11 research outputs found
Formation and Growth of Energy Citizenship Perceived by School Energy Cooperative: Centering on Samgaksan High School and Sangwon Elementary School
ํ์๋
ผ๋ฌธ (์์ฌ)-- ์์ธ๋ํ๊ต ํ๊ฒฝ๋ํ์ : ํ๊ฒฝ๊ณํํ๊ณผ(ํ๊ฒฝ๊ด๋ฆฌ์ ๊ณต), 2015. 8. ์ค์์ง.ํ์ฟ ์๋ง ์์ ์ฌ๊ณ ์ ์์ธ ์ง์ญ ๋๊ท๋ชจ ์ ์ ์ฌํ, ๋์๊ฐ ๋ฐ์ ์ก์ ํ ๊ฑด์ค์ ๋๋ฌ์ผ ์ฌํ๊ฐ๋ฑ์ ์๋๊ถ์ ์ค์ฌ์ผ๋ก ์๋ฏผ๋ค์ด ์๋์ง ์๋ฆฝ๊ณผ ์๋ฏผํ๋น๋ฐ์ ์ ๊ด์ฌ์ ๊ฐ๋ ๊ณ๊ธฐ๊ฐ ๋์๋ค. ๊ทธ๋์ ์ฌ์๊ฐ๋ฅ์๋์ง ์์ฐ ์ด๋์ ์ง์ญ ์ฌํ์์ ์ง์ญ์๋์ง ๋๋ ๊ณต๋์ฒด์๋์ง๋ผ๋ ๊ฐ๋
์ผ๋ก ์ด๋ฃจ์ด์ ธ ์๋ค. ์ฌ์๊ฐ๋ฅ์๋์งํ๋์กฐํฉ์ ๊ณต๋์ฒด์๋์ง์ ๊ตฌ์ฒด์ ์ธ ํํ ์ค ํ๋๋ค. ์ ๋ฝ์์๋ ์๋์ง ์๋ฆฝ์ ๋ชฉํ๋ก ํ๋ ์๋์งํ๋์กฐํฉ ํ๋์ด ์ ์ฐจ ํ๋ฐํด์ง๊ณ ์๋ค. ์ฐ๋ฆฌ๋๋ผ์์๋ 2012๋
์ ํ๋์กฐํฉ๊ธฐ๋ณธ๋ฒ์ด ์ ์ ๋ ์ดํ ์ ๊ตญ์ 40์ฌ ๊ฐ์ ์๋์งํ๋์กฐํฉ์ด ๊ฒฐ์ฑ๋์๊ณ ์ด ์ค ์ผ๋ถ๋ ์ด๋ฏธ ํ์๊ด ์ค๋น๋ฅผ ์ค์นํ๊ณ ๋ฐ์ ์ฌ์
์ ์์ํ์๋ค. ์์ธ์๋ ์์ธํ ๋ฐ์ ์ฐจ์ก ์ง์, ํ์๊ด๋ฐ์ ์์ค ์ค์น๋ถ์ง ์๋๋ฃ ๊ฐ์ ๋ฑ ์ฌ์๊ฐ๋ฅ์๋์ง ๋ฐ์ ์ฌ์
์ ์ ๋ฆฌํ ์ธ๋ถ ์ ์ฑ
์ ํผ์น๊ณ ์๋ค. ์์ธ์์๋ ๋ํ ์์ธํ ํ์ ํ๊ต๊ฐ 2011๋
๋ถํฐ ์ด์๋๊ณ ์๋ค. ์์ธํ ํ์ ํ๊ต๋ ๊ต์ฌ๋ค์ ์์จ์ฑ๊ณผ ํ์๋ค์ ์์น์ ์ธ ์ํ, ํ๋ถ๋ชจ์ ์ฃผ์ฒด์ ์ธ ์ฐธ์ฌ ๋ฑ์ ๊ต์ก ๋ชฉํ๋ก ํ๋ค. ํ์ ํ๊ต์ธ ์ผ๊ฐ์ฐ๊ณ ๋ฑํ๊ต์ ์์์ด๋ฑํ๊ต๋ ๊ฐ๊ฐ 2013๋
๊ณผ 2014๋
์ ์๋์งํ๋์กฐํฉ ๋ฐฉ์์ผ๋ก ์ฅ์์ ํ์๊ด์ ์ค์นํ ํ๊ต๊ฐ ๋์๋ค.
์ด ์ฐ๊ตฌ๋ ํ๊ต๋ผ๋ ๊ณต๊ฐ ์์์ ํ๊ต์๋์งํ๋์กฐํฉ์ ๋๋ฌ์ธ๊ณ ํ๊ต ๊ตฌ์ฑ์๋ค์ด ์๋์ง ์๋ฏผ์ฑ์ ์ฑ์ฅ์ด๋ผ๋ ๊ด์ ์์ ์ด๋ ํ ๋ณํ๋ฅผ ๋ณด์๋์ง ์ดํผ๊ณ ์ ํ์๋ค. ๊ทธ๋์ ์ฐ๋ฆฌ๋๋ผ์ ์๋์งํ๋์กฐํฉ ์ฐ๊ตฌ๋ ์ฃผ๋ก ์ ๋์ ์ง์๊ฐ๋ฅ์ฑ์ ๊ฒํ ํ๊ฑฐ๋ ํด์ธ ์ฌ๋ก๋ฅผ ๋์์ผ๋ก ํ์๋ค. ์ด ์ฐ๊ตฌ๋ ๊ธฐ์กด ์ฐ๊ตฌ๋ค๊ณผ ๋ฌ๋ฆฌ ๋ด์ ์ธ ์ ๊ทผ์ผ๋ก ์๋์งํ๋์กฐํฉ ์ฐธ์ฌ์ ์๋์ง ์๋ฏผ์ฑ ํ์ฑ๊ณผ ์ฑ์ฅ์ ์ฐ๊ด์ ๋ฐํ๋ ์๋๋ผ๋ ๋ฐ ์์๊ฐ ์๋ค.
์ธ๊ฐ๊ณผ ์ฅ์์ ๊ด๋ จ๋ ๋
ผ์์์ '์ฅ์'์ ์ธ๊ฐ์ '์ค์ฒ'์ด ๋ํด์ง๋ฉด ๋ค์ํ ์๋ฏธ๊ฐ ๋ถ์ฌ๋๊ณ ๊ฒฝํฉ๋๋ ์กด์ฌ์ธ '๊ณต๊ฐ'์ด ๋๋ค. ์ด ๋
ผ์์ ๋ฐ๋ฅด๋ฉด ์๋์ ์ผ๋ก ์ฅ์๋ ๊ณ ์ ๋์ด ์๋ ๊ฒ์ด๊ณ ๊ณต๊ฐ์ ์ธ๊ฐ์ ์ค์ฒ์ ๋ฐ๋ผ ์ ๋์ฑ์ ๊ฐ๋๋ค. ํ์๊ด์ ์ฅ์์ ์ฌ๋ฆฐ ํ๊ต๋ค์ ๊ธฐ์กด์ '๊ต์ก์ ๊ณต๊ฐ'์ด์๋ ๊ฒ์์ '์๋์ง ์์ฐ์ ๊ณต๊ฐ'์ผ๋ก ์๋ฏธ๊ฐ ํ์ฅ๋๋ค. ๋ํ ์ด ๊ณผ์ ์์ ๊ตฌ์ฑ์๋ค์ ์ฐธ์ฌ์ ํ๊ฒฝ?์๋์ง ๊ต์ก์ด ์ด๋ฃจ์ด์ง๋ฉฐ ํ๊ต๋ผ๋ ์ฅ์๋ฅผ ๋ฐํ์ผ๋ก ๊ธฐ์กด์ ํ์ง ์์๋ ์ฌํ์ ์ค์ฒ๋ค์ด ์ด๋ฃจ์ด์ง๋ค. ์ด ์ฐ๊ตฌ๋ ๊ทธ ๊ณผ์ ์์ ํ๊ต ๊ตฌ์ฑ์๋ค์ด ํ๋ํ๊ณ ํจ์ํ๊ฒ ๋ ์๋์ง ์๋ฏผ์ฑ์ ์ดํด๋ณด์๋ค. ์ฌ์ธต๋ฉด์ ๋์์๋ค๋ก๋ถํฐ ๊ด์ฐฐ๋ ์๋์ง ์๋ฏผ์ฑ์ ์ฑ์ฅ๊ณผ์ ์ ๋ถ๋ฅํ๋ฉด ํ์ต๊ธฐ, ์ฑ์๊ธฐ, ์ ํ๊ธฐ๋ก ๋๋ ์ ์์๋ค. ์๋์ง ์๋ฏผ์ฑ์ ๋ํ ๊ด์ฐฐ๊ณผ ํ์ต์ด ์ด๋ฃจ์ด์ง๊ณ ์๋ ๊ฒฝ์ฐ ํ์ต๊ธฐ, ์ํฅ์ ๋ฐ์ ๋ฟ๋ง ์๋๋ผ ์ฐธ์ฌ์ ๊ฒฝํ์ด ์์ผ๋ฉด ์ฑ์๊ธฐ, ์ฐธ์ฌ๋ฅผ ํตํด ์ํฅ์ ์ฃผ๋ ํ๋์ ํ๊ณ ์์ ๋ฟ๋ง ์๋๋ผ ์ฐธ์ฌ์ ํ์ธ์๊ฒ ๊ต์กํ๋ ํ๋์ด ํ๊ธ๋ ฅ์ด ์์์ ์์ํ๊ณ ์๋ ๋จ๊ณ๋ฅผ ์ ํ๊ธฐ๋ก ๊ตฌ๋ถํ ์ ์์๋ค. ํ๊ต ๊ตฌ์ฑ์๋ค ์ค ๋น์กฐํฉ์ ํ์๋ค์ ๋น์๋ฐ์ ์ฐธ์ฌ ๊ด์ฐฐ์ ํตํด ์๋์ง ์๋ฏผ์ฑ์ ํ์ตํ๊ณ ์์๋ค. ์กฐํฉ์ ํ์๋ค์ ํ๊ต ํ๋๊ณผ ์๋์งํ๋์กฐํฉ์ ์ฐธ์ฌํ๋ฉด์ ํ๊ฒฝ๊ณผ ์๋์ง์ ๋ํด ๋์์ง ๊ด์ฌ์ ์ง๋ก์ ๋ฐ์ํ๊ณ ์์๋ค. ๊ต์ฌ์ ํ๋ถ๋ชจ๋ ๊ต์ก์ ํตํด ํ์๋ค์ ์๋์ง ์๋ฏผ์ฑ ํ์ฑ์ ์ฐธ์ฌํ๊ณ ์์๋ค.
ํ๊ต์๋์งํ๋์กฐํฉ์ ํจ์๋ก๋ ์ฒซ์งธ, ์์ฝ์ค์ฟจ ๋
ผ์ ํ์ฅ์ ํ์์ฑ์ด๋ค. ๊ทธ๋์ ์์ฝ์ค์ฟจ์ ๋ํ ๋
ผ์๊ฐ ๋ฌผ๋ฆฌ์ ์ธ ์นํ๊ฒฝ ์์ค์ ์ค์ฌ์ผ๋ก ์ด๋ฃจ์ด์ก๋ค๋ฉด ์์ผ๋ก๋ ํ๊ต ์์ ๊ตฌ์ฑ์๋ค์ ์์์ ์นํ๊ฒฝ์ ์ผ๋ก ๊ตฌ์ฑํ ์ ์๋ ๊ต์ก ๊ณผ์ ์ ์ํํ๊ณ ์๋์ง์ ์ด์ ์ ๋ง์ถฐ์ผ ํ ๊ฒ์ด๋ค. ๊ตฌ์ฑ์๋ค์ ์์์ ์นํ๊ฒฝ์ ์ผ๋ก ๊ตฌ์ฑํ ์ ์๋ ๊ต์ก ๊ณผ์ ์ํ์ด ์์ฝ์ค์ฟจ ๊ฐ๋
ํ์ฅ์ ํต์ฌ์ด๋ผ๋ฉด ํ๊ต์๋์งํ๋์กฐํฉ์ ์ถ์ง๊ณผ ์ด๋ฅผ ํตํด ์ด๋ฃจ์ด์ง๋ ๊ต์ก ๊ณผ์ ์ ๊ทธ๋ฌํ ๊ต์ก ํ๋ก๊ทธ๋จ์ ํ ์ฌ๋ก๊ฐ ๋ ์ ์์ ๊ฒ์ด๋ค. ๋์งธ, ํ์ ํ๊ต์ ์ง์ญ์ฌํ์์ ์ฐ๋์ด๋ค. ํ์ ํ๊ต์์๋ ํ๋ ฅ์ ์ค์ํ๊ณ ๊ณต๋์ฒด์ฑ์ ํ๋ณตํ๋ ค๋ ๊ต์ก์ ์๋๋ค์ด ์ด๋ฃจ์ด์ง๊ณ ์๋ค. ๋ํ ํ์ ํ๊ต์ ๋ชฉํ๋ค ์ค ํ๋๊ฐ ์ง์ญ์ฌํ์ ํ๋ํ๋ ๊ฒ์ด๋ค. ๊ต์ก์ ์ง์ญ์ฌํ๋ฅผ ๋ฐํ์ผ๋ก ์ด๋ฃจ์ด์ง ๋ ๋์ฑ ํ๋ ฅ์ ๋ ๊ฒ ๋๋ค. ํ๊ต๋ ๋ณธ๋ ์ง์ญ์ฌํ๋ฅผ ์ํด ์ง์ญ์ฌํ์ ํ์์ ๋ฐ๋ผ ์ง์ญ์ฌํ๊ฐ ์ค๋ฆฝํ ๊ฒ์ด๊ธฐ ๋๋ฌธ์ ์ง์ญ ์ฃผ๋ฏผ์ ๊ฒ์ด๋ค. ์ด ์ฐ๊ตฌ๋ ํ๊ต์๋์งํ๋์กฐํฉ์ด ํ๊ต์ ์ง์ญ์ฌํ๋ฅผ ์ฐ๊ฒฐ์ํค๋ ๋ฐ ํ ๊ฐ์ง ์ฌ๋ก๊ฐ ๋ ์ ์์์ ๋ณด์ฌ์ฃผ์๋ค. ์
์งธ, ํ๊ต์๋์งํ๋์กฐํฉ์ ํ๊ต ๊ตฌ์ฑ์๋ค์ ์๋์ง ์๋ฏผ์ฑ์ ์ฑ์ฅ์ํจ๋ค. ์ฌ์ธต๋ฉด์ ๋์์๋ค์ ํ๊ต ์ฅ์์ ํ์๊ด์ ์ฌ๋ฆด ๊ฒฝ์ฐ ์ฐธ์ฌ์ ๊ด์ฌ์ ์ธก๋ฉด์์ ์๋์งํ๋์กฐํฉ ๋ฐฉ์์ด ๋ฐ๋์งํ๋ค๊ณ ์๋ตํ์๋ค. ์ผ๊ฐ์ฐ๊ณ ๋ฑํ๊ต์ ์์์ด๋ฑํ๊ต์ ๊ฒฝ์ฐ ์๋์งํ๋์กฐํฉ์ ๋ถ์ง๋ก ์ ์ ๋์๊ธฐ ๋๋ฌธ์ ๊ต์ก์ ๊ณต๊ฐ์ด์ ์๋์ง ์์ฐ์ ๊ณต๊ฐ์ผ๋ก ๊ธฐ๋ฅํ ์ ์์๊ณ , ๋ค์ ์๋์ง ์์ฐ์ ๊ณต๊ฐ์ด๋ผ๋ ๊ฒ์ ๊ต์กํ๋ ๊ณต๊ฐ์ด ๋ ์ ์์๋ค. ํ๊ต์๋์งํ๋์กฐํฉ์ ๋ฏธ๋ ์ธ๋๋ฅผ ์ํ ํ๊ฒฝ ๊ต์ก๊ณผ ์๋์งํ๋์กฐํฉ์ ๋ถ์ง ๋ง๋ จ์ด๋ผ๋ ๋ ๊ฐ์ง ๋ชฉ์ ์ ๋์์ ๋ฌ์ฑํ๋ ๋ฐฉ๋ฒ์ด ๋ ์ ์๋ค.์ 1 ์ฅ ์ ๋ก
์ 1 ์ ์ฐ๊ตฌ ๋ฐฐ๊ฒฝ
์ 2 ์ ์ฐ๊ตฌ ๋ชฉ์ ๊ณผ ์ฐ๊ตฌ ์ง๋ฌธ
์ 3 ์ ๋
ผ๋ฌธ์ ๊ตฌ์ฑ
์ 2 ์ฅ ์ด๋ก ์ ๋ฐฐ๊ฒฝ
์ 1 ์ ์๋์ง ์ ํ๊ณผ ์๋์ง ์๋ฏผ์ฑ
์ 2 ์ ์๋์งํ๋์กฐํฉ์ ๋ํ ๋
ผ์
1. ๊ฒฝ์ ์ฃผ์ฒด๋ก์ ํ๋์กฐํฉ
2. ์ง์ญ์๋์ง์ ๊ณต๋์ฒด์๋์ง์ ํ ํํ
์ 3 ์ฅ ์ฐ๊ตฌ ์ค๊ณ
์ 1 ์ ์ฐ๊ตฌ ๋์
1. ์๋์งํ๋์กฐํฉ ํํฉ
2. ๊ต์ก์ ๊ณต๊ฐ์ด์ ์๋์ง ์์ฐ ๊ณต๊ฐ์ผ๋ก์์ ํ๊ต
์ 2 ์ ์ฐ๊ตฌ ๋ฐฉ๋ฒ
1. ์ฌ์ธต๋ฉด์ ๊ฐ์
2. ์ฐ๊ตฌ ์ฐธ์ฌ์ ์๊ฐ
์ 3 ์ ํ๊ต์๋์งํ๋์กฐํฉ ์ฐ๊ณ ๊ณผ์
1. ์ผ๊ฐ์ฐ๊ณ ๋ฑํ๊ต์ ์ฐ๋ฆฌ๋๋คํ๋น๋ฐ์ ํ๋์กฐํฉ
2. ์์์ด๋ฑํ๊ต์ ์์ธ์๋ฏผํ๋น๋ฐ์ ํ๋์กฐํฉ
์ 4 ์ฅ ์๋์ง ์๋ฏผ์ฑ์ ํ์ฑ๊ณผ ์ฑ์ฅ
์ 1 ์ ๊ด์ฐฐ๋ ์๋์ง ์๋ฏผ์ฑ์ ๊ตฌ๋ถ
์ 2 ์ ํ์ต๊ธฐ
1. ์ผ๊ฐ์ฐ๊ณ ๋ฑํ๊ต์ ํ์๋น์กฐํฉ์๋ค
2. ๊ต์ฌ์ ํ๋ถ๋ชจ์ ๋์ผ๋ก ๋ณธ ์์์ด๋ฑํ๊ต ํ์๋ค
์ 3 ์ ์ฑ์๊ธฐ
์ 4 ์ ์ ํ๊ธฐ
1. ์ ํ๊ธฐ ์๋์ง ์๋ฏผ์ฑ ๊ต์ฌ ํ ๋ช
์ ์ค์์ฑ
2. ๊ต์ฌ์ ํ๋ถ๋ชจ์ ์ํฅ
์ 5 ์ฅ ํ๊ต์ ์๋์งํ๋์กฐํฉ ์ฐ๊ณ์ ์์
์ 1 ์ ํ๊ต๋ผ๋ ๊ณต๊ฐ์ ์๋ฏธ
1. ๊ต์ก์ ๊ณต๊ฐ
2. ์ฐธ์ฌ์ ๊ณต๊ฐ
์ 2 ์ ์๋์งํ๋์กฐํฉ ์ฐธ์ฌ์ ์์
1. ์ฌํ์ ์ธก๋ฉด
2. ๊ฒฝ์ ์ ์ธก๋ฉด
์ 3 ์ ํ๊ต์๋์งํ๋์กฐํฉ์ ์์
1. ์์ฝ์ค์ฟจ ๋
ผ์ ํ์ฅ์ ํ์์ฑ
2. ํ์ ํ๊ต์ ์ง์ญ์ฌํ์ ์ฐ๋
3. ํ๊ต์๋์งํ๋์กฐํฉ๊ณผ ์๋์ง ์๋ฏผ์ฑ
์ 6 ์ฅ ๊ฒฐ ๋ก
์ 1 ์ ์ฐ๊ตฌ ์์ฝ
์ 2 ์ ์ฐ๊ตฌ์ ํ๊ณ์ ํฅํ ์ฐ๊ตฌ ๊ณผ์
์ฐธ๊ณ ๋ฌธํ
AbstractMaste
๊ฐ์ผ๊ธ์ฐ์กฐ์ ์๊ณ ๋ฐ ์์ ๋ถ์์ฐ๊ตฌ
ํ์๋
ผ๋ฌธ (์์ฌ)-- ์์ธ๋ํ๊ต ๋ํ์ : ์์
๊ณผ(๊ตญ์
๊ธฐ์
์ ๊ณต), 2013. 2. ์ด์ง์.๊ฐ์ผ๊ธ์ฐ์กฐ๋ 19์ธ๊ธฐ๋ง์ 1์ธ๋ ๋ช
์ธ์ด๋ผ ๋ถ๋ฆฌ๋ ๊น์ฐฝ์กฐ, ํ์๊ตฌ, ์ฌ์ฐฝ๋, ๋ฐํ๊ด ๋ฑ์ ์ํด ์ฒ์ ์ฐ์ฃผ๋๊ธฐ ์์ํ๊ณ , ์ด๋ค์ ๊ฐ๋ฝ์ ์ฌ์๊ฑด, ํ์ฑ๊ธฐ, ์ต์ฅ์ผ, ๊น๋ณํธ, ๊น์ฃฝํ, ์ฑ๊ธ์ฐ, ๊น์ค๋ ๋ฑ์ 2~3์ธ๋ ๋ช
์ธ์๊ฒ ์ ์๋์๋ค. ์ฐ์กฐ๋ ์๋ ์ฆํฅ์ฑ์ ๊ธฐ๋ฐํ ์์
์ด์๊ธฐ ๋๋ฌธ์ ์
๋ณด๊ฐ ์๋ ๊ตฌ์ ์ฌ์์ ์ํ์ฌ ์ ์น๋์๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ ํด๋ฐฉ์ดํ ์์ธ๋ํ๊ต๋ฅผ ์์์ผ๋ก ์ฌ๋ฌ ๋ํ์์ ๊ตญ์
๊ณผ๋ฅผ ์ค์นํ๊ธฐ ์์ํ๋ฉด์ ์ฐ๋ฆฌ์์
์ ์ข ๋ ๋ง์ ์ฌ๋๋ค์๊ฒ ํจ๊ณผ์ ์ผ๋ก ๊ต์กํด์ผํ ํ์์ฑ์ด ์๊ฒผ๋ค. ์ด ๋๋ฌธ์ ์ฐ์กฐ์ ์ฑ๋ณด๊ฐ ์์๋์๊ณ , ์
๋ณด๋ฅผ ํตํ ๊ต์ก์ด ์ด๋ฃจ์ด์ก๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ ์
๋ณด๋ฅผ ์ด์ฉํ ๊ต์ก๋ฐฉ๋ฒ์๋ ์ค์๊ณผ ๊ธฐ๋ณด์์ด ๋ค๋ฅด๋ฉฐ, ์ค์ ๋ณด๋ก๋ ์ ํํ๊ฒ ํํํ์ง ๋ชปํ๋ ์๋ค์ด ์๋ค๋ ๋ฌธ์ ์ ์ด ๋ฐ๋๋ค. ๋ฐ๋ผ์ ์ฐ๊ตฌ์๋ ์ด๋ฌํ ๋ฌธ์ ๋ฅผ ์ธ์ํ๊ณ ๊น๋ณํธ, ๊น์ฃฝํ, ์ฑ๊ธ์ฐ, ํจ๋์ ์ ๋ช
์ธ๋ค์ด ๋จ๊ธด ์์์ ์๊ณ ์ ์์ ์ ์ธก์ ํ์ฌ ๊ธฐ๋ณด์๊ณผ ์ค์์ ์ฐจ์ด์ ๋ํด ๋ถ์ํ์๋ค.
์ฐ๊ตฌ ๊ณผ์ ์ ํฌ๊ฒ ์ธ ๋ถ๋ถ์ผ๋ก ๋๋์ด ์งํ๋์๋ค. ์ฒซ ๋ฒ์งธ๋ก ๊ณ๋ฉด์กฐ์ ์ค์ฌ์์ธ ์ฒญ์ ์๊ณ ์ธก์ ๊ณผ ๊ฐ ์์ญ๋์ ์ฒญ ์ฌ์ด์ ์์ ๋ถ์์ด ์ด๋ฃจ์ด์ก๊ณ , ๋ ๋ฒ์งธ๋ก๋ ๊บพ๋ ์์ ์์๊ณผ ์๋์์ ์๊ณ ์ธก์ ๊ณผ ์ด๋ฅผ ๋ฐํ์ผ๋ก ๊บพ๋ ์์ ์์ ๋ถ์์ ํ์์ผ๋ฉฐ, ๋ง์ง๋ง์ผ๋ก๋ ์ฒญ๊ณผ ๊บพ๋ ์๋์์ ์์ ์ธก์ ๊ณผ ๋ถ์ ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ์ฒญ๊ณผ ๊บพ๋ ์์์ ์์ ์ ์ธก์ ํ๊ณ ๋ถ์ํ๋ ์์๋ก ์งํ๋์๋ค. ์๊ณ ์ ์ธก์ ์ ์์ฑ๋ถ์ํ๋ก๊ทธ๋จ praat๋ฅผ ์ด์ฉํ์์ผ๋ฉฐ, ์์ ์ praat๋ฅผ ํตํด ์ธก์ ๋ ์ฃผํ์๋ฅผ ํ๊ท ์จ๋ก ๋ฐ๊พธ์ด ๊ฐ ์์ ์๊ณ ๊ฐ ์ฐจ์ด๋ฅผ ๊ณ์ฐํ๋ ๋ฐฉ๋ฒ์ ์ฌ์ฉํ์๋ค.
๊ทธ ๊ฒฐ๊ณผ, ์ฒซ ๋ฒ์งธ๋ก ์ธก์ ๋์์ธ ๋ช
์ธ 4๋ช
์ ์ฒญ์ ๊น๋ณํธ ์ฐ์ฃผ์์์ด Eโญ, ๊น์ฃฝํ ์ฐ์ฃผ์์์ด Bโญ, ์ฑ๊ธ์ฐ ์ฐ์ฃผ์์์ด B, ํจ๋์ ์ ์ฐ์ฃผ์์์ด Bโญ์ผ๋ก, Bโญ์์ Eโญ๊น์ง ๋ค์ํ๋ค. ๋ํ c-c'(์๋์์ญ ์ฒญ-์ค๊ฐ์์ญ ์ฒญ), c'-c"(์ค๊ฐ์์ญ ์ฒญ-๋์์์ญ ์ฒญ)์ ์์ ๊ฐ๊ฒฉ์ ์ธก์ ํด๋ณธ ๊ฒฐ๊ณผ ์ ํํ ์์ 8๋์ธ 1200cent์ ์ผ์นํ๋ ์์์ ์์๋ค. ๋ํ ์ฑ๊ธ์ฐ ์ฐ์ฃผ์์์ ์ ์ธํ ๋๋จธ์ง ์์์์ c-c'์ ์์ ์ด c'-c"์ ์์ ๋ณด๋ค ๋๋ค๋ ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ์ป์ ์ ์์๋ค.
๋ ๋ฒ์งธ๋ก ๊บพ๋ ์์๊ณผ ๊บพ๋ ์๋์์ ์์ ๊ฐ๊ฒฉ์ ์ธก์ ์ ํตํด ๊บพ๋ ์ํ์ ์์ ๊ด๊ณ๋ฅผ ์ดํด๋ณด์๋ค. ๊ทธ ๊ฒฐ๊ณผ ๋ชจ๋ ์์๊ณผ ์์ญ๋์์ ๊ธฐ๋ณด์์ ์์ ์ธ ๋จ 2๋๋ณด๋ค ๋๋ค๋ ๊ฒฐ๋ก ์ ์ป์ ์ ์์๋ค. ์ค๊ฐ ์์ญ์์ ๊ฐ์ฅ ์ข์ ์์ ๊ฐ๊ฒฉ์ ๋ณด์ธ ์์์ ๊น๋ณํธ ์ฐ์ฃผ์์์ด์์ผ๋ฉฐ, ๊น์ฃฝํ, ํจ๋์ ์, ์ฑ๊ธ์ฐ์ ์์๋ก ์์ ๊ฐ๊ฒฉ์ด ๋์ด์ก๋ค.
์ธ ๋ฒ์งธ๋ก ์ฒญ๊ณผ ๊บพ๋ ์๋์์ ์์ ๊ฐ๊ฒฉ์ธก์ ์ ํตํด ๋ ์ฌ์ด์ ์์ ์ด ๊ธฐ๋ณด์์ ์์ ์ธ ์ฅ 2๋๋ณด๋ค ์ข๋ค๋ ๊ฒฐ๋ก ์ ์ป์๋ค. ์ธก์ ์ํ์ด ๊ฐ์ฅ ๋ง์ ์ค๊ฐ ์์ญ์ ๊ฒฝ์ฐ์ ๊ฐ์ฅ ์ข์ ์์ ๊ฐ๊ฒฉ์ ์ง๋ ์ ํ๋ ์ฑ๊ธ์ฐ ์ฐ์ฃผ์์์ด์๊ณ , ํจ๋์ ์, ๊น์ฃฝํ, ๊น๋ณํธ์ ์์๋ก ์์ ๊ฐ๊ฒฉ์ด ๋์ด์ก๋ค. ๋ํ ์ฒญ๊ณผ ๊บพ๋ ์์์ ์์ ๊ฐ๊ฒฉ ์ธก์ ๊ฒฐ๊ณผ๋ ๋ชจ๋ ์์์์ ๋จ 3๋ ์ ๋์ ๊ฐ๊ฒฉ์ ๋ณด์๋ค. ๋ํ ์ธก์ ์ํ์ด ๊ฐ์ฅ ๋ง์ ์ค๊ฐ ์์ญ์ ๊ฒฝ์ฐ ๊น๋ณํธ ์ฐ์ฃผ์์์ ์์ ์ด ๊ฐ์ฅ ์ข์์ผ๋ฉฐ, ์ฑ๊ธ์ฐ, ๊น์ฃฝํ, ํจ๋์ ์์ ์์๋๋ก ๋์์ก๋ค.
๋ณธ ์ฐ๊ตฌ์ ์ฑ๊ณผ๋ ์ง๊ธ๊น์ง ์๋๋์ง ์์๋ ์ฐ์ฃผ์๋ณ ์ฒญ๊ณผ ๊บพ๋ ์์ ์์ ๊ด๊ณ๋ฅผ ์ ๋ฆฌํ๊ณ , ๊ทธ๊ฒ์ด ๊ธฐ๋ณด์์ ์๊ณ , ์์ ๊ณผ ๋ถ๋ช
ํ ์ฐจ์ด๊ฐ ์๋ค๋ ๊ฒ์ ๋ฐํ๋๋ค๋ ๊ฒ์ด๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ ์๋ ์์ญ๊ณผ ๋์ ์์ญ์ ๊บพ๋ ์์์ ์ธก์ ๊ฐ๋ฅ ์ํ์๊ฐ ๋๋ฌด ์ ์๊ธฐ ๋๋ฌธ์ ๊ฒฐ๊ณผ์ ์ ๋ขฐ๋๊ฐ ์ค๊ฐ์์ญ์ ๋นํด ๋ค์ ๋จ์ด์ง ์ ๋ฐ์ ์์๋ค. ๋ํ ์ด๋ฌํ ๋ฐฉํฅ์ ์ ํ์ฐ๊ตฌ๊ฐ ๋ง์ด ์์๊ธฐ ๋๋ฌธ์ ์ฐ๊ตฌ๊ฐ 10๊ฐ ์ ํ ์ค 4๊ฐ, ์ ํ๋ณ ์์ 1๊ฐ ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ์ฌ๋ฌ ์ฅ๋จ ์ค ์ง์์กฐ๋ผ๋ ๋งค์ฐ ์ ํ์ ์ธ ๋ฒ์ ์์์ ์งํ๋์ด์ผ ํ๋ค. ์์ผ๋ก ์ด๋ฌํ ๋ฐฉํฅ์ ํ์์ฐ๊ตฌ๋ ๊ทธ ๋ฒ์๋ฅผ ํ์ฅํ์ฌ ์ด๋ฌํ ์ ๋ค์ ๋ณด์ํด ๋๊ฐ์ผ ํ ๊ฒ์ด๋ค.
Gayageum sanjo began to be played in the late 19th century by first-generation masters such as Kim Chang-jo, Han Sook-gu, Shim Chang-lae and Park Pal-gwae. Their melodies have been transmitted through second- and third-generation masters, such as Shim Sang-geon, Han Seong-gi, Choi Ok-sam, Kim Byeong-ho, Kim Jook-pa, Seong Geum-yeon and Kim Yoon-deok, by oral transmission. After South Koreas liberation, however, starting from Seoul National University, several universities established a Korean music department, and concerned the need of educating Korean music effectively to the public. As a result, sanjo started to be transcribed, and has been taught through a score. But there are some problems: original pitch of the melodies is different from that of a score, and certain pitches cannot be transcribed accurately into Western staff notation. I have recognized such problems, and analyzed the pitch and interval differences in the original recordings of the masters and its scores.
The research is divided into three parts. First, I measure the pitch of the cheong, the tonic of gyemyeonjo, and analyze the intervals between the cheong of each register: a lower, middle, and higher register. Second, based on measuring the pitch of the upper and lower bending notes, I analyze the intervals of the bending notes. Lastly, I measure and analyze the intervals between the cheong and the lower bending notes, and the cheong and the upper bending notes. I use praat, a computer program for analyzing speech, to measure the pitch. And I convert a frequency, which I measure using praat, into equal temperament to examine the intervals between each note.
As a result, first of all, the pitch of the cheong of the four masters is varied from Bโญto Eโญ: Eโญin Kim Byeong-hos recording, Bโญin Kim Jook-pas recording, B in Seong Geum-yeons recording, and Bโญin Ham Dong-jeong-wols recording. Moreover, I find that there is no recording corresponding with 1200 centsโa perfect octaveโafter measuring intervals between c (lower register) and c' (middle register), and c' and c" (higher register). In addition, the intervals between c-c' are larger than those of c'-c" in most schools except Seong Geum-yeons recording.
Second, I examine the intervals of the bending notes through measuring the intervals between the upper and the lower bending notes. As a result, I find that, in all the recording sand registers, it is larger than what is written in the scoreโa minor 2nd. Kim Byeong-hos recording has the narrowest intervals in the middle register, and it gets broader in the following order: Kim Jook-pas recording, Ham Dong-jeong-wols recording, and Seong Geum yeons recording.
Third, through measuring the intervals between the cheong and the lower bending notes, I find that the intervals are narrower than what is written in the scoreโa major 2nd. In the middle register, which has the largest sample size, Seong Geum-yeons recording has the narrowest intervals among other recording, and the intervals get broader in the following order: Ham Dong-jeong-wols recording, Kim Jook-pas recording, and Kim Byeong-hos recording. Also, a result of measuring the cheong and the upper bending notes turns out into a minor 3rd in all recordings. Moreover, in the middle register, which has the largest same size, Kim Byeong-hos recording has the narrowest intervals, and it gets broader in the following order: Seong Geum-yeons recording, Kim Jook-pas recording, and Ham Dong-jeong-wols recording.
I believe my study contributes to analyzing a relation between cheong and bending notes of each player, which has not been tried, and illuminating that there are obvious differences in a pitch and an interval transcribed into a staff notation. But since there are only a few samples of bending notes available in a lower and higher register, the credibility of its result is lower than that of a middle register. Also the scope of this research is very limited to four out of ten schools, one recording for each school, and jinyangjo among many jangdan(rhythmic pattern) because there have not been many studies in a similar direction. The following studies in this direction will be expected to expand its scope.
Keyword: Gayageum sanjo, gyemyeonjo, praat, pitch,
equal temperament, cheong, bending notesโ
. ์ ๋ก ยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยท1
1.๋ฌธ์ ์ ๊ธฐ ๋ฐ ์ฐ๊ตฌ ๋ชฉ์ ยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยท1
2.์ฐ๊ตฌ๋ฒ์์ ์ฐ๊ตฌ๋ฐฉ๋ฒยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยท4
3.์๊ณ ์ธก์ ๋ฐ ์์ ๋ถ์๋ฐฉ๋ฒยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยท11
1)์๋ฆฌ์ ์ผ๋ฐ์ ์ธ ์ฑ์ง ๋ฐ ์ธก์ ํ๋ก๊ทธ๋จ์ ๋ฉ์ปค๋์ฆยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยท13
2)์ฃผํ์ ๊ฒ์ถ๋ฐฉ๋ฒยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยท14
3)๊ฒ์ถ๋ ์ฃผํ์์ ํ๊ท ์จ ๋ณํยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยท20
โ
ก. ๋ณธ ๋ก ยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยท21
1. ์ฒญ์ ์๊ณ ์ธก์ ๊ณผ ์์ ๋ถ์ยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยท21
1) ๊น๋ณํธ ์ฐ์ฃผ์์ยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยท22
2) ๊น์ฃฝํ ์ฐ์ฃผ์์ยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยท29
3) ์ฑ๊ธ์ฐ ์ฐ์ฃผ์์ยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยท35
4) ํจ๋์ ์ ์ฐ์ฃผ์์ยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยท41
2. ๊บพ๋ ์์ ์๊ณ ์ธก์ ๊ณผ ์์ ๋ถ์ยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยท49
1) ๊น๋ณํธ ์ฐ์ฃผ์์ยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยท50
2) ๊น์ฃฝํ ์ฐ์ฃผ์์ยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยท57
3) ์ฑ๊ธ์ฐ ์ฐ์ฃผ์์ยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยท65
4) ํจ๋์ ์ ์ฐ์ฃผ์์ยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยท75
3. ์ฒญ๊ณผ ๊บพ๋ ์์ ์์ ๋ถ์ยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยท84
1) ์ฒญ๊ณผ ๊บพ๋ ์๋์์ ์์ ยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยท84
2) ์ฒญ๊ณผ ๊บพ๋ ์์์ ์์ ยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยท87
โ
ข. ๊ฒฐ ๋ก ยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยทยท90Maste
A Study on Expressing Eternity through Infinite Cycle of Life and Death
ํ์๋
ผ๋ฌธ (์์ฌ)-- ์์ธ๋ํ๊ต ๋ํ์ : ๋์ํ๊ณผ, 2014. 2. ์ ํ์.๋ณธ ๋
ผ๋ฌธ์ 2010๋
๋ถํฐ 2013๋
๊น์ง ์์ํจ์ ์ฃผ์ ๋ก ์ ์๋ ๋ณธ์ธ์ ์ํ์ ๋์์ผ๋ก ์ฐฝ์๊ณ๊ธฐ์ ๊ทธ ์ด๋ก ์ ๊ทผ๊ฑฐ๋ค์ ๋ถ์ํ๊ณ , ์์์ฑ์ ์๋ฏธ์ ๊ทธ๊ฒ์ ํํ๋ฐฉ๋ฒ์ ๋ํด ๊ณ ์ฐฐํ์ฌ ๋ณธ์ธ์ ์์
์ ์ฒด๊ณ์ ์ผ๋ก ์ ์ํ๊ธฐ ์ํ ์ํ ์ฐ๊ตฌ ๋
ผ๋ฌธ์ด๋ค.
์ธ๊ฐ์ ์ ํํ ์ถ์ ์ฐ๋ค. ์ธ๊ฐ์ ์ถ์ ์ฃฝ์๊ณผ ํจ๊ป ๋ง๋ฌผ๋ ค ์์ผ๋ฉฐ, ์ฃฝ์์ ์๊ธฐ ์์ ๋ง์ด ์ง์ด์ ธ์ผ ํ๋ ํผํ ์ ์๋ ์ฌ๊ฑด์ด๋ค. ์ฃฝ์์ ์กด์ฌ์ ์์ค, ์ฆ ๋ ์ด์ ์กด์ฌํ์ง ์์์ ์๋ฏธํ๊ธฐ์ ์ธ๊ฐ์ ์ฃฝ์์ ๋ํ ๋ถ์๊ณผ ๋๋ ค์์ ๋๋ผ๊ฒ ๋๋ค.
๋ณธ์ธ์ ํ ์กด์ฌ๋ฅผ ์์คํ๋ ๊ฐ์ธ์ ์ธ ๊ฒฝํ์ ํตํด ์ฃฝ์์ ๋ํ ๋ถ์์ ๊ฐ์ง๊ฒ ๋์๊ณ , ๊ทธ ์ฃฝ์๋ถ์์ผ๋ก๋ถํฐ ๋ํผํ๊ธฐ ์ํด ๋ณํ์ง ์๋ ๊ฒ, ์์ํ ๊ฒ์ ์ข๊ณ ์ ํ์๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ ์ธ๊ฐ์ด ๊ฐ๋ ์ ํํ ์ถ์ด๋ผ๋ ์๋ช
ํ ํ๊ณ์ ์์์ด๋ผ๋ ๊ฐ๋
์ด ๊ฐ๋ ๋ชจํธํจ์ ๋๋ผ๋ฉฐ ์์์ด ์ค์กดํ๋๊ฐ์ ๋ํ ์ง๋ฌธ์ ํ๊ฒ ๋์๋ค. ์์์ด๋ผ๋ ๊ฐ๋
์ ์ ์์ ๊ทธ ์กด์ฌ์ ์๋ฌธ์ ๊ฐ๊ฒ ๋ ํ, ๋ณธ์ธ์ ํ์๊ณผ ์ฃฝ์์ด๋ผ๋ ์ผ๋ จ์ ๊ณผ์ ์ ๊ฒช๋ ์ธ๊ฐ์ ์ถ๊ณผ ์์ฐ์ ํ๋ฆ์ ์ฃผ๋ชฉํ๊ฒ ๋์๊ณ , ์ธ์์ ๋ชจ๋ ๊ฒ์ ์์ฑ๋๊ณ ์๋ฉธํ๋ค.๋ผ๋ ์์ฐ์ ์๋ฆฌ๋ง์ด ์ด ์ธ์์์ ์ ์ผํ๊ฒ ๋ณํ์ง ์๋ ์์ํ ์ง๋ฆฌ๋ผ๋ ๊ฒ์ ๊นจ๋ซ๊ฒ ๋์๋ค. ๋ํ ํ ์๋ช
์ ์ฃฝ์์ ๋์ ์๋ฏธํ๋ ๊ฒ์ด ์๋๋ฉฐ, ๋
์ผ๋ก ๋์๊ฐ ์์ฐ์ ์์ํ ์๋ฆฌ์ ํ๊ทํ์ฌ ๋ค๋ฅธ ์๋ช
์๊ฒ๋ก ๊ทธ ์ํฅ์ ์ ํจ์ผ๋ก์จ ๊ทธ ์กด์ฌ๋ฅผ ๋๋ฌ๋ด๋ ๊ฒ์์ ์๊ฒ ๋์๋ค.
๋ฐ๋ผ์ ๋ณธ ๋
ผ๋ฌธ์ ํ ์กด์ฌ์ ์ฃฝ์์ด ๋์ ์๋ฏธํ๋ ๊ฒ์ด ์๋, ๋ค๋ฅธ ์๋ช
์ผ๋ก์ ์ ์ด๋ฅผ ํตํด ์์์ฑ์ ํ๋ํ๋ค๋ ๊ฒ์ ์์ํจ์ ์๋ก์ด ์๋ฏธ๋ก ์ ์ํ๊ณ ๊ทธ ๊ฐ๋
์ ํํ์ ์ผ๋ก ํํํ๋ ๊ฒ์ ๋ชฉ์ ์ผ๋ก ํ๋ค.
๋ณธ ๋
ผ๋ฌธ์ โ
์ฅ ๋จธ๋ฆฌ๋ง, โ
ก์ฅ ์กด์ฌ์ ๋ถ์ฌ๋ก ์ธํ ๋ถ์, โ
ข์ฅ ์ถ๊ณผ ์ฃฝ์์ ์์ํ ์ํ, โ
ฃ์ฅ ํํ ์ฐ๊ตฌ, โ
ค์ฅ ๋งบ์๋ง๋ก ์ด๋ฃจ์ด์ ธ ์๋ค.
โ
์ฅ์์๋ ๋ณธ์ธ์ ๊ฐ์ธ์ ๊ฒฝํ์ ํตํด ์ถ๊ณผ ์ฃฝ์, ์์ํจ์ ๋ํด ๊ณ ์ฐฐํ๊ฒ ๋ ๊ฒฝ์๋ฅผ ๋ฐํ๊ณ ์ ํ์๋ค.
โ
ก์ฅ์์๋ ์ฃฝ์์ผ๋ก ์ธํด ๋๋ ๋ถ์์ ์๋ฏธ๋ฅผ ์ค์กด์ฃผ์ ์ฌ๋ฆฌํ์ ์๋กฌ์ ์ด๋ก ๊ณผ ์ค์กด์ฃผ์ ์ฒ ํ์ ํ์ด๋ฐ๊ฑฐ์ ์ด๋ก ์ ๋ฐํ์ผ๋ก ๋ถ์ํ์๋ค. ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ์๋ฉธ์ ๊ณตํฌ๋ฅผ ๊ทน๋ณตํ๊ธฐ ์ํ ์์์ฑ์ ์ถ๊ตฌ๊ฐ ์ฃฝ์๋ถ์์ ๊ทผ๋ณธ์ ํด๊ฒฐ๋ฐฉ์์ด ๋ ์ ์์์ ์ง์ ํ๊ณ , ์ฃฝ์ ์ง๋ฉด์ ํตํด์ ๊ทน๋ณต๋ ์ ์์์ ์์ ํ์๋ค.
โ
ข์ฅ์์๋ ์ถ๊ณผ ์ฃฝ์์ ์์ํ ์ํ์ ๋ํด ๋
ผ์ํ์๋ค. ๋จผ์ ํ๋ผํค์ ์ด๋ฐ์์ ๊ธฐ๋
๊ต์ ๋ถ๋ฉธ์ฌ์ ์์ ๋ํ๋ ์์์ฑ์ ์ผ๋ฐ์ ๊ฐ๋
์ ๋ํด ์ดํด๋ณด์๋ค. ๊ทธ๋ฌํ ์ดํ์ ๋ถ๊ต์ ์ ํ๋ฌด์์ ํตํด ํ์ธ์ ๊ฐ๋ณ์ฑ์ ์ธ์ ํ๊ณ , ๋์ฒด์ ์ด๊ธฐ ์์ํ๊ท ์ฌ์ ์์ ๋๋ฌ๋ ๊ทธ๋ฆฌ์ค์ ๋ถ๋ฉธ์ฑ๊ณผ ํ๋ผํค์ ใํฅ์ฐใ ์์ ๋ฑ์ฅํ๋ ๋์คํฐ๋ง์ ๋ํ๋ฅผ ๋ฐํ์ผ๋ก ๋ณธ์ธ์ด ์๋ก์ด ์ ์ ๋ด๋ฆฐ ์์์ ๋ํด ๋
ผ์ํ์๋ค. ์ด์ด์ ๋ณธ์ธ์ด ๋ฌด๋ค๊ณผ ๊ทธ ์์ ํผ์ด๋ ๋๋ฌด๋ค์ ๋ณด๊ฒ ๋ ๊ฒฝํ์ ํตํด ์ธ๊ฐ๊ณผ ๋๋ฌด๋ฅผ ์์ํ ์ํ์ ์์ง์ ํ์์ผ๋ก ์ฐจ์ฉํ๊ฒ ๋์์์ ์์ ํ๊ณ , ์ธ๊ฐ๊ณผ ๋๋ฌด ๊ฐ๊ฐ์ ๋ถ์ฌํ ์์ง์ ์๋ฏธ๋ฅผ ์ ํ, ์ญ์ฌ, ์ฒ ํ ๋ฑ์ ๋ค์ํ ๋ถ์ผ๋ฅผ ๋ฐํ์ผ๋ก ๋ถ์ํ๊ณ ์ ํ์๋ค.
โ
ฃ์ฅ์์๋ ๋ณธ์ธ์ด ์ ์ํ ์์์ฑ์ ๋๋ฌ๋ด๊ธฐ ์ํด ์ฌ์ฉํ ํํ๋ฐฉ์๊ณผ ์ ์๊ธฐ๋ฒ์ ๋ํ์ฌ ์์ ํ์๋ค. ๋ณธ ์์
์ ์ฃผ์ ๋ฅผ ๊ฐ์ฅ ํจ๊ณผ์ ์ผ๋ก ๋๋ฌ๋ด๊ธฐ ์ํด ์งํํ ์ธ๊ฐ๊ณผ ๋๋ฌด ํ์ ์ฐ๊ตฌ์ ๊ณผ์ ์ ์ ๋ฆฌํ๊ณ , ์ํ ์ ์์ ํ์ฉํ ์ฌ๋ฌ ์ฌ๋ฃ์ ๊ธฐ๋ฒ์ ํน์ง์ ์ค๋ช
ํ์๋ค. ํนํ ๋ณธ์ธ์ด ์ ๋ฌผ์ ๋ชจ์ฌ๋ณธ์ ์ ์ํ๋ ๊ฒฝํ์ ํ๋ฉฐ ์ค๊ฐํ๊ฒ ๋ ์ ํต์ฌ๋ฃ์ ์ฐ์์ฑ์ ๊ณผํ์ ์๋ฃ๋ฅผ ํ ๋๋ก ๋ถ์ํ๊ณ , ์ด๋ฅผ ๋ณธ์ธ์ ์ํ์ ์์ฉํ ๊ณผ์ ์ ์์ ํ์๋ค.
โ
ค์ฅ์์๋ ๋ณธ๋ก ์์ ๋
ผ์๋ ๋ด์ฉ์ ์์ฝํ๊ณ , ์ฐ๊ตฌ๋ฅผ ํตํด ์ป๊ฒ ๋ ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ๋
ผํ์๋ค.
์ฃผ์์ด : ์์, ์ถ, ์ฃฝ์, ๋ถ์, ์ํ, ๋ถ๋ฉธ, ์ธ๊ฐ, ๋๋ฌด, ์ ํต์ฌ๋ฃ๊ตญ๋ฌธ์ด๋ก โ
ฐ
๋ชฉ์ฐจ โ
ฒ
์ํ๋ชฉ๋ก โ
ด
์ฐธ๊ณ ๋ํ๋ชฉ๋ก โ
ถ
โ
. ๋จธ๋ฆฌ๋ง 1
โ
ก. ์กด์ฌ์ ๋ถ์ฌ๋ก ์ธํ ๋ถ์ 4
1. ์ฃฝ์์ ๋ํ ๋๋ ค์-์ฃฝ์๋ถ์ 4
2. ์ฃฝ์๋ถ์์ ๊ทน๋ณต-์์์ฑ์ ์ถ๊ตฌ, ์ฃฝ์ ์ง๋ฉด 8
โ
ข. ์ถ๊ณผ ์ฃฝ์์ ์์ํ ์ํ 12
1. ์์์ ์๋ฏธ 14
1) ์ผ๋ฐ์ ์๋ฏธ์ ํ์ด์ํ์ ์์์ฑ ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ๋ถ๋ฉธ 14
2) ์์ํจ์ ์๋ฏธ ์ฌ๊ณ (ๅ่) 15
2. ์์ํ ์ํ์ ํ์ํ 20
1) ์ธ๊ฐ ํ์์ ์์ง์ฑ 21
(1) ์ฃฝ์์ ์ด๋ฏธ์ง 21
(2) ํ ์กด์ฌ์ ์ถ ์์ผ๋ก ์ ์ด -์ฃฝ์ ํ์ ๋ ๋ค๋ฅธ ์ถ 25
2) ๋๋ฌด ํ์์ ์์ง์ฑ 28
(1) ์งํ์ ์ง์, ์ง์๊ณผ ์ฒ์์ ์๋ ๋งค๊ฐ์ฒด 28
(2) ๊ณํต์์ ์ด๋ฏธ์ง 33
โ
ฃ. ํํ๋ฐฉ๋ฒ๊ณผ ์ ์๊ธฐ๋ฒ 37
1. ํ์์ ํํ 37
1) ์ธ๋ฌผ ํ์ 37
2) ๋๋ฌด ํ์ 41
2. ์ฌ๋ฃ์ ์ ์๊ธฐ๋ฒ 46
1) ํฌ๋ผํํธ์ง์ ์๋ฌต 47
2) ํ์ง์ ์๋ฌต 51
3) ์บ๋ฒ์ค์ง์ ํ 54
4) ๊ด๋ชฉ๊ณผ ์ ํต ์๋ฃ 56
โ
ค. ๋งบ์๋ง 60
์ฐธ๊ณ ๋ฌธํ 63
์ํ๋ํ 66
Abstract 82Maste