Koncentracija 16 elemenata u tkivima (jetra, mišić, škrge) babuške (carassius gibelio, bloch, 1782) akumulacije Međuvršje, sezonski aspekt

Akumulacija Međuvršje nalazi se u izlaznom delu Ovčarsko-kablarske klisure. Dužina akumulacije iznosi 9.3km, a površina 1.5km2. Najveća širina iznosi 272m, dok je maksimalna dubina do 12m zabeležena neposredno ispod brane. Dno akumulacije je najvećim delom muljevito, i u manjoj meri peskovito. Aktivnost HE Međuvršje dovodi do oscilovanja u litoralnoj zoni od 20 do 30 cm. Stalno taloženje rečnog nanosa dovodi do stvaranje malih zaravni koje usporavaju tok i menjaju izgled rečnog korita. Kako je akumulacija oivičena branama HE Ovčar i HE Međuvršje, od kojih ni jedna ne poseduje objekte za prelaz riba (tzv. riblje staze), uzvodne i nizvodne migracije i kontakti ribljih populacija su praktično onemogućeni što akumulaciju čini jedinstvenim zatvorenim sistemom. Prema podacima koji su prikupljeni tokom terenskih istraživanja 2012. godine, akumulaciju Međuvršje naseljavaju 19 vrsta riba iz ukupno 6 familija. Akumulacija Međuvršje ima sastav ribljeg naselja koji ukazuje da je to ribolovna voda sa osobinama i elementima gornjeg toka šaranskih riba ili region rečne mrene (epipotamon) i srednjeg toka šaranskih riba ili region deverike (metapotamon). Riblju zajednicu akumulacije Međuvršje karakteriše dominacija uklije (A.alburnus), gavčice (Rodeus sericeus) i babuške (Carasius gibelio), uz zadovoljavajuću brojnost bodorke (Rutilus rutilus), skobalja (Ch.nasus), grgeča (Perca fluviatilis) i klena (S.cephalus). Nepovoljnoj strukturi ihtiofaune doprinose „novi članovi“ – alohtone vrste, babuška, cverglan (Ameiurus melas), čebačok (Pseudorasbora parva) i sivi tolstolobik (Hypophthalmichthys nobilis) (Simović 2001). Babuška (Carassius gibelio bloch 1782) živi u stajaćim i sporotekućim nizijskim vodama. Naseljava deo Azije i srednju Evropu, sa izuzetkom Italije, Švajcarske i južne Francuske. Nalažena je i u Sibiru sve do reke Lene. U naše predele introdukovana je iz jugoistočne Azije. Ima je u rekama Dunavskog sliva, a najbrojnija je u plavljenim zonama Dunava, Save, Tise, Begeja, Tamiša, u kanalskoj mreži Dunav-Tisa-Dunav, starim koritima Velike Morave i šljunkarama pored Dunavskih pritoka. Ribe su često izložene visokom stepenu zagađenja u vodi, što može dovesti do čitavog niza različitih promena, od biohemijskih na nivou ćelija, do promena na nivou celih populacija (Bernet et al. 1999). S obzirom da se ribe nalaze na vrhu lanaca ishrane u vodenoj sredini, često u organizmu akumuliraju velike količine pojedinih teških metala (Yilmaz et al. 2007). Takođe se smatraju i jednim od najosetljivijih akvatičnih organizama na prisustvo toksičnih materija u vodi (Alibabić i sar. 2007). Do sada je većina istraživanja pretežno bila usmerena na akumulaciju teških metala u mišićnom tkivu riba, pošto je to osnovni deo ribe koji se koristi u ishrani (Storelli et al. 2006; Keskin et al. 2007). Kao rezultat mehanizama absorpcije, regulacije, skladištenja i ekskrecije, tkiva se međusobno razlikuju po stepenu akumulacije, kao i po svojoj ulozi u ovim procesima (Storelli et al. 2006). Mišićno tkivo ne predstavlja uvek dobar indikator celokupne kontaminacije organizma, pa je stoga važno u analizu uključiti i druge organe, kao što su jetra i škrge (Has-Schön et al. 2006). Tokom ihtioloških istraživanja na akumulaciji Međuvršje 2012. godine ispitivao se nivo akumulacije 16 metala u tkivima (mišić, jetra, škrge) babuske. Škrge su bile centar akumulacije Ba, Mn, Sr, Zn i B, dok je jetra centar akumulacije gvožđa i bakra. Mišići, su generalno imali niži nivo akumulacije u odnosu na druga dva tkiva. U mišićima su zabeležene koncentaracije žive iznad maksimalno dozvoljenih evropskom i nacionalnom legislativom

Dalji prilog u razmatranju identifikacije uslova za upotrebu rečnih barži kao ribnjačkog objekta

U poslednjim godinama, zasnovano na međunarodnim iskustvima, iskazuje se potreba za uvođenje novih tehnologija u sektoru akvakulture u Srbiji. Pokrenut je projekat sa ciljem da se ukaže na mogućnost korišćenja rashodovanih rečnih barži kao objekata za akvakulturu. Predloženi vid intenzivnog gajenja konzumnog šarana, upotrebom rečnih šlepova kao protočnih sistema, predstavlja novinu u Srbiji. Budući da predstavlja nov pristup, a u svrhu određivanja adekvatne tehnologije, istraživanja su fokusirana na uticaj osnovnih faktora sredine koji utiču na rast šarana. Praćen je uticaj sadržaja kiseonika i temperature na rast šarana u konkretnim uslovima uzgojnog procesa. Tehničkim rešenjem priključenja vazdušnih kompresora na tanjiraste fino perforirane difuzore fiksirane na dnu barže, u potpunosti je rešen problem oksigenacije uzgojne vode. Temperatura je, pošto nije dostizala optimalne vrednosti za rast šarana, bila limitirajući faktor. Za 100 eksperimentalnih dana (67 dana sa ishranom), prosečna težina nasađenih riba bila je 1350.5 ± 269.47 g, postignuti individualni i ukupni prirast iznosili su 65.81% i 59.61% (mortalitet 4.22%), dok je konverzioni faktor hrane iznosio 1.52. Budući da je barža porinuta u rečni tok, kao i da se radi o protočnom sistemu, celokupni uzgojni proces je u velikoj zavisnosti od klimatskih uslova., što ukazuje na sezonsku primenu ovog tipa uzgoja za intenzivan uzgoj konzumne ribe, ili za intenzivan uzgoj mlađi za potrebe nasađivanja tokom najtoplijeg dela godine

Preliminanarni rezultati o uspešnom nasađivanju smuđa (sander lucioperca) u akumulaciju Zlatar

Zlatarsko jezero je nastalo izgradnjom hidroelektrane „Kokin Brod“ koja je počela sa radom 1962. godine. Brana izgrađena na reci Uvac dugačka je 1264 m i visoka je 83 m. Jezero se nalazi na nadmorskoj visini od 880 m. Prosečan godišnji doticaj Uvca je 12.45 m3/s, a površina sliva jezera je 1057 km2. U basenu jezera akumulirano je 250 miliona m3 vode. Voda jezera je visokog kvaliteta i kreće se u granicama druge klase (Stanković, 2005). Riblje naselje koje se danas sreće u akumulaciji je nastalo na bazi ribljih vrsta koje su ishodno naseljavale tok Uvca i na bazi vrsta koje su unete različitim višekratnim poribljavanjima (Mićković i Hegediš, 2007). U cilju regulisanja brojnosti i gustine prenamnožene populacije ukljeve (Alburnus alburnus) u jezero je 2005. godine introdukovan smuđ (Sander lucioperca). Na bazi uporednog pregleda sastava ribljeg naselja u akumulaciji „Zlatar“ u periodu od 2003. do 2010. godine konstatovano je da je introdukcija smuđa donela značajne promene u strukturi zajednice riba: jasna dominacija domaćih (klen, plotica, skobalj, rečna mrena) i unetih (šaran, babuška) ciprinidnih riba po abundanciji (72,7% i 86,9% u 2003. odnosno 2007.) i masenom udelu (51,4%, odnosno 82%) je značajno smanjena u 2010. godini (abundancija 40,3%, maseni udeo 58,3%), zastupljenost salmonidnih riba (jezerske zlatovčice) kontinuirano opada (abundancija 27, 3%, 10,9%, 0,6%, maseni udeo 48,6%, 17,9%, 1,8%, u 2003, 2007 i 2010, respektivno). Karakteristike dužinsko-težinskog odnosa i rasta smuđa u Zlatarskom jezeru su takve da se u uzrastu 3+ dostiže lovna veličina od 40 cm sa masom tela od oko 450 g, dok se uzrast 4+ karakteriše prosečnom dužinom oko 50 cm i masom oko 1 kg, što se može oceniti kao sasvim zadovoljavajućim odlikama rasta. Koeficijent alometrije od 3,081 ukazuje na proporcionalan prirast mase u odnosu na dužinu tela. Inspekcijom digestivnog trakta utvrđeno je da 95,3 % ishrane smuđa u jezeru čini ukljeva: od ukupno 21 primerka riba u ishrani bilo je 20 ukljeva i jedan primerak jezerske zlatovčice. Prema Richa et al., (2009) ihtiocenoza akumulacije „Zlatar“ se, sa aspekta stabilnosti zajednice riba, do unošenja smuđa nalazila u visoko stabilnoj „cyprinid-phase“, odnosno „riverine species phase“ u skladu sa Kubečka (1993). Introdukcija i aklimatizacija smuđa je tu stabilnost pomerila ka tranzitnoj „percid-cyprinid-phase“ (Kubečka, 1993). Dalja istraživanja pokazaće da li se zajednica riba kreće ka visoko dinamičnoj i nestabilnoj „perch-phase“ ili se vraća stabilnoj „cyprinid-phase“ (Richa et al., 2009). Od toka pomenutog procesa zavise mere ribarstvenog gazdovanja koje će se primeniti u akumulaciji „Zlatar“

Odnos veličine otolita i totalne dužine kod manića (lota lota) iz Dunava

Otoliti se rutinski koriste pri determinaciji vrsta, za određivanje starosti i rasta riba. Sve ove informacije su od velikog značaja za upravljanje i gazdovanje ribljim populacijama, kao i za istraživanja vezana za predator-plen odnose. Odnos između dimenzija otolita i dužine još uvek je nepoznat za većinu naših vrsta riba. Za ispitivanje ovog odnosa, odabran je manić (L. lota) koji je poznat kao dobra indikatorska vrsta degradacije sredine; kao vrsta koja je rani indikator uticaja klimatskih promena na hladnovodne vrste riba; kao vrste koja je u poslednje vreme (10-tak godina) postala predmet privrednog ribolova u Dunavu; kao vrsta koja predstavlja redovan i uobičajen plen u ishrani kormorana tokom njihove sezone prezimljavanja. Ispitivan je odnos dužine, širine i težine otolita i totalne dužine tela adultnih primeraka manića. Odnos sva tri morfološka parametra otolita i dužine bio je linearan, visoko korelisan (r2 > 0.700) i statistički značajan (ANOVA, P 0.800). Nije utvrđeno postojanje statistički značajnih razlika determinisanih odnosa za leve i desne otolite (t-test, P < 0.05) i određene su zajedničke jednačine regresione prave: Y = 6.494X – 14.545 za odnos dužina otolita – dužina tela, Y = 13.964X – 11.762 za odnos širina otolita – dužina tela i Y = 17.006 + 0.559X za odnos težina otolita – dužina tela. Dobijene jednačine omogućavaju izračunjavanje totalne dužine adultnih manića na osnovu kompleta podataka o morfološkim karakteristikama otolita

Istorijski aspekti razvoja zajednice riba u akumulaciji „Perućac“

Akumulacija „Perućac“ je nastala pregrađivanjem rečnog korita reke Drine betonskom branom. Radovi na izgradnji brane vršeni su od 1952. do 1962. godine. Brana je duga 461 m i visoka 93 m. Izgradnjom brane stvoreno je akumulaciono jezero dugo oko 52 km, sa dubinom do 85 m i širinom od 60 do 1800 m. U jezerskom basenu akumulira se oko 340 miliona m3 vode. Prosečan godišnji proticaj Drine na mestu gde se nalazi brana je 349 m3/sek (Stanković, 2005). Sa druge strane, akumulacija „Perućac“ predstavlja glavnu ribolovnu vodu na teritoriji Nacionalnog parka „Tara“. Struktura naselja riba u akumulaciji „Perućac“ je tokom godina pretrpela mnoge promene. Naselje riba u akumulaciji u početku je formirano na bazi vrsta koje su naseljavale reku Drinu pre pregrađivanja i formiranja jezera. Njega su do 1978. godine činile autohtone salmonidne (5,1 %) i ciprinidne ribe (94,9 %). Prema raspoloživim podacima to naselje je gotovo u potpunosti devastirano prilikom pražnjenja jezera 1978. godine (Kosorić, 1979). Interesantno je da neke od tada registrovanih ciprinidnih vrsta (potočna mrena Barbus peloponnesius, nosara Vimba vimba, krkuša Gobio gobio, pliska Alburnoides bipunctatus, crvenperka Scardinius erythrophthalmus) više nisu beležene u kasnijim godinama. Može se reći da one danas ne naseljavaju jezero ili su vrlo retke. Stanje koje je zatečeno 2007. godine predstavlja riblju zajednicu koja je formirana na bazi ishodnih autohtonih salmonidnih i ciprinidnih vrsta i vrsta koje su u jezero unete poribljavanjima. Abundancija autohtonih ciprinida je značajno smanjena na račun akcidentalno unetih Percida (grgeč, Perca fluviatilis) i Centrarchida (sunčica, Lepomis gibosus). Stanje u 2010. godini predstavlja nastavak ovog procesa u kome Percide i Centrarhide preuzimaju dominaciju po brojnosti. Slična situacija se zapaža kada je u pitanju masena zastupljenost pojedinih familija riba. U početku u zajednici riba su po biomasi dominirale autohtone ciprinide i salmonide. Kasnije, nakon poribljavanja, značajnu ulogu u ihtiocenozi imaju Percidae, Siluridae (som Silurus glanis) i Centrarchidae. Glavni razlozi za unošenje šarana i soma su svakako bili ribolovnog karaktera, a u cilju povećanja raznovrsnosti ribolovno značajnih vrsta. Međutim, poribljavanja šaranom vršila su se sa jednogodišnjom mlađi prosečne mase tela oko 50 g. Nažalost, praksa je pokazala da je sasvim uobičajeno da se prilikom isporuke takve mlađi u transportnim tankovima nađe nekoliko procenata jedinki vrsta koje nikako ne bi trebalo unositi u ribolovne vode (sunčica, grgeč, babuška Carassius gibelio). U tom slučaju bandar i sunčica, zahvaljujući velikom reproduktivnom potencijalu, nakon nekoliko godina postaju vrlo značajne i po brojnosti i po biomasi i igraju vrlo važnu ulogu u jezerskoj ihtiocenozi. Tako ove dve vrste po brojnosti 2007. godine čine oko 40 %, a 2010. godine i preko 50% naselja riba. I po biomasi ove dve vrste imaju velikog značaja za naselje riba čineći oko 21 % masenog udela. Negativan uticaj ovako formiranog naselja posebno se odražava na salmonidne ribe čija se zastupljenost konstantno smanjuje: 5,1 %, 2,7 %, 0,3 %, po brojnosti, odnosno 9,6 %, 3,5 %, 0,4 % po biomasi, respektivno po godinama. Som kao glavna predatorska riba, iako sa značajnim masenim udelom koji se u vremenu povećava, nema dovoljnog populacionog kapaciteta da značajnije utiče na regulaciju brojnosti nepoželjnih vrsta kao što su bandar i sunčica

Koncentracije elemenata u tkivima klena (squalus cephalus) iz akumulacija Nacionalnog parka „Tara”

Planinsko područje Tare nalazi se na krajnjem zapadu Srbije. Sa severne i zapadne strane ograničeno je dolinom Drine, sa jugozapada dolinom Rzava, sa juga plitkom kremanskom udolinom koja ga odvaja od zlatiborske površi. Ceo prostor Nacionalnog parka obuhvata: planinu Taru, Crni vrh, Zvezdu, Stolac, kanjon Drine sa Perućcem i okolinu Bajine Bašte. Nacionalni park „Tara“ i njegova uža zaštitna zona raspolaže rekama i potocima koji pripadaju uglavnom gornjim i delimično srednjim pastrmskim regionima. Najznačajnije reke su Rača, Derventa sa pritokama, Brusnički potok sa pritokama, Karaklijski Rzav i Baturski Rzav i reka Jarevac. U Nacionalnom parku „Tara“ formirano je nekoliko veštačkih jezera različitog tipa. Akumulacija „Perućac“ je veštačko jezero nastalo u rečnom koritu reke Drine, njenim pregrađivanjem betonskom branom. Na osnovu lokacije, pripada nizinskom tipu. Akumulacija „Zaovine“ je po lokaciji visinskog tipa, a po načinu nastanka reverzibilna. Nastaje izbacivanjem vode iz akumulacije „Perućac“ i sakupljanja vode od Karakliskog i Baturskog Rzava i drugih manjih pritoka. Akumulacija „Spajići“ je visinska sabirna akumulacija koja nastaje od proceđene vode iz jezera „Zaovine“, te reke Zmajevačke i Popovića potoka. Jezero „Kruščica“ nastaje od Karaklijskog i Baturskog Rzava i koristi se kao pijaća voda (Hegediš, 2012). Ribolovne vode NP „Tara“ naseljava 28 vrsta riba iz sedam familija, a šaranske vrste (Ciprinidae) dominiraju po brojnosti sa 17 vrsta. Klen (Squalius cephalus) je ciprinidna vrsta ribe, široko rasprostranjena u Srbiji južno od Save i Dunava dok je u Vojvodini redak. U Srbiji je popularna sportsko-rekreativna ribolovna vrsta i lovi se različitim tehnikama ribolova. U akumulacijama Zaovine, Spaići i Kruščica klen je najzastupljenija vrsta, dok je i u akumulaciji Perućac prisutan u značajnom broju (Hegediš, 2012). Tokom terenskih istraživanja 2014. godine ispitivan je nivo akumulacije 17 elemenata u tkivima (mišić, jetra, škrge) klena iz četiri akumulacije – Perućac, Zaovine, Spaići i Kruščica. Ribe se nalaze na vrhu lanaca ishrane u vodenoj sredini i često u organizmu akumuliraju velike količine pojedinih teških metala (Yilmaz et al., 2007). Takođe se smatraju i jednim od najosetljivijih akvatičnih organizama na prisustvo toksičnih materija u vodi (Alibabić i sar., 2007). Ribe se često koriste kao bazični organizmi po pitanju pozicije u lancima ishrane, kao i u ishrani ljudi, zbog njihovog potencijala za bioakumulaciju toksičnih materija i njihove osetljivosti na čak i male koncentracije mutagena (Szefer et al., 1990; Višnjić-Jeftić et al., 2010). Jedinke klenova sa Perućca su se na osnovu analize glavnih komponenata (PCA – Principal Components Analysis) izdvajale po višim koncentracijama Cu i Zn u jetri, kao i B i Cu u mišićima; jedinke sa Zaovina se izdvajaju po koncentracijama Sr, Mo, Fe, Cr, Al, Hg u jetri višim nego u jedinkama sa drugih akumulacija, Mn, Sr, Hg, Mo i Cr u mišićima i Al, Sr, Li i Hg u škrgama; jedinke sa akumulacije Kruščica se izdvajaju po koncentracijama Pb, Mn i Ni u jetri, kao i, Mo, Mn, Fe, Pb i Cr u škrgama; jedinke sa akumulacije Spaići su bile grupisane između jedinki sa drugih analiziranih akumulacija, nisu se izdvajale po koncentracijama bilo kog analiziranog elementa u bilo kom tkivu, a najsličnije su bile jedinkama sa Perućca

Savremeni pristupi u monitoringu kvaliteta voda u akvakulturi

Merenje fizičkih, hemijskih, bioloških parametara je važno za praćenje stanja kvaliteta voda, a samim tim i veoma važno i u akvakulturi. Visokofrekventna merenja kvaliteta voda se poslednjih godina uspešno obavljaju i u Srbiji upotrebom multiparametarske sonde, jednostavne za rukovanje a složene po pitanju parametara koje može meriti u istom trenutku. Potreba za kontrolom kvaliteta vode raste sa povećanjem produkcije ribnjaka. Od ekstenzivnog gajenja, poluintezivnog, preko intenzivnog i superintenzivnog gajenja ribe, proces kontrole kvaliteta vode se usložnjava, dakle od povremenog kontrolisanja kvaliteta (mesečno, kod ekstenzivne proizvodnje), preko dnevne, kontrole na sat, i konačno do kontinuiranog praćenja kontrole kvaliteta (super-intenzivno). Praćenje kvaliteta senzorima i sondom je moguce u svim navedenim tipovima ribnjaka, ali je svakako primena takve metode najpotrebnija u superintenzivnoj ribnjačkoj proizvodnji

Reproducibility of age determination by scale and vertebra in pontic shad (alosa pontica eichwald, 1838), from the Danube

Specimens of Pontic shad (Alosa pontica Eichwald, 1838) were collected during April and May of 2006 in the Danube River (rkm 863) just downstream of the Iron Gate (Djerdap) II dam. Twenty-eight scales and 30 vertebrae were prepared and given to five interpreters with fish aging experience of from 3 to 30 years and with shad aging experience of from 0 to 12 years. Interpreters with experience in shad age determination showed lower values for the index of average percent error (IAPE) and an index of coefficient of variation (ICV). In regard to within-interpreter reproducibility, no significant differences were found between scale and vertebrae as structure for age determination. The most experienced reader showed the lowest value for IAPE, while the least experienced reader showed the highest value for IAPE. The results of this work indicate that experience in age determination by particular structure had more impact on age determination precision than specificity of structure, scale or vertebra. More work is needed on adopting standard protocols that must include some sort of common interaction between responsible age readers

Koncentracije elemenata u mišićnom tkivu dve vrste riba različitog trofičkog nivoa (uklija i štuka) u Dunavu kod Beograda

Industrijski i komunalni efluenti uzrok su visokih koncentracija nekih elemenata u rečnoj vodi. Procenjuje se da se u Srbiji oko 90% industrijskih otpadnih voda ispušta u vodotokove bez prethodne obrade. Koncentracije elemenata u tkivima riba pod uticajem su kako prisustva zagađenja staništa, tako i trofičkog položaja i veličine ribe. Koncentracije 15 elemenata analizirane su upotrebom ICP-OES u uzorcima mišićnog tkiva uklije i štuke uhvaćenih na ušću Save u Dunav, između oktobra 2011. i marta 2012. godine. Elementi Cd, Co, Li i Pb nisu detektovani u uzorcima. Jednofaktorska ANOVA je pokazala da postoje značajne razlike između mišićnog tkiva uklije i štuke u odnosu na koncentracije Ba, Cu, Fe i Zn. U mišićnom tkivu štuke, koja predstavlja piscivornu vrstu, detektovana je viša koncentracija Hg nego kod uklije, što ukazuje na biomagnifikaciju kroz lance ishrane, dok je kod uklije, kao obligatnog zooplanktivora, detektovana viša koncentracija Zn, što potvrđuje tendenciju negativne korelacije Zn sa trofičkim nivoom ribe. U mišiću uklije, od analiziranih elementa samo je kod Se uočena pozitivna korelacija sa totalnom dužinom tela (TL), dok je kod štuke uočena negativna korelacija Se sa težinom (W) i pozitivna korelacija koncentracije Al sa TL i W. Kod obe vrste ukupno je nađeno 20 korelacija (14 pozitivnih i 6 negativnih) između koncentracija elemenata u mišićnom tkivu. Kod uklije, najveći broj korelacija sa drugim elementima uočen je kod Mn i Sr. Kod štuke, pozitivna korelacija uočena je između Fe, Se i Zn, dok su sva tri elementa bila negativno korelisana sa Al, a Se i Zn pozitivno sa Mn i Sr