O przydatności Historii filozofii po góralsku Józefa Tischnera jako źródła poznania gwary i kultury podhalańskiej

Celem artykułu jest ukazanie, na ile Historia filozofii po góralsku Józefa Tischnera stanowi atrakcyjne poznawczo źródło poznania gwary i kultury podhalańskiej, a także jakie ewentualne zagrożenia czy trudności mogą się wiązać z wykorzystywaniem dzieła w tym charakterze. Autor rozpoczyna swoje rozważania od rozważenia takich cech badanego utworu jak apokryficzność i baśniowość, po czym ukazuje go w trzech różnych płaszczyznach. W perspektywie językoznawczej zwraca uwagę na charakterystyczne dla pracy cechy gwarowe w zakresie fonetyki, fleksji, składni, słowotwórstwa, leksyki i frazeologii. W ujęciu kulturoznawczym poświęca uwagę obyczajom i tradycjom podhalańskim, a także daniom kuchni regionalnej, które znalazły miejsce w poszczególnych gawędach. W części rozważań poświęconych w większej mierze filozofii autor wskazuje charakterystyczne cechy światopoglądu góralskiego, które ujmuje w swoim utworze Tischner, a także poddaje analizie słowotwórczej i semantycznej wybrane neologizmy i neosemantyzmy, które posłużyły autorowi gawęd do wzbogacenia mowy górali o terminologię filozoficzną

Opieka nad zabytkami na Ziemi Lubuskiej – współpraca społeczników ze służbami konserwatorskimi – dawniej i dziś

The idea of ​​social care for monuments has gone down proudly in the history of our country, as well as in the post-war history of monument protection in the Lubusz region, examples of which date back to the 1960s. As a result, many residential monuments in the areas annexed to Poland after 1945 are exposed to against acts of vandalism and destruction, were protected until renovation works were undertaken, which enabled them to survive to this day. Social involvement and care for the cultural heritage of small homelands, especially visible since the late 1990s, is a potential that should be used and given due importance. Provincial monument conservators support the activities of community activists on many levels and cooperate with them to care for monuments. We know numerous examples of initiatives that have resulted in the restoration of many monuments to good condition, so good practices in this area should be disseminated. This requires the introduction of systemic solutions that will expand the scope of activities of social organizations and people involved in the care of monuments, and define the principles of financing and cooperation with conservation services.Idea społecznej opieki nad zabytkami zapisała się chlubnie na kartach historii naszego kraju, jak również w powojennej historii ochrony zabytków na Ziemi Lubuskiej, czego przykłady sięgają lat 60. XX w. Dzięki temu wiele zabytków rezydencjonalnych na terenach przyłączonych do Polski po 1945 r., narażonych na akty wandalizmu i zniszczenie, zostało zabezpieczonych do czasu podjęcia prac remontowych, co umożliwiło ich przetrwanie do naszych czasów. Zaangażowanie społeczne i troska o dziedzictwo kulturowe małych ojczyzn, szczególnie widoczne od końca lat 90. XX w., stanowi potencjał, który należy wykorzystać i nadać mu należną rangę. Wojewódzcy konserwatorzy zabytków wspierają działania społeczników na wielu płaszczyznach i współpracują z nimi w trosce o zabytki. Znamy liczne przykłady inicjatyw, które zaowocowały przywróceniem wielu zabytków do dobrego stanu, należy więc rozpowszechniać stosowanie dobrych praktyk w tym zakresie. Wymaga to wprowadzenia rozwiązań systemowych, które poszerzą pola działania organizacji społecznych i osób zaangażowanych w opiekę nad zabytkami, określą zasady finansowania i współpracy ze służbami konserwatorskimi

Izolacje i dewiacje… O Sienkiewiczu, narodzie i (turbo)patriotyzmie

The article presents a critical analysis of Latarnik by Henryk Sienkiewicz and its reception in the school environment. The interpretation of the short story overlaps with a model of Polish patriotism which draws its inspiration from the 19th century. The model still seems to be publicly supported, also by the reformed school, despite the fact that it stands in opposition to current geopolitical, economic and social situation. Such an ever-present romantic concept along with polonocentric trends provoke a reflection on Polish presence in the modern, multicultural, dynamically changing world. What becomes the focal point of the article is the conflict between two systems chich intertwine with the main character’s life – the universal, existential system versus local (national), thus, Polish-oriented one. This sets the Pole against the world. The author also points out to a mystical and Eucharistic character of the final part of Latarnik – it idealizes a sudden wave of nostalgia felt by Skawiński. In this way Polishness acquires a status of sacrum while the narrator-ideologist defeats the narrator-psychologist and thinker. Axiologically and anthropologically-wise, the main character appears as “a product of Polish culture” which values romantic acts of heroism more than everyday work or by far less spectacular diligence.Treścią artykułu jest krytyczna lektura Sienkiewiczowskiego Latarnika w kontekście szkolnych uwarunkowań jego odbioru. Interpretacja noweli wpisuje się w szerszy namysł nad modelem polskiego patriotyzmu, który czerpie swe inspiracje i siły z kultury XIX wieku i który – niejako w opozycji do współczesnej sytuacji geopolitycznej, gospodarczej i społecznej – bywa promowany w przestrzeni publicznej, także przez reformowaną szkołę. Żywotność romantycznego paradygmatu wraz z tendencjami do swoistego polonocentryzmu skłaniają autora do refleksji nad formułą obecności Polski w nowoczesnym, wielokulturowym, dynamicznie zmieniającym się świecie. Główny akcent pada na konflikt dwóch porządków, w jakie wpisuje się los bohatera – uniwersalnego, czyli egzystencjalnego oraz partykularnego, czyli polskiego, co samo w sobie daje efekt przeciwstawienia Polaka światu. Autor zwraca również uwagę na mistyczno-eucharystyczne zabarwienie finalnych scen Latarnika, uwznioślające nagły atak nostalgii przeżywanej przez Skawińskiego. W ten sposób polskość zyskuje status sacrum, a narrator-ideolog zwycięża nad narratorem-psychologiem i myślicielem. Czytany w planie aksjologiczno-antropologicznym jawi się z kolei bohater jako „wytwór kultury polskiej”, która wyżej ceni sobie heroiczne zrywy i romantyczne wzloty niż codzienną pracę i mało widowiskową sumienność. &nbsp

Typologia Jonasz – Paweł w narracji o podróży morskiej do Rzymu (Dz 27,13–28,16)

The article deals with potential typology of Jonah and Paul as undertaken by the author of the Acts of the Apostles (chapters 27–28), describing the Apostle’s voyage to Rome and his subsequent arrival in the capital of the Empire. It starts with a number of remarks about the Book of Acts as paradigmatic historiography. The next point is devoted to discussing the main literary techniques utilized by Luke, with particular emphasis on typology. It is then followed by an analysis of the typology of Jonah and Paul as well as its paradigmatic and theological significance. The typology being used enables Luke to show Paul as a prophet of Jesus. The typology also serves to convey the idea of universalism characterizing the Apostle’s prophetic mission. Just as Jonah was sent by God to a pagan city of Nineveh, now Paul, by God’s will, becomes the apostle and prophet of both Jews and Gentiles. He fulfils his mission courageously thus bringing salvation to those who are ready to listen to His word.The article deals with potential typology of Jonah and Paul as undertaken by the author of the Acts of the Apostles (chapters 27–28), describing the Apostle’s voyage to Rome and his subsequent arrival in the capital of the Empire. It starts with a number of remarks about the Book of Acts as paradigmatic historiography. The next point is devoted to discussing the main literary techniques utilized by Luke, with particular emphasis on typology. It is then followed by an analysis of the typology of Jonah and Paul as well as its paradigmatic and theological significance. The typology being used enables Luke to show Paul as a prophet of Jesus. The typology also serves to convey the idea of universalism characterizing the Apostle’s prophetic mission. Just as Jonah was sent by God to a pagan city of Nineveh, now Paul, by God’s will, becomes the apostle and prophet of both Jews and Gentiles. He fulfils his mission courageously thus bringing salvation to those who are ready to listen to His word

Bruegel według Majewskiego. Literackie i malarskie problemy adaptacji

Lech Majewski’s The Mill and the Cross (2011) is a full-length feature film, a screen adaptation of Pieter Bruegel’s painting The Way of the Cross (1564). Majewski proves to be an excellent interpreter of Bruegel’s art, whom he considers a philosopher, an epic, and a poet. He relies on the research of Michael F. Gibson, and in his plotting he draws on a long-standing tradition of literary experience and digital technology (without this, it would have been impossible to faithfully reproduce the overall plan and realities of the painting). Majewski exposes the palimpsest nature of the narrative and shapes the film like a contemporary novel of space. In order to make the ideas of the screened painting comprehensible and to emphasize the fictionality of the depicted world, he introduces various versions of “literature about literature”. In the film, he perfectly integrates painterly features (word reduction, stop motion, long static camera shots) and literary features (the structure of an episodic novel of manners).Lech Majewski’s The Mill and the Cross (2011) is a full-length feature film, a screen adaptation of Pieter Bruegel’s painting The Way of the Cross (1564). Majewski proves to be an excellent interpreter of Bruegel’s art, whom he considers a philosopher, an epic, and a poet. He relies on the research of Michael F. Gibson, and in his plotting he draws on a long-standing tradition of literary experience and digital technology (without this, it would have been impossible to faithfully reproduce the overall plan and realities of the painting). Majewski exposes the palimpsest nature of the narrative and shapes the film like a contemporary novel of space. In order to make the ideas of the screened painting comprehensible and to emphasize the fictionality of the depicted world, he introduces various versions of “literature about literature”. In the film, he perfectly integrates painterly features (word reduction, stop motion, long static camera shots) and literary features (the structure of an episodic novel of manners)

From the age of discovery to "White Fleet" : Portuguese diaspora in the world and Portuguese pre-emigration contacts with Canada

Portugalczycy to bez wątpienia najwięksi w dziejach odkrywcy i podróżnicy. Od XV do XVII wieku panowali na oceanach świata, ale będąc małym krajem bardzo szybko przegrywali walkę o wpływy na większości nowo odkrytych obszarów z mocniejszymi od siebie potęgami europejskimi. Na przełomie XV/XVI wieku portugalskie żaglowce dotarły do wybrzeży dzisiejszej Brazylii i ta, na ponad trzy wieki, stała się perłą w koronie portugalskich posiadłości zamorskich. Tam też, przez wieki, najczęściej emigrowali Portugalczycy. Wyjeżdżali oni jednak nie tylko do swoich kolonii. Portugalia prawie nigdy nie była dostatnim krajem dla większości jej mieszkańców. Od końca XIX wieku do lat 90. wieku XX z kraju wyjechało około 4 mln osób. Według statystyk w 2007 roku poza krajem przebywało niemal 5 mln Portugalczyków. Najwięcej w obu Amerykach 2,8 mln, w Europie diaspora portugalska liczyła w 2007 roku niemal 1,6 mln osób. Portugalczycy nie tylko migrują po świecie, oni są także znakomitymi rybakami, którzy przez ponad 500 lat łowili na Grand Banks, u północno-zachodnich wybrzeży dzisiejszej Kanady. W XX wieku ich obecność na łowiskach wschodniokanadyjskich była zdominowana przez działalność tzw. White Fleet, Frota Branca.The Portuguese are undoubtedly the greatest explorers and travelers in history. From the 15th to the 17th century, they ruled the world’s oceans, but being a small country they quickly lost their struggle for infl uence in most newly discovered areas to stronger European powers.At the turn of the 15th and 16th centuries, Portuguese sailing ships reached the coast of today’s Brazil, which for over three centuries became the pearl in the crown of Portuguese over-seas possessions for centuries. It was also Brazil where the Portuguese emigrated most oft en.However, they were leaving not only to their colonies. Portugal almost never was a pros-perous country for most of its inhabitants. In the period of 100 years, from the end of the 19th century to the 1990s, about 4 million people left the country. According to statistics, in 2007, almost 5 million Portuguese lived outside their country. Th e largest number of them lived in the Americas - 2.8 million, while across Europe the Portuguese Diaspora in 2007 was as large as almost 1.6 million people.Not only do the Portuguese migrate around the world, but they are also intrepid fi sher-men who fi shed for over 500 years on the Grand Banks, on the north-western coast of today’s Canada. In the 20th century, their presence in the East Canadian fi sheries was dominated by the so-called White Fleet, Frota Branca

Wróg spod znaku dżihadu – obraz islamu w pracach oriany Fallaci

Oriana Fallaci is one of the most controversial character of early twentyfirst century. Journalist and writer, veteran of many wars, became famous with the aggressive and passionate interviews with world leaders – from the Ayatollah Khomeini to Lech Walesa. After years of silence, an Italian writer announced on the pages of “Corriere della Sera” article “The Rage and the Pride”, in which attacks Islam and calls for the defense of western civilization. Introduced on 29 September 2001 and was the beginning of an intensive campaign against Islam. This article gave rise to the first work devoted to issues of contemporary Islam with the same title. Its quite a spectacular return to the scientific discourse, Fallaci explains that there are moments in life when silence becomes a sin, and the speech is imperative. Its message for modern civilization and Western Europe continued in the following books: “The Force of Reason” and “Interview with my self. Apocalypse. These three studies describe and analyze Islam, which for Fallaci is a great threat to the Christian Old Continent. Openly, bluntly presents an apocalyptic vision of a Europe which is happening in her eyes. Opinions about her and her work are different. Some love her and praise, others criticize and accuse of racism and promote hostility toward the Arabs. Also, critics are divided on the artistic value of her work. For sure, however, caused much confusion in the modern world with their original ideas and they are worth to discuss. Oriana Fallaci believes that she flows upstream and dares to say things, which are thrown out of the official discourse. In her view, this kind of taboo is Islam and its followers. Fallaci presents the current situation in Europe in terms of conflict. On the old continent compete Western civilization with Islamic civilization. Due to cultural differences and lack of shared values is not possible to coexistence and conflict is almost inevitable. In connection with the crisis of values and the negative natural increase, Europe is steadily losing its influence, which place is taken by the Muslim culture. Fallaci believes that the policy of multiculturalism promoted heavily defeated. Muslims do not want to accept European values, do not respect our rules and traditions, and openly express their hostility toward Western civilization. The password of the defenders of the Muslim minority, that there is a moderate Islam is one big bluff

A ghost village. Spatial cleansing in Wigancice-Żytawskie in the landscape of the Turów mining and power complex, Lower Silesia

The article presents an excerpt of some empirical research undertaken by an anthropologist on local ways of experiencing the operation of the Turów mining and energy complex in the Bogatynia commune in Lower Silesia within the context of an just energy transition. The aim of the reflections contained in this research sample is to present Wigancice Żytawskie – a town once located in the Bogatynia commune in the Zgorzelec poviat as a ghost village that functions in the minds of its former inhabitants and the generations that have followed as a lost and demolished yet remembered place. Wigancice was demolished by the end of the 2oth century due to the expansion of the lignite open pit in the Turów mine and the creation of an external dump, which was considered a threat to the village and its inhabitants. The text draws from Michael Herzfeld’s understanding of the term  ‘spatial cleansing’, which in the case of Wigancice was closely related to the activity of the Turów mining and energy complex. Adopting energy anthropology as a theoretical framework, the anthropologist shows the course and effects of this process in terms of human/non-human assemblage, at the same time asking questions about the special characteristics of human life in areas rich in energy resources and ways of experiencing a landscape changing under the influence of industrialization processes. The author also attempts to recover the stories of the inhabitants of the ghost village, whose fates intertwined with the functioning of the Turów mine and were marked by the experience of loss, dispossession and relocation in the process of industrial transformations in the region.The article presents an excerpt of some empirical research undertaken by an anthropologist on local ways of experiencing the operation of the Turów mining and energy complex in the Bogatynia commune in Lower Silesia within the context of an just energy transition. The aim of the reflections contained in this research sample is to present Wigancice Żytawskie – a town once located in the Bogatynia commune in the Zgorzelec poviat as a ghost village that functions in the minds of its former inhabitants and the generations that have followed as a lost and demolished yet remembered place. Wigancice was demolished by the end of the 2oth century due to the expansion of the lignite open pit in the Turów mine and the creation of an external dump, which was considered a threat to the village and its inhabitants. The text draws from Michael Herzfeld’s understanding of the term  ‘spatial cleansing’, which in the case of Wigancice was closely related to the activity of the Turów mining and energy complex. Adopting energy anthropology as a theoretical framework, the anthropologist shows the course and effects of this process in terms of human/non-human assemblage, at the same time asking questions about the special characteristics of human life in areas rich in energy resources and ways of experiencing a landscape changing under the influence of industrialization processes. The author also attempts to recover the stories of the inhabitants of the ghost village, whose fates intertwined with the functioning of the Turów mine and were marked by the experience of loss, dispossession and relocation in the process of industrial transformations in the region

O hiszpańskości Wiktora Hugo (1802-1885): kilka refleksji

Dla świata literackiej wyobraźni Wiktora Hugo Hiszpania stała się tyglem, nieustannie dostarczającym pożywki także dla jego mitologii osobistej. Poznana w dzieciństwie Hiszpania (spędził tam około roku) miała okazać się fascynującym krajem „zza Pirenejów”, historycznie i geograficznie nieodległym, choć bardzo odmiennym, niemal egzotycznym, i tym silniej działającym na wyobraźnię twórcy: uwodzicielskim. W poetyckich strofach kolejnych zbiorów wierszy, w dialogach i monologach, w fabułach powieści, Hiszpania jest obecna jako słowo, dźwięk, obraz, miejsce akcji dramatycznej lub fikcji literackiej. Pojawiający się często efekt antropomorfizacji i personifikacji sprawia, że w imaginarium Hugo Hiszpania jawi się niby ukochana, bliska, choć utracona, żywa osoba. Artykuł śledzi dynamikę owej fascynacji, stale obecnej w twórczości Hugo, choć modyfikowanej także przez tragiczne zdarzenia w życiu pisarza

Narracje o jesieni kryzysów 2022 roku w świetle umiarkowanego realizmu poznawczego. Przyczynek do analizy otwartych (ontologicznie) procesów społecznych

This paper examines three discourses describing the reality of the 2022 crises: energy,inflation, recession and an emerging planetary crisis. These are the discourses of media, geopolitics and political economy. They are assessed from the point of view of theircognitive value, i.e. the extent to which they reveal the causal background and actionsof political actors and interpret the consequences of their actions. The cognitive value ofindividual discourses is determined by the conceptual apparatus used, closely intertwinedwith the language and categories used by the participants in the public debate. The morethe language is saturated with theoretical categories and general knowledge, the closerthe picture of the social world is to the postulates of moderate cognitive realism. In theauthor’s opinion, the logic of the research procedure shown is an illustration of the methodof analysing open macro-social processes, i.e. when we do not yet know their causes and effects. The researcher has at his disposal, apart from available factual information, mainlygeneral knowledge about the mechanisms of duration and change of social structures.The erudition and imagination of the humanist are then important. The analysis of thecrises of autumn 2022 is, in the author’s intention, an attempt to realise the postulateof a new political economy as a reflection integrally linking economic knowledge, socialdynamics and politics.W artykule analizuje się trzy dyskursy opisujące rzeczywistość kryzysów 2022 roku: energetycznego, inflacji, recesji i zarysowującego się kryzysu planetarnego. To dyskurs medialny, geopolityczny i ekonomii politycznej. Są one oceniane z punktu widzenia walorówpoznawczych, tj. stopnia odsłaniania tła przyczynowego i działań aktorów politycznychoraz interpretacji skutków ich działań. O wartości poznawczej poszczególnych dyskursówdecyduje zastosowany aparat pojęciowy, spleciony ściśle z językiem i kategoriami, którymsię posługują uczestnicy debaty publicznej. Im język jest bardziej nasycony kategoriamiteoretycznymi i wiedzą ogólną, tym obraz świata społecznego bliższy jest postulatomumiarkowanego realizmu poznawczego. Ukazana logika postępowania badawczego stanowi, zdaniem autora, ilustrację metody analizy otwartych procesów makrospołecznych,a więc kiedy jeszcze nie znamy ich przyczyn i skutków. Badacz ma do rozporządzenia,oprócz dostępnych informacji faktograficznych, głównie wiedzę ogólną o mechanizmachtrwania i zmiany struktur społecznych. Ważna jest wówczas erudycja i wyobraźnia humanisty. Analiza kryzysów jesieni 2022 stanowi w zamyśle autora próbę realizacji postulatu nowej ekonomii politycznej jako refleksji łączącej integralnie wiedzę o gospodarce,dynamikę społeczną i politykę