Samotus, Alina

Polish

Jagiellonian Univeristy Repository

WIKTOR JAKÓB(1886-1971)Chemik nieorganikWiktor Jakób urodzi! się we Lwowie 30 maja 1886 roku jako syn Karola i Kle­mentyny (z domu Thelcn). Ojciec jego zajmował się stolarstwem artystycz­nym i rzeźbą, pracując głównie poza krajem (w Paryżu i Norymberdze) jako rzeczoznawca i odtwórca form z minionych epok. Szkołę podstawową i średnią ukoń­czył we Lwowie, a egzamin dojrzałości złożył w 1908 roku w Krakowie. Studiował chemię na Uniwersytecie Lwowskim, kończąc studia w 1912 roku egzaminem dla „kandydatów do zawodu nauczycielskiego” (będący odpowiednikiem dzisiejszego ma­gisterium). Pracę zawodową rozpoczął 1 października 1912 roku jako asystent Katedry Che­mii Nieorganicznej Uniwersytetu Lwowskiego, gdzie pracował do 30 września 1913 roku, zaś w latach 1913-1919 był nauczycielem c. k. gimnazjum we Lwowie. Od 1 października 1919 roku do 30 września 1925 roku pracował na stanowisku adiunkta - chemika w stacji Chemiczno-Rolniczej w Dublanach. W tym czasie wy­konał i ogłosił drukiem kilka prac, a w 1923 roku złożył egzamin doktorski i uzyskał stopień doktora filozofii w zakresie chemii i mineralogii na Uniwersytecie Lwow­skim. W roku 1924 uzyskał stopień docenta w zakresie chemii nieorganicznej na Wydziale Chemicznym Politechniki Lwowskiej na podstawie pracy Stadja analitycz­ne, część I i II (referent: prof. Tokarski, koreferent: prof. Lcśniański, egzaminator: prof. Mościcki). Dnia 30 września 1926 roku. Prezydent Rzeczypospolitej mianował go profesorem nadzwyczajnym chemii nieorganicznej. Wówczas to z podziału daw­nej Katedry Chemii Ogólnej Politechniki Lwowskiej powstała Katedra Chemii Nie­organicznej, jako najmłodsza Katedra na Wydziale Chemii, której kierownikiem zo­stał prof. Jakób. W roku 1936 został mianowany profesorem zwyczajnym. Początkowe lata wojny prof. Jakób spędził we Lwowie. W czasie okupacji rosyj­skiej (1939-1941) pracował nadal na stanowisku profesora i kierownika Katedry Politechniki Lwowskiej, natomiast w czasie okupacji niemieckiej przejściowo był na­uczycielem szkoły chemicznej, następnie Technische Fachkurse we Lwowie, a gdy pozostał bez pracy, utrzymywaniem rodziny (żony i syna) zajmowała się jego żona (Stefania z domu Tarnawiecka), która trudniła się pieczeniem ciastek. Pod koniec wojny wyjechał wraz z rodziną ze Lwowa i osiedlił się w powiecie brzeskim, gdzie zorganizował tajne kursy w zakresie szkoły średniej. Kursy te stały się później począt­kiem państwowego gimnazjum wiejskiego w Ujanowicach, do którego włączono także inne, podobne kursy z okolicy. Po wyzwoleniu (od 1 lutego 1945 roku) prof. Jakób przystąpił do organizowania Wydziału Chemicznego Politechniki Śląskiej, która początkowo miała siedzibę w Kra­kowie, a następnie w Gliwicach. W Gliwicach pracował do 1952 roku, ale już od 1 września 1950 roku został powołany przez rektora UJ na stanowisko kontraktowe­go profesora zwyczajnego chemii nieorganicznej na Wydziale Matematyczno-Przy­rodniczym Uniwersyteai Jagiellońskiego i na kierownika Katedry Chemii Nieorga­nicznej. Od 1 listopada 1951 roku, decyzją ówczesnego prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Bolesława Bieruta, został formalnie przeniesiony do Krakowa na stanowisko kierownika Katedry Chemii Nieorganicznej UJ. Na tym stanowisku pracował aż do emerytury (w 1956 roku ukończył 70 lat), która była kolejno odraczana aż do 30 listopada 1960 roku, ze względu na brak w Katedrze samodzielnego pracownika na­uki. Przez krótki okres (15 maja 1954-31 sierpnia 1954) pełnił również funkcję kierow­nika Katedry Chemii Nieorganicznej i Analitycznej na Wydziale FarmaceutycznymWIKTOR JAKÓB 227Akademii Medycznej w Krakowie. Był czynny naukowo do ostatnich chwil swego życia. Zmarł w Krakowie 5 lipca 1971 roku. Został pochowany na cmentarzu Rako­wickim. Działalność naukowa i organizacyjnaProfesor Jakób był wybitnym uczonym, twórcą polskiej szkoły chemii koordyna­cyjnej. Należał do tej generacji, którym zmienne losy historii (dwie wojny światowe, wojna polsko-bolszewicka, zmiana granic Polski) wyrwały kilkanaście lat z działalno­ści naukowej. Trzykrotnie organizował swój warsztat badawczy. Pierwszy raz we Lwowie, gdzie od podstaw zorganizował Katedrę Chemii Nieorganicznej. Tam też zainicjował jako pierwszy w Polsce badania nad związkami kompleksowymi, przeno­sząc na grunt polski teorię Wernera (Alfred Werner 1866-1919, laureat nagrody Nobla z 1913 roku). Z Wernerem utrzymywał kontakt listowny, dyskutując najnow­sze osiągnięcia w chemii koordynacyjnej. Razem ze swoimi współpracownikami, którzy później zajmowali wysokie stanowiska w świecie naukowym, prowadził badania nad potencjometrycznym oznaczaniem chromu, wanadu i molibdenu (z Włodzimierzem Trzebiatowskim), pionierskie badania nad chemią niższych stopni utlenienia renu (z Bogusławą Jeżowską-Trzebiatowską) oraz nad kompleksowymi cyjankami molib­denu i wolframu (z Cyrylem Michalcwiczcm i Eugeniuszem Turkiewiczem). W okresie lwowskim prof. Jakób opublikował około dwudziestu prac naukowych. W związku z zawieruchą wojenną niektóre prace nie zostały ukończone, a nawet po zakończeniu badań nie mogły się już ukazać w druku. Okres gliwicki to przede wszystkim okres działalności organizacyjnej i usługowej, tak potrzebnej po zakończeniu wojny. Profesor Jakób wybitnie przyczynił się do utwo­rzenia Wydziału Chemii na Politechnice w Gliwicach, organizował budowę Gmachu Chemii i zdobywał wyposażenie laboratoriów chemicznych. Z chwilą kiedy prof. Ja­kób przenosił się do Krakowa, przez laboratoria chemiczne przewinęło się już około siedmiuset studentów, wykonano w nich większość ekspertyz dla przemysłu i opra­cowano kilka analiz przemysłowych. Pomimo że ówczesne władze partyjne uważały prof. Jakóba za reakcjonistę i wroga Związku Radzieckiego (taka opinia znajduje się w Archiwach UJ), za zasługi przy budowie Politechniki Śląskiej otrzymał w 1951 roku Krzyz Oficerski, a w 1956 roku Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski.Okres krakowski był ponownie okresem intensywnej działalności naukowej. Już od pierwszych miesięcy, obok zajęć dydaktycznych, organizował pracę naukowo-ba­dawczą nad związkami kompleksowymi. Wraz ze współpracownikami (Alina Samo- tus i Zofia Stasicka) kontynuował badania nad fotochemicznymi reakcjami oktacyja- nomolibdenianów(IV) i oktacyjanowolframianów(IV) w obecności amoniaku i hy­drazyny, które to badania rozpoczął ze swym przedwcześnie zmarłym synem Zbi­gniewem. Wraz ze współpracownikami prowadził badania nad właściwościami, bu­dową i fotochemią nitrozylocyjanowych kompleksów manganu (z Tadeuszem Sen- kowskim) i oksymami nieorganicznymi (z Emilią Hejmo i Aleksandrą Kanas). Zaini­cjował prowadzone później przez Janinę Chojnacką badania nad izopolimolibdenia- nami i izopoliwolframianami oraz nad chlorkowymi kompleksami molibdenu(Y) 228 Alina Samotus(z Marią Ogorzałek). Zajmował się również zagadnieniem addycji jodu do komplek­sów chromu (z Krystyną Dyrek). W badaniach swoich był otwarty na nowe idee i me­tody badawcze i chętnie współpracował ze specjalistami z innych dziedzin. Do naj­bardziej owocnych należy zaliczyć współpracę z profesorami: Alojzym Gołębiewskim (chemia teoretyczna), Józefem Chojnackim (krystalografia) oraz Janiną (fizyka che­miczna) i Jerzym (fizyka) Janikami. Wynikiem badań tego okresu było ponad dwa­dzieścia publikacji w czasopismach o międzynarodowym zasięgu, a także szereg refe­ratów i komunikatów zjazdowych.Profesor Jakób był jednym z członków-założycieli Polskiego Towarzystwa Che­micznego i od 1919 roku do końca życia nieprzerwanie aktywnie w nim działał. W la­tach 1954—1955 był przewodniczącym Oddziału Krakowskiego PTCh. Na VII Jubi­leuszowym Zjcździe PTCh w Krakowie w 1969 roku został odznaczony medalem im. J. Śniadeckiego.Najważniejsze osiągnięciaDo najważniejszych osiągnięć prof. Jakóba, cytowanych w literaturze, należy zali­czyć wyniki badań mechanizmu elektrochemicznej i chemicznej redukcji związków renu(VII), określenie struktury otrzymanych na drodze fotochemicznej kompleksów typu M[M’(CN)8]-R2'xH2O, gdzie M = Cd, Mn, M’ = Mo, W, R = NH3, N2H4, przewidywania dotyczące liczby koordynacji 6 w oksocyjanowych kompleksach mo­libdenu i wolframu (które później zostały potwierdzone), określenie mechanizmu re­akcji fotochemicznej nitrozylocyjanków manganu oraz wykrycie tzw. oksymów nie­organicznych zawierających skoordynowaną trójujemną grupę NO. Profesor Jakób odznaczał się ogromną intuicją badawczą i podejmowane przez niego tematy bardzo często wyprzedzały zainteresowanie tymi zagadnieniami w innych laboratoriach ba­dawczych.Działalność dydaktycznaProfesor Jakób był znakomitym dydaktykiem. Prowadził przez wiele lat wykłady kursowe z chemii ogólnej i nieorganicznej, które były stale unowocześniane i wzbo­gacane przez własne przemyślenia. Wychował kilka pokoleń chemików polskich. Był promotorem kilkunastu prac doktorskich. Jego uczniami byli m.in.: Włodzimierz Trzebiatowski (prof., Politechnika Wrocławska, INTiBS PAN, prezes PAN - Wro­cław), Bogusława Jeżowska-Trzebiatowska (prof., Uniwersytet Wrocławski), Cyryl Michalewicz (prof., Politechnika we Lwowie), Stanisława Witekowa (prof, Politech­nika Łódzka), Eugeniusz Turkiewicz (dr, autor znanych podręczników chemii dla liceów), Krystyna Dyrek (prof., UJ), Tadeusz Senkowski (doc., UJ), Janina Chojnac­ka (doc., UJ), Alina Samorus (prof., UJ), Zofia Stasicka (prof., UJ). Dzięki uczniom prof. Jakóba rozwinęła się chemia koordynacyjna na uniwersytetach we Wrocławiu i w Krakowie oraz na politechnikach we Lwowie i w Łodzi.WIKTOR JAKÓB 229Charakterystyka osobowościSylwetkę prof. Jakóba najlepiej charakteryzują słowa prof. dr. Adama Bielańskie­go wygłoszone w dniu 9 lipca 1971 roku na pogrzebie Profesora.„Prof. Jakób był uczonym o ogromnych uzdolnieniach, pasji badawczej i rzadko spoty­kanej, wręcz imponującej kulturze naukowej. Swoim urokiem osobistym, bystrością, życz­liwością i serdecznym uśmiechem jednał sobie ludzi i stwarzał atmosferę entuzjazmu dla pracy badawczej. Te wszystkie zalety pozwalały mu zgromadzić obok siebie najzdolniej­szych i najbardziej zapalonych współpracowników. Dzięki tym zaletom stał się on twórcą polskiej szkoły chemii koordynacyjnej, osiągającej dzisiaj tak znakomite wyniki. O tej roli profesora Wiktora Jakóba będzie rnusiał pamiętać każdy historyk polskiej chemii...Odszedł od nas człowiek, z którym wszyscy czuliśmy się blisko związani, człowiek, któ­rego po prostu wszyscy kochaliśmy”.BibliografiaProfesor Jakób był autorem około pięćdziesięciu prac naukowych. Do najważniejszych prac W. Jakóba można zaliczyć:1. W. Jakób, W. Trzebiatowski, Potencjometryczne studium równowag w roztworach zawierają­cych molibden pięcia i cztcrowartościowy, Roczniki Chemii, 9,1929, s. 676.2. W. Jakób, E. Turkiewicz, Z badań nad czwartym stopniem utlenienia u molibdenu. I. Synteza sprzężonych cyjanków, Roczniki Chemii, 11, 1931, s. 568.3. W. Jakób, C. Michalewicz, Z badań nad czwartym stopniem utlenienia u molibdenu. U. Stu- djum hydrolizy sprzężonych cyjanków, Roczniki Chemii, 12, 1932, s. 576.4. W. Jakób, B. Jeżowska-Trzebiatowska, Über die electrochemische Reduktion Sauer Perrhe- nat losungen. Das Komplexe Chlorid der fimfivertigen Rhenium, Z. anorg. allg. Chem., 214, 1933, s. 337.5. W. Jakób, Z. Jakób, Investigations of the Photochemical Reactions of Octacyanomolybdates(TV) and Octacyano-tungstates(IV). II. Octacyanomolybdate Complexes with NH„ NJT„ H,O, Rocz­niki Chemii, 36, 1962, s. 601.6. W. Jakób, A. Kosińska-Samotus, Z. Stasicka, Investigations ofthe Photochemical Reactions of Octacyanomolybdates (IV) and Octacyanotungstates(IV). III. Supercomplexes of Octacyanotung­states with NHV Nf-f, Hfl, Roczniki Chemii, 36, 1962, s. 611.7. W. Jakób, E. Hejmo, A. Kanas, Studies of Inorganic Oximes, Roczniki Chemii, 38, 1964, s. 135.8. W. Jakób, T. Senkowski, The Oxidation-reduction Properties ofPenta-cyanonitrozylmangana- te Ions, Mn(CN) flO1 2 3 4 5 6 7 8 9 10' andMn(CN) fTO', Roczniki Chemii, 38, 1964, s. 1751.9. W. Jakób, K. Dyrek, On the Chemistry of Univalent Positive Iodine. The Addition Product of Iodine to the Reinecke Salt, Roczniki Chemii, 38, 1964, s. 177.10. W. Jakób, A. Samotus, Z. Stasicka, A. Gołębiewski, On the Red Intermediate in a Pho­tochemical Reaction of the [Mo(CN)fJ,ion, Z. Naturforsch. 21b, 1966, s. 819.230 Alina SamotusOpracowania biograficzne1. Dokumenty udostępnione przez Archiwum Politechniki we Lwowie.2. Politechnika Lwowska, jej stan obecny i potrzeby, Lwów 1932, s. 116-120.3. Materiały udostępnione przez Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego.4. Z. Wojtaszek, Jubileusz Profesora dra WiktoraJakóba, Wszechświat, 10, 1962, s. 263-265.5. Mały Słownik Chemiczny, Warszawa 1971, s. 235.6. T. Senkowski, Prof, dr Wiktor Jakób (Wspomnieniepośmiertne). Okres działalności na Uniwer­sytecie Jagiellońskim wiatach 1951-1971, praca nicopublikowana, Kraków 1978.7. E. Szczepanicc-Cięciak, Pracownia Karola Olszewskiego oraz jego uczniowie i następcy, Zesz. Nauk. UJ, Prace Chem., z. 31, 1988, s. 63-74.8. Słownik Chemiczny, wyd. VII, Warszawa 1995, s. 272.9. Encyklopedia Powszechna, Warszawa 1995, s. 121.Alina SamotusRysunek Kazimierza Sichulskiego z 1911 r. przedstawiający Wiktora Jakóba przy pracy w laboratorium chemicznym (własność Muzeum Mazowieckiego w Płocku)Jubileusz 50-Iecia pracy naukowej prof. Wiktora Jakóba - 14 kwietnia 1962 r. Studenci z Koła Chemików - Maria Ciechanowicz i Konrad Drabek składają Profesorowi gratulacje. W prezydium zasiadają: dr Bolesław Drobner, prof. Karol Kozieł i prof. Bogusława Jeżowska-TrzebiatowskaStrona tytułowa publikacji prof, W Jakóba i dr J. Chojnackiej pt. Badania. polarograficzne izopolikwasów molibdenu. I. Zachowanie się molibdenianu w roztworach kwasu azotowego („Roczniki Chemii”, 1961) oraz strona tytułowa publikacji Profesora i jego syna Zbigniewa pt. Investigations of the photochemical reactions of octacyanomolybdates (IV) and octacyanotungstates (IV). I. Preliminary results („Roczniki Chemii”, 1962)

Wiktor Jakób (1886-1971) : chemik nieorganik

https://ruj.uj.edu.pl/xmlui/bitstream/handle/item/242962/samotus_wiktor_jakob_1886-1971_chemik_nieorganik_2000.pdf?sequence=1&isAllowed=y

Wiktor Jakób (1886-1971) : chemik nieorganik

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Jagiellonian Univeristy Repository