German museum in Polish theatre?

Artykuł dotyczy wpływów teatru niemieckiego na teatr polski w ostatnim ćwierćwieczu. Dla opisania tego zjawiska posłużono się koncepcją sieci kulturowych Wolfganga Welscha. Pozwala ona uchwycić różne zjawiska mające udział w przepływach i wymianach między kulturami. Zastosowanie tej koncepcji do badania relacji między teatrem polskim i niemieckim pozwoliło uwzględnić zarówno przepływ technik dramatopisarskich, estetyk i praktyk teatralnych, jak i własnych doświadczeń polskich twórców. W tym świetle czerpanie przez naszych dramatopisarzy i reżyserów z osiągnięć ich niemieckich kolegów nie powinno być postrzegane jako mechaniczne naśladownictwo, lecz jako jedna z nici w sieci interkulturowych powiązań.The paper concerns the influence of German drama and theatre on the theatre work in Poland after 1989. It is an attempt to capture the mechanism of this phenomenon and to test theoretical tools to describe and interpret it. Wolfgang Welsch’s concept of transculturality (1992) has been employed, with its assumption that homogeneity is a constitutive feature of neither the contemporary multicultural societies nor contemporary cultures any longer, and that the former formula of the whole has been replaced by the formula of differentiation. Taking into consideration Welsch’s thesis that contemporary cultures are characterised by blending and mutual permeation, selected examples were presented to illustrate the impact of German drama-theatre practice on Polish theatre: the dynamic development of the young drama, the ways of understanding national drama and the emergence of political theatre as a new phenomenon in the Polish tradition

Theatre as the art of (system) rewriting

The text in the theatre is a specific rationale. There is no encoded interpretation behind it, thus each staging of the same text that translates the initial project into other theatre means of expression must appear to be like writing the text again, with different accents, meanings, etc. The paper is concerned with situations when the text is subject to some changes which are forced by the system. On the one hand, it relates to systems which are external towards the theatre — the system of political power and censorship, on the other hand, it concerns the complex impact of systems whose element is the theatre in a given aesthetic situation, defined i.a. by theatre organisation, aesthetic convention, the viewer’s perceptive capacity. That issue will be presented by example of the national German theatre at the end of the 18th century and compared with the corresponding phase of the development of the Polish theatre.Tekst w teatrze jest bytem specyficznym. Nie jest w niego wpisana żadna zakodowana interpretacja, stąd każda realizacja sceniczna tego samego tekstu, dokonująca przekładu wyjściowego projektu na inne środki teatralne, musi się jawić jako pisanie innego tekstu, o inaczej rozłożonych akcentach, sensach etc. Artykuł dotyczy przypadków wprowadzania zmian w tekście, które są wymuszane przez system. Z jednej strony chodzi tu o systemy zewnętrzne wobec teatru — system władzy i cenzury, z drugiej zaś o kompleksowe oddziaływanie systemów, których elementem jest teatr w danej sytuacji estetycznej, określanej m.in. przez organizację teatru, konwencję estetyczną, zdolności percepcyjne odbiorcy. Problem ten zostanie przedstawiony na przykładzie niemieckiego teatru narodowego pod koniec XVIII wieku i porównany z analogiczną fazą rozwoju teatru polskiego

Dwudziestowieczna awangarda teatralna a cyrk

Inicjując na początku XX w. proces odnowy teatru, reformatorzy sztuki scenicznej sięgali do wielu źródeł – obok sztuk plastycznych, filmu, awangardowej literatury, przywracali także związek teatru z innymi formami widowisk, w tym z cyrkiem. Twórcy teatralni wykorzystywali pewne elementy pokazu cyrkowego do nowego zdefiniowania przestrzeni teatralnej, kompozycji przedstawienia, techniki aktorskiej oraz relacji widz–wykonawca. W artykule dokonano przeglądu awangardowych praktyk teatralnych, nawiązujących do cyrku. Wskazano na wpływ cyrku na układ przestrzeni teatralnej i wykształcenie się sceny arenowej, np. w praktyce Maxa Reinhardta czy projektach Waltera Gropiusa i Farkasa Molnara w Bauhausie oraz w teatrze zaprojektowanym dla Wsiewołoda Meyerholda. Kompozycja programów cyrkowych widoczna jest też w przedstawieniach Bauhausu, zwłaszcza u Laszlo Moholy Nagy’a, u futurystów i w rewiach Erwina Piscatora. Z kolei nawiązanie do technik wykonawczych artystów cyrku odnaleźć można w Bauhausie – zwłaszcza u Oskara Schlemmera, a także w biomechanice Meyerholda czy w zdystansowanej grze aktorów Bertolta Brechta.Initiating the process of theatre revival at the beginning of the 20th century, the reformers of the theatre art drew from many sources. Along with the visual arts, film, avant-garde literature, they also restored the relationship of the theatre with other forms of spectacles, including the circus. Theatre makers used some elements of the circus show to define the theatrical space, composition of the performance, acting techniques and the spectator-viewer relationship anew. The article is a review of the avant-garde theatre practices that refer to the circus. The impact of the circus on the arrangement of theatrical space and the formation of the arena scene has been indicated, for example in Max Reinhardt’s practice, Walter Gropius and Farkas Molnar’s projects in the Bauhaus and in the theatre designed for Meyerhold’s Vsevolod. The circus composition is also seen in the Bauhaus productions, especially in Laszlo Moholy Nagy’s or Futurists’ projects and Erwin Piscator’s revues. On the other hand, the reference to the circus performing techniques can be found in the Bauhaus ‒ especially in Oskar Schlemmer’s production, as well as in Meyerhold’s biomechanics or the reserved acting in the performances by Bertolt Brecht

Wstęp

Rozważania związane z takimi zagadnieniami, jak teatr masowy, poetyka odbioru teatru „wielkiej liczby”, strategie artystyczne wypracowane przez wybitnych twórców masowych widowisk, związki pomiędzy teatrem a życiem społeczno-politycznym, zmiany przekroju społecznego widowni czy też postrzeganie widowiska jako formy zbiorowej manifestacji politycznych postaw i poglądów, nie były dotychczas zbyt często podejmowane przez polskich teatrologów i historyków kultury. (...) Umiejętnie zredagowany i ciekawie skomponowany przez Profesor Małgorzatę Leyko z Uniwersytetu Łódzkiego tom zbiorowy Teatr masowy – teatr dla mas znakomicie wypełnia tę ewidentną lukę w polskim piśmiennictwie teatrologicznym. Nawet pobieżna analiza zawartości tej książki skłonić musi do stwierdzenia, iż omawiana publikacja szybko stanie się pozycją niemal kanoniczną, rodzajem podręcznika, z którego korzystać będą nie tylko teatrolodzy, lecz także historycy, politolodzy, kulturoznawcy oraz wszyscy zainteresowani związkami zachodzącymi pomiędzy teatralnym widowiskiem a życiem społeczno-politycznym, różnorodnymi technikami wywierania wpływu na publiczność oraz językami politycznej propagandy. Z recenzji prof. Krzysztofa KurkaStudia składające się na niniejszy tom powstały w ramach projektu badawczego KBN „Teatr masowy – teatr dla mas” nr H01E 038 26 realizowanego w Katedrze Dramatu i Teatru Instytutu Teorii Literatury, Teatru i Sztuk Audiowizualnych Uniwersytetu Łódzkiego. Wydanie książki zostało sfinansowane ze środków Wydziału Filologicznego Uniwersytetu Łódzkiego. Udostępnienie publikacji Wydawnictwa Uniwersytetu Łódzkiego finansowane w ramach projektu „Doskonałość naukowa kluczem do doskonałości kształcenia”. Projekt realizowany jest ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój; nr umowy: POWER.03.05.00-00-Z092/17-00

Teatralizacja życia publicznego w Niemczech w XIX wieku

Artykuł opisuje zjawisko teatralizacji życia publicznego w Niemczech w XIX w. Rozwój społeczeństw tego okresu, a zwłaszcza w jego drugiej połowie, wymógł na teatrze poszukiwanie nowych form widowiskowych i konwencji inscenizacyjnych, które uwzględniałyby wzrastającą liczbę publiczności. Dodatkowo, w Niemczech częściej niż w innych krajach, z teatrem łączono ideę duchowej jedności narodu.Studia składające się na niniejszy tom powstały w ramach projektu badawczego KBN „Teatr masowy – teatr dla mas” nr H01E 038 26 realizowanego w Katedrze Dramatu i Teatru Instytutu Teorii Literatury, Teatru i Sztuk Audiowizualnych Uniwersytetu Łódzkiego. Wydanie książki zostało sfinansowane ze środków Wydziału Filologicznego Uniwersytetu Łódzkiego. Udostępnienie publikacji Wydawnictwa Uniwersytetu Łódzkiego finansowane w ramach projektu „Doskonałość naukowa kluczem do doskonałości kształcenia”. Projekt realizowany jest ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój; nr umowy: POWER.03.05.00-00-Z092/17-00

Teatr niemiecki w pismach i praktyce teatralnej Łesia Kurbasa. Przykład Edypa króla

The article attempts to trace the influence of German drama and theatre on the theatrical thought and practice of the Ukrainian director Les Kurbas. His writings provide much evidence that he was very well versed in contemporary German drama and theatre. Using this knowledge, however, he wanted to transform it into his own stage solutions. Kurbas’s artistic independence was shown using the comparative method. The performance of King Oedipus directed by Max Reinhardt and Kurbas is compared. The basic materials come from the extensive edition of Les Kurbas’s theatrical writings in Polish