria: CABG wykonane techniką bez krążenia pozaustrojowego, z dostępu przez sternotomię pośrodkową, operatorem był ten sam kardiochirurg. Kryteriami wykluczającymi z badania były: konieczność rozszerzenia zakresu operacji o dodatkowe procedury kardiochirurgiczne, konwersja z zabiegu bez zastosowania krążenia pozaustrojowego do zabiegu w krążeniu pozaustrojowym, zabieg wykonywany przez innego kardiochirurga. Analizę statystyczną przeprowadzono na podstawie danych mierzalnych i niemierzalnych w analizowanych podgrupach. Farmakoterapię oceniano w dwóch okresach okołooperacyjnych: w dniu przyjęcia i w dniu wypisania ze szpitala. Wyniki: Przed zabiegiem operacyjnym b-adrenolityki otrzymało 89,78% chorych, ACEI — 81,56%, statyny — 88,27%, a sartany — 3,19%. Po CABG 94,48% pacjentów otrzymało ASA, 96,04% — b-adrenolityki, 85,16% — ACEI, 92,09% — statyny, a 2,14% — sartany. W trakcie analizowanych lat stwierdzono trend do rzadszego hospitalizowania pacjentów, którzy otrzymali w okresie przedoperacyjnym: b-adrenolityki (p < 0,001), ACEI (p < 0,001) i statyny (p < 0,001). Jednocześnie wykazano, że sartany były coraz częściej zalecaną grupą leków (p < 0,01). W dniu wypisania ze szpitala również stwierdzono coraz rzadszą tendencję do przepisywania b-adrenolityków (p < 0,05), ACEI (p < 0,001) i statyn (p < 0,001). Wnioski: Możliwości farmakoterapii CAD w okresie przed- i pooperacyjnym nie były w pełni wykorzystane. Stwierdza się pozytywne zmiany w porównaniu z wynikami raportów pochodzących z innych krajów

Zmiany charakterystyki pacjentów kierowanych na kardiochirurgiczną rewaskularyzację wieńcową w latach 2004–2008: doświadczenia jednoośrodkowe

Background and aims: The aim of this study is to describe the changes that occurred between 2004 and 2008 in the profile of patients referred for off-pump surgical treatment of coronary artery disease, by determining changes in their clinical characteristics, surgical procedures, and their results. Methods and results: This study is a retrospective evaluation of 2827 consecutive patients treated in the units of the 1st Chair of Cardiology of the Medical University of Warsaw from 2004 to 2008. We identified and retrieved 133 preoperative, intraoperative, and postoperative parameters. The statistical analysis was performed on measurable data in the analysed subgroups, but the relationship between immeasurable data was also examined. Significant declines in duration of hospitalisation, systolic and diastolic blood pressure on admission, left ventricular ejection fraction, stable coronary disease on admission, relationship between venous and arterial conduits used as graft, and in-hospital infections were observed. Meanwhile, the prevalence of arterial hypertension, of chronic pulmonary diseases, smoke, neurological dysfunction, heart rate on admission, diagnosis of two- and three-vessel disease and acute coronary syndrome/unstable angina, additive and logistic EuroScore, and average number of postoperative days in intensive care unit increased. More operations were performed as urgent/emergency cases, with higher numbers of grafts — which were more often arterial — per patient. An increase of length of the operation, blood loss and need for transfusion were observed as well as increased need for reoperation for bleeding. Conclusions: Patients referred for coronary artery surgery are becoming higher-risk patients with a greater number of comorbidities, and surgical techniques are becoming progressively more sophisticated.Wstęp: W wyniku dynamicznego rozwoju kardiologii inwazyjnej i technik przezskórnej rewaskularyzacji na całym świecie obserwuje się pogorszenie profilu klinicznego pacjentów kwalifikowanych do pomostowania aortalno-wieńcowego (CABG), ponieważ coraz większa liczba chorych poddawana jest zabiegom z zakresu kardiologii inwazyjnej. Może to powodować pogorszenie się wyników odległych CABG, komplikować przebieg operacyjny i wpływać na gorsze postrzeganie samej kardiochirurgii. Brakuje systematycznej oceny tego zjawiska w populacji polskiej. Cel: Celem pracy był opis profilu pacjentów z chorobą wieńcową (CAD) kierowanych na CABG w funkcji czasu poprzez wyznaczenie zmian ich: charakterystyki klinicznej, postępowania w leczeniu operacyjnym i wyników terapii, analizowanych podczas pobytu w szpitalu w kolejnych 5 latach hospitalizacji (2004–2008). Taki dobór lat pozwolił na retrospektywną ocenę ryzyka kardiochirurgicznego pacjentów w używanej w dokumentacji skali EuroScore, jak również uzupełnianej w części dokumentacji skali logistic EuroScore. Metody: Badanie skonstruowano jako retrospektywne, przekrojowe, obejmujące wszystkich pacjentów leczonych w jednostkach I Katedry Kardiologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego w Centralnym Szpitalu Klinicznym w Warszawie w latach 2004–2008. Analizę prowadzono na podstawie danych zebranych z historii chorób pacjentów. Do badania włączono wszystkich pacjentów przyjętych z powodu CAD spełniających dodatkowo następujące kryteria: CABG wykonane techniką bez krążenia pozaustrojowego, z dostępu przez sternotomię pośrodkową, operatorem był ten sam kardiochirurg. Kryteriami wykluczającymi z badania były: konieczność rozszerzenia zakresu operacji o dodatkowe procedury kardiochirurgiczne, konwersja z zabiegu bez zastosowania krążenia pozaustrojowego do zabiegu w krążeniu pozaustrojowym, zabieg wykonywany przez innego kardiochirurga. Analizę statystyczną przeprowadzono na podstawie danych mierzalnych i niemierzalnych w analizowanych podgrupach. Wyniki: Do badania włączono 1253 chorych w wieku 65 ± 9,6 roku. W badanej populacji 26,3% stanowiły kobiety. U osób operowanych coraz częściej rozpoznawano nadciśnienie tętnicze (p < 0,001) i przewlekłą chorobę płuc (p < 0,05); chorzy coraz częściej palili tytoń (p < 0,01). Pacjenci operowani charakteryzowali się coraz niższą frakcją wyrzutową lewej komory (p < 0,001). W badanej grupie stwierdzono wzrost ryzyka zgonu ocenionego zarówno w punktowej skali EuroScore (p < 0,001), jak i logistic EuroScore (p < 0,001). Tętno pacjentów mierzone przy przyjęciu do szpitala było coraz wyższe (p < 0,001). Wzrastał odsetek osób z chorobą trójnaczyniową (p < 0,001). W ciągu analizowanych lat coraz rzadziej operowano chorych ze stabilną CAD, a coraz częściej pacjentów z ostrym zespołem wieńcowym lub niestabilnych wieńcowo. Coraz częściej operowano w trybie pilnym i w trybie nagłym. Średni czas trwania operacji ulegał wydłużeniu (p < 0,001), podobnie jak pobyt na oddziale pooperacyjnym (p < 0,001), podczas gdy czas pobytu w szpitalu skracał się (p < 0,001). W kolejnych latach przeszczepiano coraz większą liczbę pomostów (p < 0,001). Jednocześnie od 2005 r. przeszczepiano coraz mniej pomostów żylnych (p < 0,001), a coraz częściej lewą tętnicę piersiową wewnętrzną (p < 0,01), prawą tętnicę piersiową wewnętrzną (p < 0,05) i lewą tętnicę promieniową (p < 0,001). Coraz częś ciej zachodziła konieczność resternotomii (p < 0,01) i konieczność przetoczenia coraz większej ilości krwi (p < 0,001). Wśród chorych operowanych widoczne było zmniejszenie liczby zgonów wewnątrzszpitalnych z fluktuacją w czasie; w analizowanym okresie śmiertelność wynosiła średnio 3,2%. Wnioski: Pacjenci poddawani chirurgicznej rewaskularyzacji wieńcowej stanowią grupę osób o podwyższonym ryzyku z większą liczbą chorób współistniejących. Jednocześnie techniki operacyjne stają się coraz bardziej wyrafinowane, dlatego oczekuje się dobrych rezultatów operacji