Poznato je, da je mlijeko po svom sastavu vrlo različito kako u pogledu biološki visokovrijednih supstanca koje posjeduje, tako i s obzirom na količinu pojedinih sastavnih elemenata, koja nije konstantna, već se men ja pod utjecaj em različitih faktora. U literaturi mogu se naći podaci o sastavu mlijeka svih poznatih pasmina krava

Marija Sotlar

Tatjana Slanovec

Hrčak - Portal of scientific journals of Croatia

Dipl. inž. Ta t jana Šlanovec i dipl. inž. Mar i ja Sot lar , Ljubl jana Ins t i tu t za mlekars tvo Raziskovalna postaja Rodica Biotehniška fakul te ta K O L E B A N J E N E K I H S A S T O J A K A M L I J E K A K R A V A S I V O S M E Đ E I JERSEY P A S M I N E U T O K U G O D I N E Pozna to je, da je mli jeko p o svom sas t avu vr lo različito kako u pogledu biološki visokovri jednih supstanca koje posjeduje , t ako i s obzirom n a količinu pojedinih sas tavnih elemenata, koja n i je k o n s t a n t n a , već se m e n ja pod ut ica-j em različi t ih faktora. U l i t e ra tur i m o g u se nać i podac i o sastavu ml i jeka svih poznat ih pasmina k rava . Kolebanje sastojaka mli jeka u okv i ru po jed in ih p a s m i n a posebno je zna­čajno s a s tanoviš ta l judske prehrane , gdje n a s in te resu je biološka vr i jednost proizvedenog mlijeka, kao> i sa s tanoviš ta p r e r a d e ml i jeka u mlječne proizvode, j e r u velikoj mjera zavisi r a n d m a n i kva l i t e t a t ih proizvoda od njegova sa ­stava. U ml i jeku iste pasmine krava, d ržan im u razl ič i t im uvjet ima, možemo u tv rd i t i razl ič i t količinski omjer između pojedin ih sas tojaka mli jeka. Na d r u ­goj s t r an i mi jenja se ta j odnos u toku godine i kod podjednako t r e t i r an ih životinja, d ržan ih u i s t im k l ima t sk im i mik rouv je t ima . N a p romjene u sas tavu mlijeka, posebno u pogledu količine b je lančev ina i mast i , u t iče više faktora, koje možemo podijel i t i u dvije grupe . Na p r v e , t akozvane vanjske faktore (atmosferski uvjeti , uticaj okoline — geološki s a s t av tla, l jetno doba itd.), čovjek n e m o ž e ut icat i . U d r u g u grupu možemo ubroj i t i sve one faktore , koj ima može odgajivač s toke poisredno ut ica t i n a sastav mli jeka, a koj i b i bi l i među ostalim, genetski aspekt i — ut ica j rasplodnjaka, s tadi j laktaci je , b ro j laktaci ja i td. Za određivanje biološke vr i jednost i ml i j eka znača jna je činjenica, da se u zadnje v r i j eme pr ida je sve veći značaj b je lančev inama, m i n e r a l n i m sas to j ­cima li mik roe lemen t ima mlijeka, u supro tnos t i sa do s a d a favoriz i ranom mije-čnom mas t i . Mnogi au tor i rad i l i su posljednjih godina na navedenoj problematic i . G a u n t sia s u r a d n i c i m a (1) s tudirao je procentualn i odnos između pqjedinih sas to jaka ml i jeka kod 1481 k rave , pet različit ih pasmina. Utvrd i l i su b i t n e razl ike između pojedinih pa smina (r za odnos između mas t i i b je lan­čevina kod je r sey ipasmine 0,52, za s ivosmeđe k r a v e 0,45), a i s tovremeno i tendenci ju po ra s t a mast i , bjelančevina, suhe tva r i bez mas t i i lulkupne suhe tvar i , u jesenjem i z imskom per iodu. D a v i d o v (2) navodi , da je količina u k u p n e s u h e tvar i , m a s t i i b je lančevina mli jeka najniža u razdoblju apr i l — maj — jun i i najviša u ok tobru — novembru — decembru. U pogledu kalcija u tvrd io je zna tno nižu količinu u prol je tnom mlijeku. Para le lno s gorn j im činjenicama, smanjuje se u to vr i jeme i tehnološka sposobnost mli jeka za p r e ­radu, a u vezi s t ime i kva l i t e t a proizvoda. V a n s c h o u b r o e k (3) izvodio je pokuse s razl ič i t im nač in ima h ran idbe stoke. Količina mli jeka poras l a j e u početku napas ivan ja i sman j i l a se n a početku h ran idbe u s ta jama. Kol ič ina bjelančevina bi la j e m a n j a u drugoj polovini paše, d o k u ostal im razdobl j ima nije utvrdio ' b i tn ih raz l ika . U listom vremenskom razdobl ju utvrdio ' j e p a r a ­lelno s p adom kol ič ine b je lančevina i najnižu vri jednost za kalcij i fosfor, dok je b i la nj ihova kol ič ina na jveća n a početku paše . L a m p o i s u r a d n i c i (4) •kao i nek i d r u g i autor i , u tv rd i l i su u vezi s ut icajem stadi ja laktacije, t e n d e n ­ciju opadanja kol ič ine mas t i i b je lančevina uz is tovremeni porast količine m l i ­jeka. G a l a t (5) j e u t v r d i o po ra s t kol ičine kalcija <u ml i jeku odmah n a k o n teljenja, njegov m i n i m u m u p r v o m mjesecu n a k o n tel jenja i n jegov po ra s t do m a k s i m a l n e vr i jednos t i u drugoj t reć in i laktacije. J a r v i s o v a i s u r a d ­n i c i (6) u tv rđ iva l i su količirm kalcija u mli jeku jersey k r ava i ho ls te in-frizijsikih k r a v a i us tanovi l i u ml i jeku p r v i h veću količinu. S m i t h (7) i 'drugi analiziral i s u dvije god ine mli jeko Ikrava jersey, guer sney i holstein-fr izi jske pasmine i u tv rd i l i , d a su laktaci jske kr ivul je za količinu b je lančevina i suhe tvar i bez mas t i s l ične k r i v u l j a m a za mast, ali su s t a n d a r d n a ods tupanja k o d napr i jed n a v e d e n i h sas tojaka manja. P r o b s t (8) navod i najnižu (količinu b j e ­lančevina u m a r t u , na jv išu u maju i junu, dok u t v r đ u j e u augustu ponovno slabiji pad kol ič ine (3,15'%; 3,42%; 3,20%). Prema njegovom mišljenju pod­vrgnuta su kolebanja količine bjelančevina mlijeka uticaju temperature, hra­nidbe, nasljednih faktora i stadija laktacije. U vezi samog određivanja sa s to ­jaka ml i jeka u t v r đ u j e V o g t (9), d a je k o d određ ivan ja kol ičine m a s t i i b j e ­lančevina t r i pu t a mjesečno u iroku od jedne godine, kolebanje ko l ič ine m a s t i dva pu ta veće od ko leban ja količine bjelančevina. Količina kalcija i fosfora u toku godine nije podvrgnuta tako velikim promjenama, kao što je to slučaj kod masti i bjelančevina. Navedena p r o b l e m a t i k a po tak la n a s j e n a predloženi rad. Or i jen tac ioni podaci, koj ima smo raspolagal i iz p re thodn ih radova, pokazal i su od ređene ka rak te r i s t ike u sezonskim kolebanj ima sastojaka mli jeka, p a smo ih ovim radom željeli proš i r i t i . I s tovremeno in teres i ra l i su nas podac i o s a s t a v u m l i ­jeka dviju p a s m i n a t j . au toh tone s ivosmeđe i impor t i rane ali p r i l agođene j e r sey pasmine . D n e v n a .kolebanja u .odnosu pojedinih sas tojaka mlijeka, po jed in ih životinja, u toku lak tac i je u n a š e m radu nisu obuhvaćena, j e r smo izučava l i samo promjene u kemi j skom sastavu ml i jeka obiju pasmina u t o k u j edne godine. METODE I M A T E R I J A L U pokus, odnosno promatran ja , ko ja s m o vrš i l i od 1. apr i la 1967. do 31. m a r t a 1968., ukl juči l i smo sivosmeđe i j e rsey govedo, sa t r i pogona iz l jubl jan­ske kot l ine. .Ukupno obuhva t i l i smo 1273 životinje, koje su bi le r a spoređene po g r u p a m a kako slijedi: Pogon 1 — sivosmeđe 34 i je rsey 464 životinje ( A t . Qi); pogon 2 — sivosmeđe 319 i jersey 100 život inja ( B 2 , D 2 ) ; pogon 3 — jersey 356 životinja (E 3). Sve životinje, osim sivosmeđih. u p o g o n u 2 (B 2), koje su bi le n a pasi od ju l a do oktobra , d r žane su isključivo u s ta jama. K r m n i obroci bil i su u osnovi j e d n a k i u s v i m pogonima i kod svdh g r u p a životinja i t o : sijeno, silaža i k r e p k a krmiva, s većim ili m a n j i m d o d a t k o m pšeničnih posijia, k u k u ­ruznog brašna , suhih repin ih rezanaca i p r e k r u p e . U n a v e d e n o m razdobl ju analiziral i smo u k u p n o mli jeko pojedinih grupa životinja dva p u t a mjesečno, i ito n a s l i jedeće sas tojke: '°/o mas t i (Gerber), spe­cifična tež ina (areometar), °/o u k u p n e s u h e t v a r i ,i s u h e t v a r i bez m a s t i (izra­čuna to p o Fleischmainnu), % bje lančevina (kolor imetr i jska me toda Amido-crni lo 10 B), °/o kalc i ja (t i tracija EDTA), °/o fosfora (fotometrijski), kiselost ml i jeka (Soxhlet - Henkel , izraženo u p rocen t ima mliječne kiseline). Pošto smo vršil i i s tovremeno u naš im labora tor i j ima i kon t inu i rane probe mli jeka, is t ih g rupa životinja, n a p rocena t mas t i , omogućena n a m je zbog većeg b ro ja rezul ta ta komparac i ja pros ječnih vr i jednos t i za m a s t mli jeka, s odgovarajućom odstupanjima, kod određ ivanja d v a p u t a ( i ) , odnosno osam p u t a ( i i ) mjesečno. Došli smo do zanimlj iv ih zakl jučaka, iznet ih u tabel i 1. Uticaj broja određivanja na х i SD procenta masti TABELA 1 analize d v a p u t a analize osam p u t a Grupa n mjesečno mjesečno ( i ) ( ü ) X SD X SD At 34 3,902 + 0,238 3,885 + 0,122 319 3,611 + 0,221 3,636 + 0,085 c* 464 5,811 + 0,415 5,832 + 0,179 100 5,941 + 0,424 5,936 + 0,164 E 8 356 5,658 + 0,361 5,690 + 0,254 A, B s ivosmeđa pasmina C, D, E jersey pa smina Pros ječne vr i jednost i (х) p rocen ta m a s t i m l i j eka — godišnji pros jek — međusobno se v r lo m a l o razlikuju, dok su s t a n d a r d n e devijacije kod manjeg b ro j a određ ivan ja b i tno više. Ne uz imajuć i u obzir m i n i m a l n e di ference (d = 0,005; 0,025; 0,03) između vr i jednos t i p ros jeka (i, ii) za procenat m a s t i pojedin ih grupa , graf ički smo p r i ­kaza l i p o d a t k e za s t a n d a r d n u devijaci ju k o d razl ič i tog bro ja određivanja u d i j ag ramu 1 (sl. 1). Grafički p r ikaz s t a n d a r d n e devijacije za mast , kod različitog bro ja od re ­đivanja: + 5D 035 o'3o . i određ ivan je dva pu ta mjesečno i i određ ivan je osam pu ta mjesečno 1—3 pojedini pogoni A, B s ivosmeđe govedo C, D, E je r sey govedo Iz d i j agrama 1 v id i se, da s u kod oba načina određivanja m a s t i (i, ii), ko l e ­banja u toku godine gotovo za polovinu man ja kod domaćih s ivosmeđih ž ivo­tinja, nego kod impor t i r an ih , pr i lagođenih jersey k rava . S Obzirom n a ogran ičene mogućnost i rada, određival i smo b je lančev ine samo dva p u t a mjesečno. Uspoređ ivan jem rezul tata , koje smo u tv rd i l i p r i l i kom određivanja mas t i dva, odnosno osam pu t a zaključujemo, da bi doš l i -do is tog odnosa kolebanja, u ovisnost i od b ro ja određivanja, i kod količine b je lančevina . Zakl jučci naš ih rezul ta ta , kod u tv rđ ivan ja sastojaka d v a p u t a mjesečno (i), t j . u t v r đ e n a veća kolebanja kol ič ine mas t i u odnosu n a kolebanja količine b j e l an ­čevina, poklapaju se sa zakl jučcima Vogta i Schroppa (9), koji su određ iva l i mas t t r i pu ta mjesečno, kao i Gaunta, Gacule (1) i d rug ih autora . Uspoređivanje o tk lona u kol ičini masti , u tv rđen ih k o d većeg b ro j a ana l i ­z i ran ih uzoraka, sa s t a n d a r d n o m devijacijom količine bje lančevina, gdje smo imal i n a raspoloženju m a n j e rezul ta ta , ni je zadovoljavajuće. To p o t v r đ u j e činjenica, da su ovako komponirane vr i jednos t i s t a n d a r d n e devijaci je za koli­činu m a s t i s a m o ikod jedne grupe životinja ( A i ) m a l o v iše od s t a n d a r d n e devi ­jacije za kol ičinu bjelančevina, dok su k o d os ta l ih g rupa k r a v a (B2 C i , D2 , Ез) štaviše i man je . Radi navedenog uzeli smo u obzir rezul ta te , koje s m o odredili anal iz i ranjem jednakog broja uzoraka (i). Rezu l ta te 'analiza obradili smo s t a n d a r d n i m s ta t i s t ičkim m e t o d a m a (10) i u tv rđ iva l i prosječne vrijednosti , s t a n d a r d n a ods tupan ja i korelacione koefici­jen te za odnose između nek ih sas to jaka ml i jeka . EKSPERIMENTALNI DIO I D I S K U S I J A Po red s t v a r n o određenih vri jednosti , koj ima smo željeli dopuni t i postojeće podatke , in te res i ra lo nas je kolebanje količina pojedinih sastojaka mli jeka po mjesecima, kao< i p o pojedinim g r u p a m a životinja, odnos između količine mast i i b je lančevina i utjecaj t e m p e r a t u r e n a kolebanje količine b je lančevina u mlijeku. Pomenu t i odnosi pr ikazani su u t abe l ama i d i jagramima u nas tavku . Količina mlijeka i prosječne količine sastojaka mlijeka, sa standardnim devijacijama, za 5 grupa sivosmeđe i jersey pasmine krava. TABELA 2 GRUPE Ai B 2 Ci Da Ез kg mlijeka 3209 2950 2745 2597 2529 (300 dana) + 396 a +225 ± 278 ± 232 + 163 specifična 1,03186 1,03168 1,03218 1,03227 1,03222 težina ±0,00086 ±0,00104 + 0,00123 + 0,00109 ±0,00114 % masti 3,902 3,611 5,811 5,941 5,658 ±0,238 ±0,221 + 0,415 ±0,424 + 0,361 % bjelančevina 3,296 3,296 3,895 3,937 3,857 +0,084 +0,096 ±0,280 ±245 +0,270 °/o suhe tvari 12,913 12,515 +0,275 15,263 15,455 15,107 +0,359 +0,695 + 0,565 ±0,509 °/o suhe tvari 9,105 +0,238 8,900 9,469 9,520 9,440 bez masti ±0,244 + 0,345 + 0,316 ±0,282 °/o kalcij a- 0Д351 0,1304 0,1486 0,1505 0,1477 ± 0,0300 ± 0,0363 ±0,0206 ± 0,0264 +0,0362 Уо fosfora 0,0957 0,0964 0,0863 0,0835 0,0929 ±0,0210 ±0,0268 + 0,0203 ±0,0194 ±0,0224 °/o mlječne kiseline 0,163 0,163 0,169 0,167 0,164 ±0,005 + 0,009 ±0,002 0,00)7 ±0,009 A, B, s ivosmeđe govedo a s t a n d a r d n a devijacija C, D, E, je rsey govedo Iz t abe le 2 vidi se, da j e mlijeko, pojedinih g r u p a (u p a s m i n i i i zmeđu pas ­mina) pokusn ih životinja različito, како> p o kol ič ini proizvedenog mli jeka, t ako i p o sadrž in i pojedinih sastojaka. P ros ječna kol ičina mli jeka b i la je kod sivo-smeđih životinja u granicama od 2950 kg do 3209 kg, dok kod je rsey k r ava od 2529 k g d o 2745 kg. U pogledu p ros ječne kol ič ine m a s t i ml i jeka k reće se ova kod s ivosmeđih k r a v a u g ran icama od 3 ,611% d o 3,902%, dok ikod jersey k r ava u na š im uv je t ima od 5,658°/o do 5,941%. Znača jan poda tak u vezi s ocjenjiva­n jem vr i jednos t i mli jeka, jest količina b je lančevina , ko ju posjeduje. Kod k rava s ivosmeđe pasmine u tvrd i l i smo u p ros jeku 3 ,296%, dok kod k r a v a jersey pasmine va r i r a kol ič ina b je lančevina od 3,857% do 3,9370/». P rocena t suhe t v a r i ml i jeka s ivosmeđih životinja v a r i r a i u g ran icama od 12,515% do 12,913°/o i k o d je rsey pasmine u g r an i cama od 15,107% do 15,455%, a s u h a t v a r bez mas t i kod p r v i h od 8,90%' do 9,105% a kod d rug ih 9,44 do 9,52%. U pogledu p r o ­centualnog sas tava m i n e r a l n i h tva r i , posjeduje mlijeko' sivosimeđe pasmine od 0,1304 do 0,1351'% kalci ja i 0,0957 d o 0,0964% fosfora, dok smo u tvrd i l i u m l i ­jeku je rsey k r a v a 0,1477 do 0,1505% kalci ja i 0,0835 d o 0,0929% fosfora. Kise­lost mli jeka, p r e r a č u n a t a n a p rocena t ml ječne kiseline, neš to j e viša kod m l i ­j eka jersey pasmine (0,164% d o 0,169%) nego u ml i jeku s ivosmeđih životinja (0,163%). Za osnovnu g r u p u k rava , s kojom smo uspoređival i proiizvoidnju kao i kvahtetnd sas tav ml i jeka ostalih grupa, odabral i smo život inje sivoismeđe p a s ­mine (Ai), s obzirom n a najviše količine, u toku pokusa, proizvedenog ml i jeka kao i činjenice, da je to au toh tona pasmina. U tabel i 3 navod imo .slijedeće pokazatel je: kol ič ina imlijeka, mas t , b je lan­čevine, Ukupna suha t va r , suha t v a r bez masti , kalcij i fosfor, koj i i lus t r i ra ju razl ike između pasmina као^ i u pojedinoj pasmini . Pokazatelji količine i pojedinih sastojaka mlijeka TABELA 3 Pokazate l j i P rocen tua ln i G r u p a k r a v a Prosječna količina odnos do A x 1 2 3 4 količina ml i jeka A * 3209 100 k g в 2 2950 92 2745 86 D 2 2597 81 E 3 2529 79 mas t A * 3,902 100 % в 2 3,611 93 Сг 5,811 149 D 2 5,941 152 E 3 5,658 145 mas t A * 125,22 100 (abs. koMčina) в 2 106,52 85 Cr 159,51 127 D 2 154,29 123 E 8 143,09 114 bje lančevine 3,296 100 % в 2 3,296 100 3,895 118 D 2 3,937 119 Е 3 3,857 117 bje lančevine Ax 105,77 100 (abs. količina) в 2 97,23 92 Сх 106,92 101 D a 102,24 97 Еа 97,54 92 Pros ječna količina P rocen tua ln i Pokazate l j i Grupa k rava odnos do Ai 1 2 3 4 u k u p n a suha tva r 12,91 100 % в 2 12,52 97 O L 15,26 118 15,45 119 Eg 15,11 117 u k u p n a s u h a tva r 414,28 100 (abs. količina) 369,34 89 418,88 101 401,23 97 E 3 382,13 92 suha t va r bez mas t i 9,11 100 °/o в 2 8,90 98 Сг 9,47 104 D , 9,52 104 E, 9,44 104 .suha t v a r bez mas t i Аг 292,34 100 (abs. količina) в 2 262,55 90 Ct 259,95 89 D 2 247,23 85 E 3 238,74 81 kalcij Aa 0,1351 100 °/o в 2 0,1304 97 Ca 0,1486 110 D 2 0,1505 111 Е 3 0,1477 109 fosfor Aa 0,0957 100 % в 2 0,0964 101 Ca 0,0863 90 D 2 0,0835 87 E 3 0,0929 97 Pros ječna količina ml i jeka k r a v a s ivosmeđe p a s m i n e (A x) je u uspoređe-n ju s ko l ič inama mli jeka iste pasmine (grupa B 2 ) i j e r sey životinja (C 1 ? D 2 , E 3 ) za 8 do 2Г% veća. Ukupni pasminski p ros jek za s ivosmeđe životinje sa 3080 + 310 kg veći j e za 14% od u k u p n i h pros ječnih kol ič ina ml i jeka je r sey k r a v a sa 2623 + 226 k g mli jeka. Kod apsolu tne kol ič ine mas t i je zbog pasminske ka­r ak t e r i s t i ke razumlj ivo, da daju u p ros j eku je rsey k r a v e za 2 9 % (odnosno 36,74 kg) više mas t i u odnosu n a s ivosmeđe. Zaniml j iva je činjenica, da daju j e r sey život inje u prosjeku samo za 0,6% veću apsolu tnu količinu bjelančevi­na . Iz istog razloga, t j . zbog man je kol ič ine proizvedenog mli jeka, daju jersey k r a v e u pros jeku samo za 2 % (8,9 kg) veću količinu Ukupne suhe tvar i . Uspo­ređujući suhu tva r bez mas t i možemo u tvrd i t i , da su s ivosmeđe životinje da­va le svojim mli jekom do 29 kg, t j . do 1 0 % veću količinu, u odnosu n a jersey krave. , Do sličnih rezul ta ta , koje navode s t r an i autor i (5), došli smo kod p r o ­centa kalcija u mlijeku, koji j e u prosjeku za 11,5'% viši u ml i jeku jersey p a s ­mine . Za p rocen tua lnu količinu fosfora u tvrd i l i smo, da posjeduje mli jeko si­vosmeđe pasmine do 9 % veću količinu. (Nastavit će se) Dr Je remi ja Rašić, Kik inda Pol j . kombina t »Banat« dipl. inž. Jos ip Vidojević i vet. Svet is lav Milin, Novi Sad Cent ra lna Mleka ra KVALITET S I R E V A U A P V O J V O D I N I * Vojvodina preds tav l ja j edan od centara p r eh rambene indus t r i je u našoj zemlji, b lagodareći povol jnim uslovima u pogledu sirovinske baze. Mlekar ska industr i ja p rak t i čno se razvi la za poslednjih 10 godina, a u njoj indus t r i ja s i reva s godišnjim kapac i te tom od blizu 1000 vagona zauzima značajno mesto . Dina ­mika proizvodnje s i reva pokazuje ne ravnomerno kretanje . Ono se za poslednje četiri godine ka rak t e r i š e kod na tu ra ln ih sireva poras tom proizvodnje do 1966. godine, a za t im lagan im opadanjem, dok se kod topljenih s i reva zapaža t enden­cija stalnoga poras ta . To je pr ikazano u tabel i 1. T a b e l a 1 1965. 1966. 1967. 1968. tvrdi sirevi 4072 5075 4736 4649 polutvrdi sirevi (novosadski, somb. sir) 338 371 502 617 beli meki sir 1098 1905 1987 1710 sitan sir 444 542 671 438 ostali sirevi (urda) 90 123 90 114 Ukupno natur. sirevi 6042 8016 7986 7528 topljeni sirevi 1099 1.763 1831 1872 Ukupno sirevi 7141 9779 9817 9400 ; Kre tan je proizvodnje n a t u r a l n i h sireva p re svega je rezul ta t p r o m e n e u s t ruk tu r i a so r t imana proizvodnje, p r i čemu se vrši p re l azak na pro izvodnju drugih mlečnih proizvoda, poglavi to konzumnih proizvoda, koji na laze bolj i i rentabi lni j i p l a sman n a t ržiš tu. U okviru samih sireva t akođe se zapaža t en ­dencija smanjenja proizvodnje v r s ta sireva, koje tržište slabije t raž i odnosno re la t ivno slabije plaća, a povećanja proizvodnje sireva, koji nalaze doba r p l a s ­m a n na tržištu, r a z u m e se uz odgovarajući kvali tet . To je p r ikazano u t abe l i 2. Kao što se vidi, kačkava l j i beli mek i sir predstavl ja ju na j zas tup l jen i je sireve po obimu proizvodnje, ali pokazuju tendenciju opadanja pro izvodnje . 

Kolebanje nekih sastojaka mlijeka krava sivosmeđe i jersey pasmine u toku godine

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Hrčak - Portal of scientific journals of Croatia