Does, J., van der

Dutch

Wageningen Yield 

3 0 AUG. 1956 
L A N D B O U W - E C O N O M I S C H  I N S T I T U U T  
DEN HAAG (Schev.) - VAN STOLKWEG 29 - TELEFOON 51.44.81 - GIRO 41.22.35 
Tel. Afd. Bedr. Econ. Onderz. 55.30.00 A £ i V I? 
/ \ ^ £ % 5«*»«", 
EEN KOSTEWYEHGELIJKIHG VAN DE BELANGRIJKSTE KASTYPEN VOOR DE TOMATENTEELT 
De totale oppervlakte beteeld met tomaten in Nederland 
bedroeg in 1956 1000 ha* Deze oppervlakte vertegenwoordigde 
ca, 80$ van het staande glas in Nederland. Omdat de tomaten­
teelt "bij de gewassen onder staand glas een zo overwegende rol 
speelt, zullen wij ons in dit artikel "bepalen tot de kastypen, 
die voor deze teelt het meest gebouwd worden. 
De drie "belangrijkste gebieden voor de tomatenteelt (onder 
staand glas) zijn "De Kring", het "Westland" en Noord-Limburg, 
Het aandeel van deze drie gebieden in de totale Nederlandse 
produktie bedraagt oa, 80$, 
De kastypen 
Het gebouwde kastype in de verschillende gebieden loopt 
sterk uiteen. Dit hangt voor een belangrijk deel samen met het 
verschil in ontwikkeling van de tuinbouw in de betreffende 
gebieden, 
In "de Kring" 'en het "Westland" bouwde men tot voor kort 
(afgezien van de druivenkassen) overwegend warenhuizen. 
Dit was in veel gevallen het gevolg van een wijziging in 
de glasbenutting. Voorheen teelde men veelal onder platglas, 
waarvoor éênruiters werden gebruikt. Om deze éénruiters bij 
de teeltwijzigingen te benutten, bouwde men warenhuizen. 
In Venlo begon men omstreeks 1911 met de bouw van warenhuizen, 
doch omstreeks 1927 ging een groot aantal van de kwekers over 
tot het bouwen van vaste kassen, met eén kapspanning van ciroa 
19 m en een nokhoogte van 3,- tot 3,50 m. In de "dertiger" jaren 
wijzigde het beeld van de kassenbouw zioh hier opnieuw. 
In deze crisisjaren is bij het zoeken naar een kastype met 
lagere bouw- en jaarkosten het zgn» Venlo—type ontstaan. 
De bouw van dit type is sindsdien hier sterk toegenomen en 
de nieuwbouw in Noord-Limburg bestaat de laatste jaren bijna 
uitsluitend uit het Venlo-type en het verbeterde Venlo-type, 
494 
2*Z13 L 
Het model van deze typen komt tamelijk: overeen met dat van 
een warenhuis met ijzeren of een houten onderbouw* De afdeJdsing 
vindt hier eohter niet plaats door êênruiters in lijsten. Be 
êênruiters wordèn geschoven in een aan twee kanten uitgeploegde 
roede, welke tevens als bouwelement dienst doet en dus vast 
bevestigd is. 
De êSnruiter wordt aan het boveneind in een groef in de 
nok geschoven en het ondereind rust op een lat, die op de goot» 
rand is bevestigd. Eet laatste jaar maakt men ook wel gebruik van 
een nieuw model goot, met sohuin oplopende gootrand, waarbij de 
lat' op de gootrand kan vervallen. In plaats van genoemde lat 
brengt men ook wel kas- of rolkit tussen de gootrand en de onder­
kant -van de êSnruiters aan* 
De voordelen van het Venlo-type. 
De voordelen van dit Venlo-type voor de tomatenteelt 
(en de slateelt), ten opziohte van een warenhuis, zijn O.m.3 
naar,verhouding minder sohaduwgevende delen, o.a. door 
minder roeden en dorpels; 
2. minder kieren, dus minder warmteverlies$ 
3. minder lekwaterj 
lagere bouw- en jaar kost en. 
1) Dat hier minder sohaduwgevende delen zijn blijkt o.a. 
2 uit het volgendes voor 120 m warenhuis heeft men voor 
het dek 100 êSnruiters nodig. Voor dezelfde oppervlakte 
van het Venlo-type gebruikt men 111 êênruiters van 
dezelfde grootte. Op dezelfde oppervlakte ligt dus- meer 
glas en minder h$üt. De hoeveelheid lioht, die in de winter­
en voorjaarsmaanden, met de lange perioden van donker weer, 
voor de planten beschikbaar blijft, is één van de meest 
belangrijke factoren voor de ontwikkeling van de plant 
en.bij stooktomaten vooral voor de ontwikkeling van de 
eerste bloemtrossen en de zetting van de eerste 
tomaten. 
494, 
-3 -
(2) Omdat men in de raam^tijlen (aan beide zijden) en 
• in de nok een groef heeft, waar de êlnruiteï is in­
geschoven, heeft men praktisch geen kieren. Vooral 
" "bij koud weer met veel wind speelt dit een grote rol 
in het warmteverlies* 
(3) De geringere lekkage werkt hij neerslag gunstig op de 
relatieve luchtvochtigheid. 
De recente ontwikkeling in de kassenbouw 
De laatste jaren hebben zich in de kassenbouw, voor de 
tomatenteelt, belangrijke wijzigingen voorgedaan. Men voelt 
zich niet meer zo gebonden aan de êênruiters (met een lengte 
van 1,408 m) vervat in raamlijsten (warenhuizen) bf aan een 
Venl o-dek, zoals het sinds de "dertiger", jaren gebruikelijk was, 
met een kapspanning van 2,87 m. Als gevolg hiervan zijn ver­
schillende kastypen ontstaan waarvan de kapspanningen variëren 
van oa. 3 m tot 10 m, per kap. 
Als wij de nieuwbouw voor de tomatenteelt bij de belangrijkste 
, kassenbouwers nagaan, dan blijkt dat in "de Kring" en het "Westland*1 
oa. 70$ van de nieuwbouw bestaat uit verbeterde Venlo—typen en 
ca. 20$ uit warenhuizen (êênruiters met raamlijsten). Van deze 
70$ Venlo—typ® heeft 4/5 een ijzeren onderbouw en 1/5 een houten 
onderbouw? van de warenhuizen wordt oa. 50$ met ee& ijzeren en 
50$ met eeQ houten onderbouw gezet.De rest (oa. 10$) van de 
nieuwbouw voor de tomatenteelt in deze twee gebieden bestaat 1 
uit diverse kastypen, waarvan een gedeelte tevens als trekkas 
wordt gebruikt. De nieuwbouw in Noords-Limburg bestaat voor ca. 
95$ uit verbeterde Venlo-kastypen en voor ca. 5$ uit het oudere 
Venlo-type (met een kapspanning van 2,87 m) en andere typen, 
hoofdzakelijk bestemd voor trekkas» 
Hieruit blijkt dat men voor de tomatenteelt overwegend op de 
verbeterde Venlo—typen is overgegaan® De verbeteringen die men 
uit cultuurtechnisch, oogpunt in het oorspronkelijke Venlo—type 
heeft aangebracht bestaan uit g 
494 
<-• 4 "" 
1« een "bredere kapspanningj 
2. een steilere glashellingj 
3. eeu hogere opstand. 
(1 ) De bredere kapeparming is verkregen door het gebruik van ?. 
langere êênruitera en een bredere goot« De voorheen meest 
gebruikte êênruiter heeft een lengte v&n 1,408 nu Bij de 
verbeterde Venlo—typen worden nu êênruiters gebruikt met 
een lengte van 1,408 m, 1,462 m, 1,516 m,- 1,570 ta en 
1,597 m» De normale warenhuisgoot heeft een breedte van 
17,5 °®* Voor de bouw van het verbeterde VenloHwpe gebtuikt 
men nu overwegend de goot met een breedte van 22,5 (&et 
schuin ópstaande rand) of van 24,3 onu 
Iii het oorspronkelijke Venlo~ka s type plant men drie rijen 
tomaten per leap (kapspanning 2,87 m)„* Dit geeft eahter 
voor de stooktomaten, omdat de verwarmingsbuizen stëeds 
meer vlak lsoven de grond worden gelegd, economisehe en 
cultuurtechnische nadelen« Deze nadelen, bij drie rijen 
tomaten per kap, bestaan uit een minder goede verdeling 
van het verwarmingsnet en een minder juiste warmtever- •' 
deling tussen het gewas, omdat de middelste rij; 
, tomaten^ onder de nok- wordt geplant« In de verbeterde 
Venlo—typen (kapspanning 3,10 m en 3,20 m) plant men 
evenals in een warenhuis, gedekt met êênruitera 
1 * in lijsten en een breedte van + 3,05 m, vier rijen 
tomaten per kap. Hierdoor komt bij de stoöktomaten can 
de twee rijen (dus niet in de paden) een verwarmings­
buis te liggen» Ten opziohte van een warenhuis hééft het 
verbeterde Venlo~type met een kapspanning van 3,20 m het 
voordeel dat de rijenafstand van dé tomatenplanten groter 
is. Vooral op sterk opdrachtige veengronden en gronden 
waar men o.a« als gevolg van grondontsmettingen, regel­
matig een sterke vegatieve groei kan verwachten, is 
dit gunstig vcor een "betere beliohting van de planten 
' 494 
-, 5 -
en voor een juiste relatieve luchtvooh.tigh.eid tussen liet 
gewas, hetgeen noodzakelijk is voor ©en goede zetting en ter 
voorkoming van schimmelziekten (o.as Botrytis en Blad-
vlekkenziekte). 
(2) De steilere glashelling wordt verkregen dOor het gebruik 
van een langere êérrruiter. De se glashelling geeft een 
"betere lichtinval, hetgeen vooral gunstig is voor de 
ontwikkeling van de vroege gewassen. 
(3) De derde verbetering (een hogere opstand) heeft betrekking 
Op de beschikbare hoeveelheid lucht in de kas. Deze gcotere 
2 luohtinhoud per m kas werkt als een buffer tegen tempe­
ratuurverschillen, Hierdoor treden dus minder sterke tem» 
peratuurschommelingen op o.a» bij regen, hagel- of sneeuw­
buien en bij doorkomende zon. Maar niet minder belang­
rijk is de betere luohtcirculatie in de kas, waardoor 
men naast de temperatuur ook de relatieve luohtvoohtig* 
heid beter kan beheersen. Voor gewassen, waarvoor eventueel 
3 2 een nog grotere m luohtinhoud per 100 m kas wordt gewenst 
(bijv, kassnijbonen op sterk opdraohtige veengrond) zij 
opgemerkt, dat per 20 cm hogere ijzeropstand van het Venlo-
3 2 kastype (20 m luoht meer per 100 m kas), de bouwkosten 
2 2 f, 26,- per 100 m en de jaarkostën f, 1,27 per 100 m 
meer bedragen. Voor een Venlo-type met houten onderbouw 
bedraagt dit per 20 om hogere opstand aan bouwkosten 
2 2 f, 21,- per 100 m en aan jaarkostën fs 1,24 per 100 m 
meer 
De bouw- en .jaarkostën 
In tabel I is een specificatie van de bouw- en jaarkostën 
gegeven van de, in de laatste jaren, meest gebouwde kastypen. 
494 
Voor deze specificatie is van het volgende uitgegaan» 
a. de oppervlakte van de kassen en cLe warenhuizen is 24 are 
(of 2Ó00 ramen)j 
b, de kassen en warenhuizen hebben een vaste betonnen voet en 
onder de poten komen betonnen palen voor van 90 om; 
0. de gemicldelde hoogte is, zowel bij de houten als bij de 
ijzeren opstanden, van maaiveld (grondslag) tot onderkant 
goot» 2,15 De pootlengte is 1,90 m, bij de oudere 
kastypen «ras de pootlengte van de houten opstanden 1,78 
m en van de ijzeren opstanden 1,70 mj 
d. de houten onderbouw en de gevels zijn van vurenhout 
en zijn tweemaal geverfd; 
e. de ijzeren onderbouw is tweemaal gemeniedf 
f. van de ijzeren onderbouw zijn de gevelglasroeden, de 
deurstijlen en de laatste poten onder de goot van 
Tangteakhout« Deze onderdelen zijn tweemaal geverfd; 
g. op de Venlo-kastypen ligt langs iedere zijgevel een halve 
kap met klein glas (22" x 18"). De roeden hiervan zijn 
tweemaal geverfd en van de houten onderbouw bestaan zij 
uit vurenhout, terwijl zij van de ijzeren onderbouw uit 
Tangteakhout zijn "gèmaakt j 
h. de etjjleix en/of de raamlijsten van het dek, bestaan Mj 
alle kastypen uit Tangteakhoutj 
1. de nokken van de warenhuizen zijn eenmaal met koper-
naphtanaat behandeld en van de Venlo—typen tweemaal ge­
verfd | 
j» het dek op de nok van de warenhuizen is van gegalvani­
seerd plaatijzer en de dekplànk op de nok van de Venlo— 
typen bestaat uit Tangteakhoutg 
k, het meohanisoh luchtwerk is tweemaal gemenied» 
De gegevens voor het onderhoud aan het Venlo-
kastype, ontleend aan de boekhoudingen van de deelnemers 
aan de bedrijfsboekhouding van het Latxdbouw-Boonomisch 
Instituut, afdeling Tuinbouw, geven een gemiddeld kosten« 
2 oijfer van oa. f» 90s- per 1000 m per jaar» Rekening 
houdend met de gemiddeld nieuwere opstanden van het Venlo-
494 
type in Noord—Limburg, in vergelijking met de gemiddelde 
leeftijd van de warenhuizen in "De' Kring" en het, "Westland p is dit "bedrag verhoogd tot f, 160,- per 100Ö m • Voor de 
warenhuizen bedraagt het onderhoud over een aantal jaren ' 
2 gemiddeld f. 200,— per 1000 m » 
De "bedragen uit tabel I zijn aangepast aan het 
loon— en materiàalkostenpeil van 1956# 
Uit deze tabel blijkt, dat de bouwkosten van de ver­
beterde Venlo-dcastypen, zowel met een houten als met een 
ijzeren onderbouw, ten opziohte van h©t warenhuis lager 
liggen. Het grote versohil wordt niet veroorzaakt door 
de onderbouw, maar overwegend door de kosten van het dek» 
Bij de berekening van de jaarkosten. is uitgegaan van 
in tabel I genoemde normen voor gebruiksduur van de ver-
sohillende onderdelen van de kastypen. 
Uit tabel I blijkt tevens dat de .iaarkosten van de 
verbeterde Venlo-typen belangrijk lager zijn dan van de 
warenhuizen. De jaarkosten van het verbeterde Venlo—type 
met een kapspanning van 3,10 m zijn ten opziohte van een 
2 warenhuis met een houten onderbouw f, 19*54 Pór 100 » p lager en met een "ijzeren onderbouw f. 18,59 per 100 m 
lager. Het verbeterde Venlo-type met een kapspanning 
van 3j20 m heeft zelfs - naast grote oultuurteohnisohe 
voordelen, vooral op sterk opdrachtige veengronden en op 
pas ontsmette gronden, waar men een sterke vegetatieve 
groei kan verwachten — de laagste bouw- en jaarkosten. 
Het is opvallend, dat diverse glasverzekerings-
maatsohappijen, zowel in het oosten als in het westen 
van het land, het glas ^ an de Venlo—kastypen tegen een 
lagere premie verzekeren £.ls van warenhuizen. 
De premie bedraagt nl, voor de Venlo-kastypen 6$o en 
voor de warenhuizen, tegen dezelfde risico's, 7»5$°» 
494 
AI« men de jjzeren opstand van de'~ Venlo-kastypen laat 
galvaniseren, exclusief de goten en liet mechanisch luchtwerk» 
bedraagt :de meerpr^ verminderd met da kosten van het tweemaal 
'2 ' meniöa, oa, f. 60,-per 100 m . Bij een zelfde gebruiksduur 
van de opstand zóu dit een verhoging van de jaarkosten bete-
55 kenen van f* 2,94 per 100 m . Vermoedelijk zijn deze hogere 
kosten reeds gedekt door lagere onderhoudskosten aan de on­
derbouw. Als voordeel heeft men dan nog de eventuele langere 
gebruiksduur« 
Set kasdek van het verbeterde Venlo—type met een kapspanning 
van 3,10 m, kan zonder bezwaar ep een bestaande warenhuisonder­
bouw worden gelegd* Dus bijv. bij vervanging (inboeting) van 
raamlijsten of van nok en raamlijsten». Hierbij zij opgemerkt, 
dat dit steeds voor een gehele warenhuiskap tegelijk moet 
gebeuren. Dit laatste is, vooral op warenhuizen voor de vroege 
stooktomatenteelt, -reeds op versohillende bedrijven met 
Duoces toegepast. Voor een vergelijking van de bouw- en jaar-
kosten, bij vervanging van het warenhuisdek met raamlijsten 
en nok door een Venlo-dek met een glashelling van 20°, zie men 
in tabel I de kolommen 7 tot en met 9» Bij deze vergelijking 
is geen rekening gehouden met het feit dat de verkoopwaarde van 
het te vervangen glas waarschijnlijk wat lager zal zijn dan de 
gebruikswaarde» Bij vervanging door raamlijsten kan men nl. 
de gebruikte Sönruiters benutten. Uit de kolommen 7 tot en met 
9 blijkt o.a« dat het verbeterde Venlo-dek op de warenhuisonderbouw 
naast de genoemde oultuurteohnisohe voordelen, ook lagere jaar-
kasten met zich meebrengt» 
Tegenover de voordelen van het hier beschreven Venlo— 
kagtype - minder sohaduwgevende delen, een gunstiger 
2 liohtinval, een groter volume lucht per m grondoppervlak, 
een gunstiger kapspanning, lagere bouw- en jaarkosten 
en minder warmteverlies door lekkage (kieren) - staat het nadeel, 
494 
- 9 ~ 
dat als gevolg van het grotere glasoppervlak, (steilere glas-
helling en minder hout), in de nacht een groter warmteverlies 
optreedt» 
Dit nadeel wordt echter gecompenseerd door minder lekkagé 
(lucht en water) van het dek en een gunstiger belichting . 
en lichtinval overdag» (Vergeleken met een warenhuis hebben 
dezê Venlo-kastypen voor de bedrijven, waar men hét glas jaar» 
lijks wil lichten, "bijv» bij een wisselteelt met chrysanten, 
het nadeel, dat het lichten van het dek meer arbeid vraagt), 
Terder kan men deae ëénruiters zonder raamlijsten niet als 
platglas benutten. Deze nadelen hebben echter geen betrekking 
op de teelt van sla-tomaten. 
"Tegenover deze, voor de tomatenteelt onbetekende, nadelen 
overwegen echter naar onze mening de reeds genoemde voordelen 
van de verbeterde Venlo—typen, met name de lagere bouwkosten, 
lagere jaarkosten, grotere luohtinhoud, gunstiger kapspanning 
(en dus gunstige rijenafstand), betere glashelling, meer liöht 
en minder lekkage (lucht en water), 1 
J. van der Does 
Landbouw-Eoonomisoh Instituut, 
1s—Gravenhage. 
494 
VERGELIJKING VAN DE BOUWKOSTEN EN DE JAARLIJKSE 
Normaal 
warenhuis 
(hout) 
Verbeterd 
(hout) 
Venlo-type 
(hout) 
Kapspanning 3,05 m 3,10 m 
y 
3,20 m 
' !« 
Glasmaat in om 73,1x140,8 73,1x151,6 73,1X159,7 
Glasdikte 2,8 3,2mm 3,3 - 4mm 3,3 - 4mm 
Glashelling ca* 15° 20° 
0 0 C
VJ 
Breedte van de goot 17,5 om 22,5 om 22,5 om 
2 Bouwkosten pes 100 m in gids 1 2 3 
1a, Onderbouw (inol. draad, gevelglas inzet*« 
ten en bij de verbeterde Venlo-typen 
1 kap roeden en'klein glas inzetten) 
exolusief goten en nok 391 
/ 
383 380 
b. Nok 97 . 90 87 
2. Öoten eil afvoerbuizen, inol, aanbrengen 156 214 208 
3« Dek, w.o. stijlen en/of lijsten en glas 
opleggen (verbeterde Venlo-typen 1 kap 
m i n d e r ,  z i e  1 a )  459 230 233 
4* Glast a. klein glas 22" x 18" 58 79 79 
b. éénruiters 348 372 372 
5. Meohanisoh luohtwerk 118 116 112 
Totaal bouwkosten 1627 1484 1471 
Gebruiksduur in jaren 
4 
1a, Onderbouw 25 25 25. 
b. Nok 40 40 40 
2, Goten 40 40 40 
3« Dek 20 25. 25 
4. Glas (niet inbegrepen glasbreuk bij het 
afnemen) 100 100 100 
5» Meohanisoh luohtwerk 4° 40 40 
2 Jaarkosten per 100 m 
' 2 ) :j. Afschrijving ' 
2« Rente a, onderbouw, glas en 
luohtwerk 
53,?23* 
31,28 
41,803 ^ 
33,70 
41,363) 
33,32 
b. dek en glas opleggen 11,02 5,52 5,59 
3• Onderhoud 20,- 16,- 16,-
4» Glasverzekering* a. Venlo-kastypen 6%o 2,71 2,71 ' 
b. Warenhuis met één-
ruiters 7,5$o 3,05 
Totaal jaarkosten 119,27 99,73 98,98 
1) Hierin is. zoals gebruikelijk, geen kap klein glas (22" x 18") "berekend 
(100$ eenruiters), 
2) Voor klein glas is 5$ uitval van de restwaarde, door breuk e.d. bij het 
afnemen van de oude opstand berekend. 
494 
Dabei I 
EXPLOITATIEKOSTEN VM VERSCHILLENDE KA.5TYPEN 
Normaal 
warenhuis 
(ijzer) 
i* 
Verbeterd 
($zer) 
iTenlo-type 
(yzer) 
Vervanging 
lijsten op 
bestaand 
warenhuis 
Vervanging 
lasten en 
nok op be­
staand 
warenhuis 
Venlo-dek 
op bestaande 
warenhuis-
onderbouw 
4 3,05 m 
t% 
3,10 m 3,20 m 3 ,05 » 3,05, m 3,05 m 
73,1^140,8 Tï,Tx 1^1,6 73,1X159,7 73,1x140,8 73,1x140,8 73,1x151,6 
2,8 - 3,2mm 
15° 
3,3 - 4™ 
20° 
3,3 - 4mm 
20® 
2,8 — 3,2mm 
15° 
2,8 - 3,2mm 
• 15° 
3}3 - 4mm 
20° 
17,5 om 22,5 era 22,5 om 17,5 om 17,5 om 17,5 ow , 
4 It 6 7 8 ? 
471 
37 
m 
90 
481 
87 97 9t 
156 214 208 
459 230 233 459 459 250 ^ 
58 79 79 
348 372 372 348 348 400 
. IV 116 112 
nor 1586 1572 807 904 741 
40 40 40 
40 40 40 < 40 40 
40 40 40 
20 25 25 20 20 25 
100 100 100 100 too 100 
40 40 40 
48,10 36,40 36,10 26,45 28,90 16,28 
33,20 36,15 35,'74 11,14 13,46 14,98 
11,02 5,52 5,59 11,02 11,02 6,-
20,- 16,— 16,- 11,- 13 r- 10,-
£ 2,71 2,71 2,40 
3,05 2,61 2,61 , 
115,37 
ft.. 
$6,78 96,14 62,22 68,99 49,66 
3) Restwaarde nok, goot en meohanisoh lucht werk is na de afschrijving 
van de onderbouw op 25$ gesteld# 
4) 4$ van het gemiddelde geinvesteerde kapitaals voor het glas is van 80$ 
en voor de overige af te sohrijven duurzame produktiemiddelen is van 60$ 
van de nieuwwaarde uitgegaan, 


Een kostenvergelijking van de belangrijkste kastypen voor de tomatenteelt

http://library.wur.nl/WebQuery/wurpubs/fulltext/507980

Een kostenvergelijking van de belangrijkste kastypen voor de tomatenteelt

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Wageningen Yield