Nieuwe sociale bewegingen en postmodernisme : Posttraditionele identiteiten tussen essentialisme en relativisme

Ter publicatie aangeboden aan Belgisch Tijdschrift voor Nieuwste Geschiedenis, themanummer Nieuwe sociale bewegingen, n.a.v. Studiedag Brussel, 22 november 200

Op de ruïnes van de traditie; Individualisering, culturele verandering en de toekomst van sociologie

Paper gepresenteerd tijdens de door de KNAW op 19 april 2004 georganiseerde conferentie De toekomst van de sociologie. Tevens te verschijnen in een naar aanleiding van deze conferentie te verschijnen bundel.Wat betekent de laatmoderne – of, zo men wil, postmoderne – conditie voor de sociologie? Luiden deze maatschappelijke transformatieprocessen het einde van de sociologie in? Beschikt de sociologie wel over het geschikte intellectuele gereedschap voor de analyse van zo’n samenleving, gekenmerkt door fragmentatie, vluchtigheid, modegevoeligheid en emotionalisme

God in Nederland 1996-2006

A reading of God in Nederland 1996-2006 informs a critique of some intellectual routines in sociology of religion. On the positive side, the book goes beyond a simplistic one-dimensional conception of "secularization" as declining Christian affiliations by adding analyses of post-Christian spirituality and Christian religion's social and public significance. The latter is however reduced to the mere study of attitudes, thus neglecting real-life practices that may change in different directions. (Longitudinal) survey data moreover have inherent shortcomings that seem insufficiently acknowledged. Rather than addressing theoretically vital social and public significance of post-Christian spirituality, the authors stick to reproducing conventional (yet flawed and sociologically naive) claims about contemporary spirituality as privatized, fragmented, and individualized. It is finally pointed out that with the steady decline of Christian religiosity it becomes increasingly important to study worldviews of non-Christians and perhaps even wrap up sociology of religion in less narrowly defined sociology of culture

De onttovering van de wereld. Over religie, wetenschap en postmoderne cultuur

De hedendaagse cultuur, zo kunnen wij vaststellen, heeft veel van zijn vroegere metafysische fundamenten verloren. De opkomst van een postmoderne cultuur vanaf de jaren zestig bevestigt, meer dan al het andere, de juistheid van Webers analyse van de onttovering van de wereld als een geleidelijke erosie van ooit nog stevig metafysisch verankerde betekenissen. Velen hebben vandaag de dag niet langer het gevoel dat zij nog in ‘natuurlijke’ of ‘solide gefundeerde’ sociale werelden leven, maar veeleer in hardnekkig voortwoekerende simulaties die de ‘echte’ en ‘authentieke’ werkelijkheid aan het zicht onttrekken (Baudrillard, 1993[1976]): een wereld waarin ‘diepte’ heeft plaatsgemaakt voor ‘oppervlakte’ (Jameson, 1991), waarin het gezag van de wetenschap om de waarheid te verkondigen verregaand is aangetast (Bauman, 1987; Rorty, 1979), en waarin de christelijke kerken veel van hun vroegere geloofwaardigheid zijn verloren (Brown, 2001; Houtman en Mascini, 2002; Norris en Inglehart, 2004). In deze verregaand onttoverde wereld is het verlangen naar ‘echtheid’ en ‘authenticiteit’ van de weeromstuit navenant toegenomen. Hierdoor is de menselijke binnenwereld van persoonlijke ervaringen, emoties en intuïties steeds belangrijker geworden en zijn ‘zichzelf zijn’ en ‘afstand nemen van formele rollen’ steeds meer maatgevende sociale normen geworden. Tegenwoordig worden ‘authentieke’ mensen als ‘leuke’, ‘interessante’ of ‘inspirerende’ mensen beschouwd, terwijl omgekeerd ‘bureaucratische papierschuivers’ en ‘vergadertijgers’, net als machtigen die met graagte hun macht etaleren en zich verheven voelen boven gewone stervelingen, in het gunstigste geval ‘saai’, ‘slaapverwekkend’ of ‘stomvervelend’ worden gevonden en in het ongunstigste geval gewoon als ‘slechte mensen’ worden beschouwd. Juist omdat trouw zijn aan zichzelf en voorzichtig omgaan met de emoties van anderen dwingende sociale normen zijn geworden, die velen met graagte aan anderen opleggen, kan op grond van de verregaande emotionalisering van de samenleving niet worden besloten dat de sociale controle inmiddels wel zo’n beetje is verdwenen (Furedi, 2003). De hedendaagse fascinatie met het persoonlijke gevoels- en ervaringsleven blijft dan ook niet beperkt tot het privé-domein en de intieme omgang met vrienden en geliefden. Ook het publieke domein, van religie tot gezondheidszorg en van politiek tot economie, is door de opkomst van de emotiecultuur diepgaand veranderd. Therapeuten, psychiaters en personal coaches verdienen dik belegde boterhammen in de welzijnsindustrie (Furedi, 2003); van managers en politici wordt, meer dan al het andere, verwacht dat zij werknemers en kiezers een goed gevoel kunnen bezorgen en hen weten te inspireren, enthousiasmeren en motiveren (Houtman, 2008; Van Zoonen, 2005); en waar bedrijven hun geld ooit verdienden met handel in goederen en diensten, zijn tegenwoordig vooral de met deze laatste verbonden dromen en ‘ervaringen’ maatgevend geworden (Pine en Gilmore, 1999). De onttovering van de wereld heeft een postmoderne ‘ervarings-’ of ‘emotiecultuur’ in het leven geroepen

Hoe komt het dat Nederlanders verschillend denken over de oorzaken en oplossingen van misdaad?

Inleiding Om een begrijpelijke reden hebben verschillende mensen zich gestoord aan de vraag waarin zwakzinnigen worden gelijkgesteld met misdadigers en a-sociale lieden. Zij vonden het aanmerkelijk problematischer om zwakzinnigen uit de samenleving te verwijderen om problemen op te lossen dan om dat te doen met beide andere categorieën, aangezien zwakzinnigen niet zelf verantwoordelijk zijn voor de eventuele problemen die ze veroorzaken. Toch was er een goede reden om deze vraag op te nemen in de vragenlijst. Ze maakt namelijk samen met zes andere vragen deel uit van een meetinstrument voor gezagsgetrouwheid dat al sinds de Tweede Wereldoorlog in vele onderzoeken wordt gebruikt. Opnemen van dit meetinstrument vergemakkelijkte het om de uitkomsten van deze enquête te vergelijken met andere onderzoeken, en dat was uitdrukkelijk de bedoeling van dit onderzoek

Does public support for rehabilitation really mirror that for repression?: cracking a deep-rooted criminological myth

For over a century scholars and practitioners have conceived of rehabilitation as the progressive mirror image of repression. Elaborating on previous warnings and anomalous findings, a representative survey of the Dutch population (N=1,892) points out that this received view is flawed. When measured separately, no significant correlation exists between support for rehabilitation and support for repression, rehabilitation is equally popular among the constituencies of conservative and progressive political parties, and no negative relationship exists between rehabilitation and authoritarianism. Abolition rather than rehabilitation proves to constitute the progressive opposite of repression. By way of conclusion, we discuss the remarkable persistence of the myth cracked in this paper, even in the face of convincing earlier contradictory evidence

De moderne cultuur en de onttovering van de wereld: Moreel relativisme en instrumenteel rationalisme in Nederland

nleiding Naar Max Webers ideeën over de onttovering van de wereld wordt vandaag de dag overwegend verwezen in godsdienstsociologische studies over secularisering en ontkerkelijking (bijvoorbeeld Verweij 1998: 16-17; Te Grotenhuis 1998: 59; De Hart in dit nummer). Naast een afnemende referentie aan het bovennatuurlijke behelst de onttovering van de wereld logischerwijze echter ook een toenemende binnenwereldlijke oriëntatie. Dit blijkt uit het feit dat secularisering door godsdienstsociologen nauw verbonden wordt geacht met twee andere processen, die allebei de toename van zo’n binnenwereldlijke oriëntatie veronderstellen: individualisering (Peters, 1993) en rationalisering (Iannaccone et al., 1998). Een modern onttoverd wereldbeeld behoeft derhalve niet noodzakelijkerwijze (negatief) te worden opgevat als gekenmerkt door een ontbrekende referentie aan een bovennatuurlijke orde, die het aardse leven beheerst en van zin en betekenis voorziet, maar kan ook (positief) worden omschreven als gekenmerkt door een tweeledige binnenwereldlijke oriëntatie. In de eerste plaats neemt onder invloed van secularisering de mogelijkheid af om het leven te voorzien van een ‘objectieve’ zin, die onbetwijfelbare betekenissen en morele richtlijnen verschaft: ‘door toedoen van de “onttovering van de wereld” (komt) iedere waardenhiërarchie ogenblikkelijk ter discussie (te staan) en (wordt) daarmee in principe ongeloofwaardig (...) Nietzsche’s “dood van God” (maakt) als een “onttovering van de wereld” iedere waardenhiërarchie tot een historisch gegroeide en slechts subjectief-relevante waarheid’ (Zijderveld 1974: 122). Uit binnen- en buitenlands empirisch onderzoek blijkt dan ook dat onkerkelijken traditionele waarden in sterkere mate afwijzen dan kerkelijken (bijvoorbeeld Davis en Robinson 1996; Middendorp 1991; Olson en Carroll 1992; Woodrum 1988a; 1988b). Wij duiden deze afwijzing aan als moreel relativisme: het idee dat verschillende manieren van leven niet in termen van (on)aanvaardbaarheid kunnen worden geordend, zodat slechts individuele vrijheid en aanvaarding van culturele verschillen als richtinggevende beginselen kunnen worden aanvaard. ..

Religion Beyond God

The ambition of the present paper is to theorise processes of re-enchantment in the modern western world by drawing on Max Weber’s and Emile Durkheim’s classical sociological insights on modernity, meaning and religion. Our aim in doing so is not only to demonstrate how much the latter have to offer to such an analysis, but especially to argue for the need of a rejuvenation of sociology of religion by shrugging off its traditional Christian bias and going beyond its narrow focus on secularisation and religious decline

Gedoogbeleid als erfenis van de verfoeide jaren zestig?

De roep om versterking van de sociale orde is in de afgelopen jaren in Nederland steeds hoger op de maatschappelijke en politieke agenda komen te staan. Tegelijkertijd wordt de links-libertaire culturele revolutie van de jaren zestig steeds vaker gepathologiseerd als de bakermat van te ver doorgeschoten gedoogbeleid, vooral in de sfeer van soft drugs en coffeeshops. Dit suggereert dat het vooral de mensen met een rechtse politieke partijvoorkeur en conservatieven zijn die afkeer hebben van gedogen. Met behulp van een representatieve survey onder de Nederlandse bevolking (N=1.892) hebben wij laten zien dat deze veronderstelling niet houdbaar is. Mensen met een rechtse politieke stemvoorkeur en conservatieven hebben weliswaar de grootste afkeer van gedogen in het algemeen, maar dit betekent allerminst dat zij ook ten aanzien van concrete regelovertredingen de felste tegenstanders van gedogen zijn. ‘Rechtsen’ en gezagsgetrouwen moeten weinig hebben van het gedogen van wetsovertredingen door individuele burgers – werkloze vijfenvijftig-plussers die hun sollicitatieplicht niet nakomen en vreemdelingen die illegaal in Nederland verblijven –, terwijl ‘linksen’ en cultureel progressieven vooral moeite hebben met het gedogen van regelovertredingen door officiële instanties – het gedogen van geluidsoverlast door Schiphol en het afluisteren van verdachte personen door de politie zonder dat de rechter-commissaris daarvoor toestemming heeft gegeven. Dit betekent dat de verbinding tussen het Nederlandse gedoogbeleid en de permissieve cultuur van de jaren zestig niet juist is; er bestaat niet zoiets als een universele afkeer van gedogen