МОДЕЛ ЗА ПРИМЕНА НА SCRUM РАМКА ВО МАШИНСКАТА ИНДУСТРИЈА НА ОСНОВА НА ИСКУСТВОТО ОД ИТ ИНДУСТРИЈАТА

Традиционалниот менаџмент е истакнат и доминантен начин на кој вработените се имаат навикнато да работат, особено во компаниите од машинската индустрија. Секој период носи свои предизвици и начини на работа и тие се разликуваат во секоја индустрија, што е евидентно со анализата на машинската индустрија, како постара, и на ИТ-индустријата, како понова индустрија. Сепак, секогаш и во сите индустрии условот за успех е комуникацијата меѓу луѓето и нивното задоволство. Секоја работа, производствена и услужна, и во денешно време, кога дигитализацијата достигна високо ниво, се врши од луѓе. Иако присуството на машините е зголемено, сепак, со нив управува човек. Значи, постои соработка помеѓу машината и човекот, па поради тоа многу е важно на кој начин тие работат и колку е човекот мотивиран во својата работа за да може успешно да го заврши својот дел. Денес, сѐ повеќе луѓето се третираат како роботи, но реалноста е сосема различна, и тоа заслужува истражување. Организацијата на работата во производствените компаниите зазема многу важно место при изработката на одреден производ. Во таа организација софтверските решенија, кои, главно, доаѓаат од ИТ-индустријата, сѐ повеќе се користат во машинската индустрија, а со тоа се зголемува и соработката помеѓу двете индустрии. Поради тоа, по примерот на ИТ индустријата, која ги користи агилните методологии во своето секојдневно работење, целта на докторската дисертација е да ги истражи можностите за нивната примена и да постави модел за нивна успешна примена во машинската индустрија. Во таа насока, спроведени се повеќе истражувања во домашни и во странски компании од машинската и од ИТ-индустријата, со кои се потврди можноста и потребата од примена на нови принципи на организација во компаниите од машинската индустрија, по примерот на ИТ-индустријата. Во оваа докторска дисертација е презентиран модел за примена на Scrum рамката, со која може да се воведе нов начин на организација на работата во компанија од машинската индустрија. Ваквата реорганизација на работата повлекува употреба на современи софтверски алатки за организација на работните задачи, со што се обезбедува детално следење на производствениот процес и на продуктивноста и задоволството на вработените, а тие софтверски алатки се анализирани и презентирани во докторската дисертација, и се применети во конкретна компанија од машинската индустрија. Овој начин на организација на работата ѝ обезбедува доминантно место на одредена компанијата на конкурентскиот пазар, ѝ го подобрува квалитетот на производите, го зголемува нејзиниот профит, но и го подобрува задоволството на вработените, што се потврди и во компанијата од машинската индустрија во која се тестираше поставениот модел во докторската дисертација, што укажува на веродостојноста на моделот

Demographic Influences on Sustainable Mobility Adoption in Rehabilitation

Background: The integration of sustainable mobility within rehabilitation settings combines environmental and health-focused strategies to reduce the carbon footprint of healthcare and improve patient results. This approach addresses the need for environmentally friendly transport options, such as walking, cycling, public transport, and carpooling, within rehabilitation programs. Aim(s) (including purpose setting): This study aimed to explore the influence of demographic factors - age, gender, and mobility restrictions on patients' willingness to adopt sustainable mobility options during rehabilitation. Material and methods: A cross-sectional survey design was used, involving 85 participants undergoing rehabilitation. Data were collected using a structured electronic questionnaire, with demographic data and attitudes toward different sustainable transport methods. Statistical analyses included Chi-Square tests, ANOVA, Tukey’s HSD, t-tests, and Mann-Whitney U tests to identify significant demographic influences on mobility preferences. Result: Younger participants (aged 18-30) and female participants demonstrated a higher willingness to use public transport compared to older age groups and male participants (ANOVA p = 0.008). Participants with mobility restrictions were less inclined toward active transport options, highlighting the need for customized support and accessible infrastructure. Conclusions: Demographic factors significantly affect sustainable mobility preferences in rehabilitation, necessitating customized interventions to improve adoption. Programs should consider age, gender and mobility limitations to effectively promote sustainable transport. Addressing these factors can improve rehabilitation results and support broader environmental sustainability goals. Future research should investigate long-term impacts and the role of additional variables, such as socioeconomic status and infrastructure, in shaping mobility preferences

ПРОФЕСИОНАЛНИОТ РАЗВОЈ НА ПСИХОЛОЗИТЕ И ПЕДАГОЗИТЕ ВО ОСНОВНИТЕ УЧИЛИШТА ВО РЕПУБЛИКА КОСОВО

Целта на трудот е да се утврди влијанието на професионалниот развој на психолозите и педагозите во основните училишта на Република Косово. Истражувањето се заснова на квантитативно и квалитативно истражување. Се спроведува анкета со учениците од шесто до деветто одделение, како и анкета со педагозите и интервјуа со психолозите и педагозите. Примерокот во истражувањето ги опфаќа психолозите и педагозите кои работат во јавните и приватните основни училишта во неколку поголеми градови на Република Косово. Изборот на примерокот е направен со цел подобро да се претстават реалноста и предизвиците на различните нивоа во основното образование. Примерок го претставуваат лица кои играат важна улога во обликувањето на квалитетот на основното образование и ги зема предвид потребите за професионален развој, во согласност со предизвиците и барањата на образовниот контекст во Косово. Број на учесници: Планирано е да се вклучат 4 психолози и 4 педагози од основни училишта во Косово за да се добие сеопфатна слика, 50 наставници и 100 ученици. Избор на учесници: Примерокот ќе биде намерен со цел да се вклучат професионалци со различно работно искуство и од училишта со различни карактеристики (на пр., урбани и рурални училишта, јавни и приватни училишта). Методи за собирање податоци: Ќе се користат структурирани прашалници за собирање детални податоци за нивните перцепции, искуства и потреби за професионален развој

SENSORY QUALITY OF COMMERCIAL OAT – BASED MILK ALTERNATIVES AVAILABLE IN NORTH MACEDONIA

This study aimed to evaluate the sensory profile of commercially available oat-based milk alternatives in North Macedonia. The sensory acceptability is influenced by key attributes such as taste, texture, odor, and appearance. In this study, sensory analysis revealed significant differences (p<0.05) among the evaluated samples, particularly in texture, taste, aftertaste, and overall acceptance. Sample 6 received the highest overall acceptability score (7.5), outperforming other samples in taste, aftertaste, and texture. Panelists’ responses indicate that taste plays a pivotal role in consumer acceptance. These findings highlight the importance of optimizing sensory attributes to improve consumer acceptance and broaden the market appeal of oat-based milk alternatives

THE EFFECT OF REPRODUCTIVE SYNCHRONIZATION ON LAMBING EFFICIENCY AND MILK YIELDS IN SHEEP FARMING SYSTEMS IN THE BALKANS

Improving productivity in semi-intensive sheep farming systems is crucial for maximizing farm efficiency and profitability, especially in regions with seasonal reproductive challenges. Estrus synchronization has emerged as a promising approach to addressing these challenges and boosting overall farm output. This study examines the effects of estrus synchronization on lambing rate per ewe and milk yield, focusing on experimental and control groups in two regions of Macedonia. Using hormonal induction (FGA + PMSG) to facilitate outof- season lambing, experimental farms achieved an average of 3.25 lambs per ewe over two years, compared to just 2.12 lambs in the control groups. Milk production remained stable and consistent between the two groups, demonstrating that enhanced lamb production can be achieved without compromising milk yields. Furthermore, a comprehensive revenue analysis revealed a 36% increase in total income for experimental farms, underscoring the significant economic potential of this technique. These results suggest that estrus synchronization offers a viable method to optimize both lamb production and milk yields, leading to improved profitability in semi-intensive sheep farming systems

Assessing the Impact of Negative Balances in Current Accounts and Inflation on the Minimum Consumer Basket: A Regression Approach

This paper investigates the interplay between the minimum consumer basket's value, negative current account balances, and inflation rates, as categorized by COICOP, through regression analysis. Using a comprehensive dataset with monthly observations from Macedonia, spanning December 2010 to May 2024, the study employs a multiple regression model to examine the impact of negative balances on personal current accounts and inflation on the minimum consumer basket. The analysis aims to clarify how these economic factors interact to influence consumer purchasing power and the cost of living. By empirically assessing these interconnections, the study reveals how economic imbalances, and inflationary pressures affect the affordability of essential goods and services. The findings provide crucial insights into the dynamics of current account deficits, inflation, and consumer expenditure. These insights are essential for policymakers to develop strategies that mitigate the negative effects of economic instability and inflation, thereby stabilizing consumer expenditure and protecting consumer welfare. KEY WORDS: Minimum Consumer Basket, Negative Current Account Balances, Inflation (COICOP), Regression Analysis, Consumer Purchasing Powe

Integration of artificial intelligence into the product lifecycle with a special focus on platforms for analysis, design and product development

This master's thesis explores the integration of artificial intelligence (AI) into the product lifecycle, with a specific focus on the footwear manufacturing industry, using advanced artificial intelligence tools to optimize processes and make informed decisions. The application of platforms such as Google Trends, Mention, AnswerThePublic, Adobe Firefly, Bing Image Creator, Leonardo.ai and Grok enables the generation of creative concepts, visual presentation and iterative development of innovative designs. The results show that the use of AI not only automates existing processes, but also encourages innovation, improves design quality and increases the ability for sustainable development. The thesis concludes with proposals and strategies for integrating AI into different stages of the product life cycle, which has significant implications for increasing competitiveness in the global market

Prolonged Proofing Modulates the Acrylamide Content, Nutritional and Functional Characteristics of Pumpkin (Cucurbita maxima Plomo) and Soft Wheat Composite Bread

Acrylamide formation in bread products poses health concerns, necessitating strategies to reduce its presence while maintaining nutritional value. This study investigated how different concentrations of pumpkin flour (Cucurbita maxima Plomo) and prolonged proofing times affect acrylamide content and bread characteristics. Composite bread samples were prepared with varying pumpkin flour shares (0–20%) to soft wheat flour using two proofing times (60 and 120 min). The study analyzed quality features, crust and crumb color, antioxidant activity, total polyphenolic content, reducing sugars, and acrylamide content of the resulting breads. Extended proofing (120 min) reduced acrylamide levels in the crust from 220 to 150 units in 20% pumpkin flour bread compared to 60 min proofing. Control bread showed the highest specific volume (2.40 ± 0.01 cm3/g) after 2 h of proofing, while 20% pumpkin flour addition decreased it to 1.69 ± 0.02 cm3/g. Initial hardness increased from 6.8 ± 1.5 N in the control to 14.3 ± 1.5 N in 20% pumpkin flour bread after 1-h of proofing. Water activity decreased from 0.966 ± 0.002 in the control to 0.945 ± 0.004 in 20% pumpkin flour samples with 2 h proofing. Optimal results were achieved with 5–10% pumpkin flour substitution combined with two-hour proofing, balancing improved nutritional properties and reduced acrylamide formation while maintaining acceptable bread quality parameters. Keywords: acrylamide; bread; Cucurbita maxima Plomo; proofing time; antioxidant activity; polyphenolic compounds; texture profil

Financial inclusion, market concentration and underwriting performance: Empirical evidence from Central Eastern and Southeastern European countries

Synergies or trade-offs may arise between financial inclusion and financial stability conditional on the type of financial market and the level of market competition. The growing systemic relevance of insurers brings forward the question whether financial inclusion has impact on insurance markets. We focus on the less inclusive and less competitive Eastern European (EE) and former Soviet Union (FSU) non-life insurance markets and examine firstly, the link between financial inclusion and insurers’ underwriting performance, and secondly, whether the insurance market concentration affects the inclusion-performance nexus. We find that more inclusive markets have better aggregate underwriting performance. The positive effects of financial inclusion on insurers’ performance are stronger in more competitive insurance markets. The results suggest that the policy efforts for more inclusive insurance markets would generate improved outcomes for consumers, insurers, and regulators