Wieloznaczność rozwoju : (rozdział 9 książki "Cannibalism : Human Aggression and Cultural Form")

"Choć (we wcześniejszych rozdziałach - przyp. tłum.) postulowałem, iż kanibalizm jest podstawową formą wyrażania zinstytucjonalizowanej agresji oraz zaproponowałem rozwojową teorię wzrostu kulturowego "od kanibalizmu", nie twierdzę bynajmniej, iż wszystkie ludzkie kultury były w swych początkach kanibalistyczne, ani że każda zmiana kulturowa odnosząca się do kanibalizmu ukierunkowana jest od kultury kanibalistycznej do niekanibalistycznej. Nie twierdzę też, że wszystkie kultury niekanibalistyczne są wyżej zorganizowane niż wszystkie kultury kanibalistyczne. Rozwój form kulturowo-religijnych nie jest nigdy prosty, jest wieloznaczny. Badacz musi uprościć zastane dane, by móc wyrazić trafne sądy teoretyczne na ich temat; jednak w samym procesie takiego uproszczenia coś się traci, choć zyski zeń wynikające przewyższają straty. Każdy badacz, gdy już dokona owego uproszczenia i uzyska ogląd interesujących go spraw, zobowiązany jest powrócić do skomplikowanych elementów zastanej sytuacji, by nasze jej zrozumienie i teorie jej dotyczące ściślej odnosiły się do rzeczywistości. W niniejszym rozdziale zamierzam omówić te dane uzyskane w wyniku moich badań, które wskazują, że ścieżka od kanibalizmu do cywilizacji była w istocie znacznie bardziej skomplikowana, niż chciałby tego jakikolwiek uproszczony ogląd teoretyczny [...]"

The Ambiguity of Development (from Human Agression and Cultural Form, chapter 9)

Marcin Sarnek's Polish translation of an excerpt from Eli Sagan's "Human Aggression and Cultural Form" (chapter 9, 1588)